- پايعامبارىمىز (س.ع.س.) حاديس-شاريفتە: «سىزدەردىڭ ەڭ جاقسىلارىڭىز-قۇراندى  ۇيرەنىپ، ونى باسقالارعا ۇيرەتكەندەرىڭىز»-دەگەن. «يمان نەگىزدەرى» اتتى ەڭبەگىڭىزدەن كوزى قاراقتى وقىرمانعا كوپ نارسە تابۋعا بولادى دەپ ويلايمىن. تاعى قانداي قۇندى كىتاپتارىڭىز بار؟

-ءىلىم الۋ، ساۋاتتى بولۋ-يسلام ءدىنىنىڭ ەڭ باستى تالابى. سەبەبى، اللا قۇراننىڭ  العاشقى اياتتارىن ۋاحي ەتكەندە جابىرەيىل پەرىشتە مۇحاممەد (س.ع.س.) پايعامبارعا  مىنا اياتتى ءتۇسىردى: «وقى! جاراتقان راببىڭنىڭ اتىمەن وقى!  ادامدى ول ۇيىعان قاننان جاراتتى. وقى! سەنىڭ ءتاڭىرىڭ ەڭ ارداقتى! ول قالاممەن جازۋ ۇيرەتتى. ادامدارعا بىلمەگەنىن ۇيرەتتى» (الاق، 1-5 ايات). دەمەك، العاشقى تۇسكەن ۋاحي «وقى» امىرىمەن باستالدى. بۇل دا اللانىڭ مۇسىلمان پەندەلەرگە بۇيىرعان ءامىرى. ءزۇمار سۇرەسىنىڭ 9- اياتىندا «بىلەتىندەر مەن بىلمەيتىندەر ءبىر بولا ما؟» دەپ ءبىلىمدى مەن ءبىلىمسىزدىڭ  ءبىر بولمايتىندىعىن ەسكەرتۋدە. قۇران كارىمدە 670 جەردە ءىلىم جايىندا بايان ەتەدى. ال ءبىلىم الۋدىڭ  قانشالىقتى ساۋاپ ەكەندىگىن پايعامبارىمىزدىڭ مىنا ءبىر حاديسىنەن بىلەمىز:

- پايعامبارىمىز (س.ع.س.) حاديس-شاريفتە: «سىزدەردىڭ ەڭ جاقسىلارىڭىز-قۇراندى  ۇيرەنىپ، ونى باسقالارعا ۇيرەتكەندەرىڭىز»-دەگەن. «يمان نەگىزدەرى» اتتى ەڭبەگىڭىزدەن كوزى قاراقتى وقىرمانعا كوپ نارسە تابۋعا بولادى دەپ ويلايمىن. تاعى قانداي قۇندى كىتاپتارىڭىز بار؟

-ءىلىم الۋ، ساۋاتتى بولۋ-يسلام ءدىنىنىڭ ەڭ باستى تالابى. سەبەبى، اللا قۇراننىڭ  العاشقى اياتتارىن ۋاحي ەتكەندە جابىرەيىل پەرىشتە مۇحاممەد (س.ع.س.) پايعامبارعا  مىنا اياتتى ءتۇسىردى: «وقى! جاراتقان راببىڭنىڭ اتىمەن وقى!  ادامدى ول ۇيىعان قاننان جاراتتى. وقى! سەنىڭ ءتاڭىرىڭ ەڭ ارداقتى! ول قالاممەن جازۋ ۇيرەتتى. ادامدارعا بىلمەگەنىن ۇيرەتتى» (الاق، 1-5 ايات). دەمەك، العاشقى تۇسكەن ۋاحي «وقى» امىرىمەن باستالدى. بۇل دا اللانىڭ مۇسىلمان پەندەلەرگە بۇيىرعان ءامىرى. ءزۇمار سۇرەسىنىڭ 9- اياتىندا «بىلەتىندەر مەن بىلمەيتىندەر ءبىر بولا ما؟» دەپ ءبىلىمدى مەن ءبىلىمسىزدىڭ  ءبىر بولمايتىندىعىن ەسكەرتۋدە. قۇران كارىمدە 670 جەردە ءىلىم جايىندا بايان ەتەدى. ال ءبىلىم الۋدىڭ  قانشالىقتى ساۋاپ ەكەندىگىن پايعامبارىمىزدىڭ مىنا ءبىر حاديسىنەن بىلەمىز:

