- Payghambarymyz (s.gh.s.) hadiys-sharifte: «Sizderding eng jaqsylarynyz-Qúrandy  ýirenip, ony basqalargha ýiretkenderiniz»-degen. «Iman negizderi» atty enbeginizden kózi qaraqty oqyrmangha kóp nәrse tabugha bolady dep oilaymyn. Taghy qanday qúndy kitaptarynyz bar?

-Ilim alu, sauatty bolu-Islam dinining eng basty talaby. Sebebi, Alla Qúrannyn  alghashqy ayattaryn uahy etkende Jәbireyil perishte Múhammed (s.gh.s.) Payghambargha  myna ayatty týsirdi: «Oqy! Jaratqan Rabbynnyng atymen oqy!  Adamdy ol úiyghan qannan jaratty. Oqy! Sening Tәniring eng ardaqty! Ol qalammen jazu ýiretti. Adamdargha bilmegenin ýiretti» (Alaq, 1-5 ayat). Demek, alghashqy týsken uahy «Oqy» әmirimen bastaldy. Búl da Allanyng músylman pendelerge búiyrghan әmiri. Zýmәr sýresining 9- ayatynda «Biletinder men bilmeytinder bir bola ma?» dep bilimdi men bilimsizdin  bir bolmaytyndyghyn eskertude. Qúran Kәrimde 670 jerde ilim jayynda bayan etedi. Al bilim aludyn  qanshalyqty sauap ekendigin Payghambarymyzdyng myna bir hadiysinen bilemiz:

- Payghambarymyz (s.gh.s.) hadiys-sharifte: «Sizderding eng jaqsylarynyz-Qúrandy  ýirenip, ony basqalargha ýiretkenderiniz»-degen. «Iman negizderi» atty enbeginizden kózi qaraqty oqyrmangha kóp nәrse tabugha bolady dep oilaymyn. Taghy qanday qúndy kitaptarynyz bar?

-Ilim alu, sauatty bolu-Islam dinining eng basty talaby. Sebebi, Alla Qúrannyn  alghashqy ayattaryn uahy etkende Jәbireyil perishte Múhammed (s.gh.s.) Payghambargha  myna ayatty týsirdi: «Oqy! Jaratqan Rabbynnyng atymen oqy!  Adamdy ol úiyghan qannan jaratty. Oqy! Sening Tәniring eng ardaqty! Ol qalammen jazu ýiretti. Adamdargha bilmegenin ýiretti» (Alaq, 1-5 ayat). Demek, alghashqy týsken uahy «Oqy» әmirimen bastaldy. Búl da Allanyng músylman pendelerge búiyrghan әmiri. Zýmәr sýresining 9- ayatynda «Biletinder men bilmeytinder bir bola ma?» dep bilimdi men bilimsizdin  bir bolmaytyndyghyn eskertude. Qúran Kәrimde 670 jerde ilim jayynda bayan etedi. Al bilim aludyn  qanshalyqty sauap ekendigin Payghambarymyzdyng myna bir hadiysinen bilemiz:

«Ey, Ábu Zar! Tanerteng ýiinnen shyghyp, Qúrannan bir ayat ýirenuing sen ýshin 100 rәkat nәpil namaz oqyghannan da qayyrly. Sol sekildi tanerteng ýiinnen shyghyp, ilimnen bir bólim ýirenuing sen ýshin 1000 rakaghat nәpil namaz oqudan da hayyrly» (Ibn Maja, Muqaddima 16). Ilim joly - jәnnәt joly. Payghambarymyzdyng hadisterinde ilim jayynda az aitylmaghan. Tipti, Payghambarymyz sahabalaryna ilim aludy ózi bastap ýiretken. Músylman ýshin ilim alu, bilimdi bolu ghibadatynyng kemshiliksiz oryndaluyna jol ashady. Kereginshe dúrys diny bilimimiz bolmasa, ghibadatymyzgha núqsan bolyp, tipti keybir  teris pighyldy túlghalardyng paydasy ýshin sayasy qúrbandyqqa ainalyp ketuimiz ghajap emes. Ókinishke oray, bilimsizdik músylman jamaghatyn  jik-jikke bólip, Islam әlemine  qara kýie jaqtyrady. Ilimsizdikting zalaly shash etekten. «Iman negizderi» atty enbegimnen bólek 2002 jyly «Islam tarihy», 2003 jyly «Islam әdebi» atty kitaptarym jaryq kórgen. Áriyne,  búl kitaptarym az da bolsa ózgelerge paydasy tiyse degen niyette qalamgha alynghan edi. Inshalla aldaghy uaqytta da diny kitaptar jazu niyetim bar.