«ەي، ءابۋ زار! تاڭەرتەڭ ۇيىڭنەن شىعىپ، قۇراننان ءبىر ايات ۇيرەنۋىڭ سەن ءۇشىن 100 راكات ءناپىل ناماز وقىعاننان دا قايىرلى. سول سەكىلدى تاڭەرتەڭ ۇيىڭنەن شىعىپ، ىلىمنەن ءبىر ءبولىم ۇيرەنۋىڭ سەن ءۇشىن 1000 راكاعات ءناپىل ناماز وقۋدان دا حايىرلى» (يبن ماجا، مۋقادديما 16). ءىلىم جولى - ءجاننات جولى. پايعامبارىمىزدىڭ حاديستەرىندە ءىلىم جايىندا از ايتىلماعان. ءتىپتى، پايعامبارىمىز ساحابالارىنا ءىلىم الۋدى ءوزى باستاپ ۇيرەتكەن. مۇسىلمان ءۇشىن ءىلىم الۋ، ءبىلىمدى بولۋ عيباداتىنىڭ كەمشىلىكسىز ورىندالۋىنا جول اشادى. كەرەگىنشە دۇرىس ءدىني ءبىلىمىمىز بولماسا، عيباداتىمىزعا نۇقسان بولىپ، ءتىپتى كەيبىر  تەرىس پيعىلدى تۇلعالاردىڭ پايداسى ءۇشىن ساياسي قۇرباندىققا اينالىپ كەتۋىمىز عاجاپ ەمەس. وكىنىشكە وراي، بىلىمسىزدىك مۇسىلمان جاماعاتىن  جىك-جىككە ءبولىپ، يسلام الەمىنە  قارا كۇيە جاقتىرادى. ىلىمسىزدىكتىڭ زالالى شاش ەتەكتەن. «يمان نەگىزدەرى» اتتى ەڭبەگىمنەن بولەك 2002 جىلى «يسلام تاريحى»، 2003 جىلى «يسلام ادەبى» اتتى كىتاپتارىم جارىق كورگەن. ارينە،  بۇل كىتاپتارىم از دا بولسا وزگەلەرگە پايداسى تيسە دەگەن نيەتتە قالامعا الىنعان ەدى. ينشاللا الداعى ۋاقىتتا دا ءدىني كىتاپتار جازۋ نيەتىم بار.

- وسى ەڭبەگىڭىزدە ادام تاعدىرى جونىندە جازعاندارىڭىز مەنى قاتتى قىزىقتىردى. شىنىمەن دە ادامدار «جازمىشتان وزمىش جوق» دەپ جىلاي بەرمەي، ەرىك-قالاۋدى پايدالانىپ، قۇلعا لايىق قۇلشىلىق قىلىپ، دۇعا تىلەپ وتىرسا، پەندەنىڭ نيەتى مەن ءىس-ارەكەتىنە بايلانىستى اللا تاعالا قالاسا جاماندىقتى ءوشىرىپ، جاقسىلىققا عانا جول اشىپ وتىرۋى مۇمكىن عوي، ءا؟

- يسلام ءدىنى تاعدىرعا سەنۋدى پارىز ەتەدى. بىراق تاعدىرىمدا وسىلاي ەكەن دەپ وتىرا بەرۋگە  قارسى. ورتا عاسىردا ءجاھميا اتتى اعىم  شىعىپ، ولار وزدەرىنىڭ بارلىق ءى-ارەكەتتەرىن  تاعدىرعا سىلتەدى. كۇناسىن دە، ساۋابىن دا تاعدىردان دەپ سەنۋدى دۇرىس سانادى. ارينە، ول سەنىڭ تاعدىرىڭدا بار. الايدا اللا ءبىزدىڭ تاعدىرىمىزعا  جازعاندىقتان ءبىز امال ەتپەيمىز، ءبىزدىڭ سولاي امال ەتەتىندىگىمىزدى اللاھ بىلگەندىكتەن جازىپ قويعان. پەندە ءوزى اۋەلى ارەكەت ەتۋى، دۇعا ەتۋى كەرەك. قايشى جاعدايدا بارلىق ءىستى تاعدىرعا سىلتەۋ دۇرىس ەمەس. اللا ءسىزدى جاماندىققا يتەرمەلەمەيدى، ىشىمدىك ىشۋگە زورلامايدى. ءسىز ءوزىڭىز قالاپ تۇرىپ جاساعاندىقتان سول قالاعان ىسىڭىزگە جاۋاپ بەرەتىن بولاسىز.

- جالپى شاريعات بويىنشا ايەل ادامنىڭ ورنى وتباسى-وشاق قاسىندا ەكەنى بەلگىلى. دەگەنمەن، يسلام ءدىنى جاڭا-جاڭا وركەندەپ كەلە جاتقان ءبىزدىڭ مەملەكەتتە قىز-كەلىنشەكتەر دە جان-جاقتى بولىپ، ساپالى ءبىلىم الىپ، ەڭبەك ەتسە قوعامنىڭ دامۋىنا كەرى اسەر ەتەدى دەپ ويلايسىز با، الدە...

-يسلام ءدىنى ايەل زاتىنا جۇمىس ىستەۋگە بولمايدى دەگەن تىيىم سالمايدى. ارينە، ايەل زاتىنا جاراسار جۇمىستى اتقارۋىنا بولادى. يسلام ءدىنى ەر مەن ايەلگە ءبىلىم الۋدى پارىز ەتكەندىكتەن ايەل زاتى دا ءبىلىم الىپ، ءتيىستى ورىندا ءوز ورنىمەن جۇمىس ىستەسە، قوعامعا پايداسى تيمەسە زيانى تيمەيدى. ەركەك ىستەيتىن جۇمىستى ايەل ىستەسە، وندا قوعامعا، وتباسىعا ونىڭ كەسىرى تيەرى ءسوزسىز. ماسەلەن، مەديتسينا سالاسىندا ايەل زاتىن ايەل دارىگەرى قاراۋى ءتيىس. ويتكەنى، ەر كىسىنىڭ ايەل ءتانىن كورۋى كۇنا. اسىرەسە ناماز وقيتىن ايەلدەر بۇل ماسەلەنى وتە جاقسى بىلەدى.

- ەستۋىمشە ورالدا ءدىني مەدرەسەلەر اشىلىپتى. ءدىني اقپارات كوزدەرى شە؟ جالپى وڭىردەگى يسلام ءدىنىنىڭ دامۋ دەڭگەيى جونىندە نە ايتار ەدىڭىز؟

- قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنىڭ توراعاسى، باس ءمۇفتي ءابساتتار قاجى دەربىسالى حازرەتتىڭ تاپسىرماسىنا وراي 2008 جىلى باتىس ايماقتى قامتيتىن «ورال مەدرەسەسى» اشىلدى. ورال مەدرەسەسى ورال، اتىراۋ، اقتاۋ وبلىستارىنا قاجەتتى ءدىن ماماندارىن دايارلايتىن مەملەكەتتىك ليتسەنزياسى بار وقۋ ورىن. وقۋ مەرزىمى 2 جىل 10 اي. قازىرگى تاڭدا 3 كۋرستا بارلىعى 44 شاكىرت ءدارىس الىپ جاتىر.

- وزىنە سەگىز جاسىنان باستاپ قىزمەت ەتكەن ساحابا انەس يبن ماليككە پايعامبارىمىز بىردە بىلاي دەپ وسيەت ايتقان ەكەن: «ءاي، بالام! قۇراندى وقۋدان قول ۇزبە، سەبەبى قۇران ءولى جۇرەكتەردى تىرىلتەدى، جاماندىقتاردان، تەرىس قىلىقتاردان جانە شەكتەن شىعۋدان ساقتايدى». ال بىزدە ءالى ءدىن تانۋ ءپانىنىڭ دە مەكتەپ باعدارلاماسىنا ەنۋى داۋلى ماسەلەگە اينالىپ ءجۇر.