- Osy enbeginizde adam taghdyry jóninde jazghandarynyz meni qatty qyzyqtyrdy. Shynymen de adamdar «Jazmyshtan ozmysh joq» dep jylay bermey, erik-qalaudy paydalanyp, qúlgha layyq qúlshylyq qylyp, dúgha tilep otyrsa, pendening niyeti men is-әreketine baylanysty Alla taghala qalasa jamandyqty óshirip, jaqsylyqqa ghana jol ashyp otyruy mýmkin ghoy, ә?

- Islam dini taghdyrgha senudi paryz etedi. Biraq taghdyrymda osylay eken dep otyra beruge  qarsy. Orta ghasyrda Jәhmiya atty aghym  shyghyp, olar ózderining barlyq i-әreketterin  taghdyrgha siltedi. Kýnәsin de, sauabyn da taghdyrdan dep senudi dúrys sanady. Áriyne, ol sening taghdyrynda bar. Alayda Alla bizding taghdyrymyzgha  jazghandyqtan biz amal etpeymiz, bizding solay amal etetindigimizdi Allah bilgendikten jazyp qoyghan. Pende ózi әueli әreket etui, dúgha etui kerek. Qayshy jaghdayda barlyq isti taghdyrgha silteu dúrys emes. Alla sizdi jamandyqqa iytermelemeydi, ishimdik ishuge zorlamaydy. Siz óziniz qalap túryp jasaghandyqtan sol qalaghan isinizge jauap beretin bolasyz.

- Jalpy sharighat boyynsha әiel adamnyng orny otbasy-oshaq qasynda ekeni belgili. Degenmen, Islam dini jana-jana órkendep kele jatqan bizding memlekette qyz-kelinshekter de jan-jaqty bolyp, sapaly bilim alyp, enbek etse qoghamnyng damuyna keri әser etedi dep oilaysyz ba, әlde...

-Islam dini әiel zatyna júmys isteuge bolmaydy degen tyiym salmaydy. Áriyne, әiel zatyna jarasar júmysty atqaruyna bolady. Islam dini er men әielge bilim aludy paryz etkendikten әiel zaty da bilim alyp, tiyisti orynda óz ornymen júmys istese, qoghamgha paydasy tiymese ziyany tiymeydi. Erkek isteytin júmysty әiel istese, onda qoghamgha, otbasygha onyng kesiri tiyeri sózsiz. Mәselen, medisina salasynda әiel zatyn әiel dәrigeri qarauy tiyis. Óitkeni, er kisining әiel tәnin kórui kýnә. Ásirese namaz oqityn әielder búl mәseleni óte jaqsy biledi.

- Estuimshe Oralda diny medreseler ashylypty. Diny aqparat kózderi she? Jalpy ónirdegi Islam dinining damu dengeyi jóninde ne aitar ediniz?

- Qazaqstan músylmandary diny basqarmasynyng tóraghasy, Bas mýfty Ábsattar qajy Derbisәli hazretting tapsyrmasyna oray 2008 jyly batys aimaqty qamtityn «Oral medresesi» ashyldy. Oral medresesi Oral, Atyrau, Aqtau oblystaryna qajetti din mamandaryn dayarlaytyn memlekettik liysenziyasy bar oqu oryn. Oqu merzimi 2 jyl 10 ai. Qazirgi tanda 3 kursta barlyghy 44 shәkirt dәris alyp jatyr.