- ءبىز اۋەلى مىنا نارسەنى دۇرىس ءتۇسىنىپ العانىمىز ءجون. ءبىزدىڭ ەلىمىز يسلام مەملەكەتى ەمەس، زايىرلى ەل. ولاي بولسا، مەكتەپ باعدارلاماسىنا زاڭ بويىنشا تەك يماندىلىق ءپانىن ەنگىزە المايمىز. ينشاللا ول كۇنگە دە جەتەرمىز. مەكتەپتەرىمىزدە ءتۇرلى ۇلت پەن ءدىن وكىلدەرىنىڭ بالالارى ءدارىس الۋدا. سول سەبەپتتى زامان تالابىنا ساي ءدىن ساباعىن وتكىزۋ كەرەك. ءدىن ساباعىنىڭ ءدىنتانۋ اتىمەن ءوتىلۋى ورىندى. ءدىنتانۋ ءپانىن داۋعا اينالدىرۋدىڭ قاجەتى جوق. بارلىق دامىعان ەلدەردىڭ باعدارلاماسىن قاراساڭىز ءدىن ساباعى وتىلەدى. ول قاجەت. ويتكەنى بالا  از دا بولسا ءدىن ماسەلەسىنەن حابارى بولۋى ءتيىس. ءدىن - قوعامنىڭ اجىراماس بولىگى.

- قازىر مۇسىلماندارىمىز ىشتەن دە، سىرتتان دا قىسپاق كورىپ ءجۇر. ولار مۇنى سىناق دەپ قابىلداپ، سابىرلىق ەتۋدە. قيامەتكە قاراي يسلام ءدىنىن ۇستانۋ-قولعا شوق ۇستاعانمەن بىردەي بولادى دەيدى. قانشالىقتى شىندىق؟ استارلاپ بولسا دا جەتكىزسەڭىز.

- ءيا،  راسىندا دا مۇسىلماندار الەمنىڭ قايسى ءبىر جەرىندە بولماسىن قازىرگى ۋاقىتتا ايىپتالىپ جاتادى. يسلام ايىپتالۋعا ەمەس، ماقتاۋعا لايىق ءدىن. ەكى دۇنيە باقىتىنا جەتەلەيتىن حاق ءدىن. وسىنداي ەرەكشەلىكتىڭ ارقاسىندا  جىل سايىن سان مىڭداعان ەۆروپالىقتار  ءوز ەرىكتەرىمەن يسلامدى قابىلداپ جاتقانى اقيقات. وسى قارقىنمەن كەتە بەرسە ەلۋ جىلدان كەيىن  ەۆروپانىڭ جارتىسى مۇسىلمان بولىپ كەتۋى مۇمكىن. ال بۇل حريستيان الەمىنە قايدان ۇناسىن. شىركەۋلەرگە قاراساڭىز، بارىپ جاتقان ادام شامالى، جاستار ءتىپتى دە بارمايدى. الەمدەگى  كەز كەلگەن ەلدەگى مەشىتتەرگە قاراساق، جۇما، ايت كۇندەرى مۇسىلمان جاماعاتىنىڭ سىيماي  جانە كۇندەلىكتى بەس ۋاقىت نامازعا كەلىپ، قۇلشىلىق جاساۋى وزگەلەردى ويلاندىرارى انىق. سول سەبەپتى وزگەلەردى يسلامنان ۇرەيلەندىرۋ ءۇشىن تەرروريزمدى، ەكسترەميزمدى ت.ب. قولدان جاسالعان ءتۇرلى مۇسىلمان اعىمدار ارقىلى قوعام ىشىندە ءتىپتى، مۇسىلمان جاماعاتىنىڭ ىشىندە الاۋىزدىق تۋدىرۋدا. سونداي قولدان جاسالعان تەرىس اعىمدا جۇرگەن مۇسىلمان باۋىرلارىمىز وزدەرىن ەڭ تازا مۇسىلمانبىز دەپ ويلايدى. تەرەڭ ويلانىپ، كەلگەن جاعىنا دۇرىستاپ قاراسا، ارتىندا كىم تۇرعانىن، قانداي قاتەلىك جاساعانىن تۇسىنەر ەدى.