- Ózine segiz jasynan bastap qyzmet etken sahaba Ánes ibn Malikke Payghambarymyz birde bylay dep ósiyet aitqan eken: «Áy, balam! Qúrandy oqudan qol ýzbe, sebebi Qúran óli jýrekterdi tiriltedi, jamandyqtardan, teris qylyqtardan jәne shekten shyghudan saqtaydy». Al bizde әli din tanu pәnining de mektep baghdarlamasyna enui dauly mәselege ainalyp jýr.

- Biz әueli myna nәrseni dúrys týsinip alghanymyz jón. Bizding elimiz islam memleketi emes, zayyrly el. Olay bolsa, mektep baghdarlamasyna zang boyynsha tek imandylyq pәnin engize almaymyz. Inshalla ol kýnge de jetermiz. Mektepterimizde týrli últ pen din ókilderining balalary dәris aluda. Sol sebeptti zaman talabyna say din sabaghyn ótkizu kerek. Din sabaghynyng dintanu atymen ótilui oryndy. Dintanu pәnin daugha ainaldyrudyng qajeti joq. Barlyq damyghan elderding baghdarlamasyn qarasanyz din sabaghy ótiledi. Ol qajet. Óitkeni bala  az da bolsa din mәselesinen habary boluy tiyis. Din - qoghamnyng ajyramas bóligi.

- Qazir músylmandarymyz ishten de, syrttan da qyspaq kórip jýr. Olar múny synaq dep qabyldap, sabyrlyq etude. Qiyametke qaray Islam dinin ústanu-qolgha shoq ústaghanmen birdey bolady deydi. Qanshalyqty shyndyq? Astarlap bolsa da jetkizseniz.

- IYә,  rasynda da músylmandar әlemning qaysy bir jerinde bolmasyn qazirgi uaqytta aiyptalyp jatady. Islam aiyptalugha emes, maqtaugha layyq din. Eki dýnie baqytyna jeteleytin haq din. Osynday erekshelikting arqasynda  jyl sayyn san myndaghan evropalyqtar  óz erikterimen Islamdy qabyldap jatqany aqiqat. Osy qarqynmen kete berse elu jyldan keyin  evropanyng jartysy músylman bolyp ketui mýmkin. Al búl hristian әlemine qaydan únasyn. Shirkeulerge qarasanyz, baryp jatqan adam shamaly, jastar tipti de barmaydy. Álemdegi  kez kelgen eldegi meshitterge qarasaq, júma, ait kýnderi músylman jamaghatynyng syimay  jәne kýndelikti bes uaqyt namazgha kelip, qúlshylyq jasauy ózgelerdi oilandyrary anyq. Sol sebepti ózgelerdi Islamnan ýreylendiru ýshin terrorizmdi, ekstremizmdi t.b. qoldan jasalghan týrli músylman aghymdar arqyly qogham ishinde tipti, músylman jamaghatynyng ishinde alauyzdyq tudyruda. Sonday qoldan jasalghan teris aghymda jýrgen músylman bauyrlarymyz ózderin eng taza músylmanbyz dep oilaydy. Tereng oilanyp, kelgen jaghyna dúrystap qarasa, artynda kim túrghanyn, qanday qatelik jasaghanyn týsiner edi.

Qaysy bir el bolmasyn eng әueli ishki qauipsizdikti saqtaydy. Al iritki salushy aghymdardyng kesiri barsha músylmangha tiyip jatady.Álem janalyqtaryndaghy týrli shekteuler osynday qúbylystardyng әserinen dep oilaymyn. Degenmen músylman adam múndayda sabyr saqtauy kerek. Búl Qúran men Hz. Payghambarymyzdyng (s.a.u.) ósiyeti. Hz. Payghambarymyzdyng (s.a.u.) hadisterinde qiyametting belgileri jayynda kóptegen mәseleler aitylghan. Sol belgilerding biri «Qiyamet jaqyndaghanda músylmannyng imany qolyna ústap túrghan shoq siyaqty bolady. Tastap jiberse imansyz, tastamayyn dese qolyn kýidiretin bolady» maghynasynda aitylghan sózin kezdestiremiz. Sonday hadisting birinde bylay deydi: «Sauapty ister jasaugha asyghyndar. Álbette,  qaranghy týnning bóligindey synaqtar uaqyty keledi. Ol kezde adam tanerteng imandy bolyp, keshke jaqyn imanynan airylady. Al keshke jaqyn imandy bolsa, onda tanerteng imansyz bolyp ózining dinin osy dýniyening iygiligine satatyn bolady» (Muslim riuayaty).

Rasynda da, aqyrzamannyng belgilerinen bolghan imandy bolu  qolgha shoq ústaghanmen birdey. Sebebi qoghamdy jaylaghan әdepsizdik, telearnalarda kórsetilgen jalanash kórinister, ishimdik, jynoynaq, adamnyng jan rahatyna kerekti keshter men әielderding kóshelerde jalanashtanuy sekildi qoghamdy azghyndyqqa aparatyn indetter әriyne músylmandy da әserleydi. Solar sekildi jýreyin dese, tozaqtan qorqady, jýrmeyin dese, nәpsisi shirkin shydatar emes. Sondyqtan múnday jaghdaydaghy iman qolgha ústaghan shoq sekildi bolary anyq dep oilaymyn.

Músylman adam synaq dep barlyq nәrseni synaqqa ainaldyrmauy tiyis. Sonday-aq synaqty ózi tilep almauy kerek. Óz qolymen fitna jasap alyp, qyspaqqa úshyrasa, búl synaq emes, kerisinshe kýnәsining jazasy. Synaq-Allanyng saghan jibergen qiynshylyghy. Aytalyq auru, qazagha úshyrau, imandy bolghanyng ýshin ózgelerding mazaq etui sekildi. Kerisinshe, meshitke baryp, imamdy tyndamay, qoghamda barshagha ortaq zangha baghynbay qyspaqty ózing súrap alsan, búl synaq bolmaydy, fitna bolady.

- Biyl biz Islam Konferensiyasy úiymyna tóraghalyq etkeli otyrmyz. Jiyn kóp, payda joq - júrttyng pikiri. Siz qanday nәtiyje kýtesiz?

- Mening oiymsha jiyn kóp, payda joq degenmen kelise almaymyn.  Sebebi, jiyn kezinde negizgi mәseleler kóterilip, sheshimi de tabylyp jatady. Al endi biylghy jyly elimiz Islam Konferensiyasy úiymyna tóraghalyq etedi. Búl úiym әlemdegi 57 elding basyn qosatyn ekinshi úiym. Sol sebepti bizding elimiz músylman eli bolghandyqtan osy úiymdy basqaruy biz ýshin paydasy kóp bolmasa, ziyany joq dep senemin. Kýrmeui sheshilmegen mәselelerding sheshiluine úiytqy bolady degen ýmittemin. Óitkeni, búl músylman әlemining ortaq mәselesi. Mysaly, 2001 jylghy  AQSh- taghy teraktiden keyin  Elbasymyz músylman  basshylardyn  ishinen birinshi bolyp, «Islam terrorizm dini emes» dep, islamdy arashalady. Inshalla búl úiymgha tóraghalyq  biz ýshin, músylman әlemi ýshin paydaly bolady dep senemin.

- Ángimenizge rahmet!

Seytbekov Smayyl Sýierqúlúly, QMDB-nyng Batys Qazaqstan oblysy boyynsha ókil imamy, «Oral medresesinin» diyrektory, Týrkiya respublikasyndaghy «Úlytau» uniyversiytetining shәkirti, «Islam tarihy» (2002j), «Islam әdebi»(2003j), «Iman negizderi» (2008j)atty kitaptardyng avtory

Súhbattasqan Gýlmira Sýiekenova

«Abay-aqparat»