قايسى ءبىر ەل بولماسىن ەڭ اۋەلى ىشكى قاۋىپسىزدىكتى ساقتايدى. ال ىرىتكى سالۋشى اعىمداردىڭ كەسىرى بارشا مۇسىلمانعا ءتيىپ جاتادى.الەم جاڭالىقتارىنداعى ءتۇرلى شەكتەۋلەر وسىنداي قۇبىلىستاردىڭ اسەرىنەن دەپ ويلايمىن. دەگەنمەن مۇسىلمان ادام مۇندايدا سابىر ساقتاۋى كەرەك. بۇل قۇران مەن حز. پايعامبارىمىزدىڭ (س.ا.ۋ.) وسيەتى. حز. پايعامبارىمىزدىڭ (س.ا.ۋ.) حاديستەرىندە قيامەتتىڭ بەلگىلەرى جايىندا كوپتەگەن ماسەلەلەر ايتىلعان. سول بەلگىلەردىڭ ءبىرى «قيامەت جاقىنداعاندا مۇسىلماننىڭ يمانى قولىنا ۇستاپ تۇرعان شوق سياقتى بولادى. تاستاپ جىبەرسە يمانسىز، تاستامايىن دەسە قولىن كۇيدىرەتىن بولادى» ماعىناسىندا ايتىلعان ءسوزىن كەزدەستىرەمىز. سونداي ءحاديستىڭ بىرىندە بىلاي دەيدى: «ساۋاپتى ىستەر جاساۋعا اسىعىڭدار. البەتتە،  قاراڭعى ءتۇننىڭ بولىگىندەي سىناقتار ۋاقىتى كەلەدى. ول كەزدە ادام تاڭەرتەڭ يماندى بولىپ، كەشكە جاقىن يمانىنان ايرىلادى. ال كەشكە جاقىن يماندى بولسا، وندا تاڭەرتەڭ يمانسىز بولىپ ءوزىنىڭ ءدىنىن وسى دۇنيەنىڭ يگىلىگىنە ساتاتىن بولادى» (مۋسليم ريۋاياتى).

راسىندا دا، اقىرزاماننىڭ بەلگىلەرىنەن بولعان يماندى بولۋ  قولعا شوق ۇستاعانمەن بىردەي. سەبەبى قوعامدى جايلاعان ادەپسىزدىك، تەلەارنالاردا كورسەتىلگەن جالاڭاش كورىنىستەر، ىشىمدىك، جىنويناق، ادامنىڭ جان راحاتىنا كەرەكتى كەشتەر مەن ايەلدەردىڭ كوشەلەردە جالاڭاشتانۋى سەكىلدى قوعامدى ازعىندىققا اپاراتىن ىندەتتەر ارينە مۇسىلماندى دا اسەرلەيدى. سولار سەكىلدى جۇرەيىن دەسە، توزاقتان قورقادى، جۇرمەيىن دەسە، ءناپسىسى شىركىن شىداتار ەمەس. سوندىقتان مۇنداي جاعدايداعى يمان قولعا ۇستاعان شوق سەكىلدى بولارى انىق دەپ ويلايمىن.

مۇسىلمان ادام سىناق دەپ بارلىق نارسەنى سىناققا اينالدىرماۋى ءتيىس. سونداي-اق سىناقتى ءوزى تىلەپ الماۋى كەرەك. ءوز قولىمەن فيتنا جاساپ الىپ، قىسپاققا ۇشىراسا، بۇل سىناق ەمەس، كەرىسىنشە كۇناسىنىڭ جازاسى. سىناق-اللانىڭ ساعان جىبەرگەن قيىنشىلىعى. ايتالىق اۋرۋ، قازاعا ۇشىراۋ، يماندى بولعانىڭ ءۇشىن وزگەلەردىڭ مازاق ەتۋى سەكىلدى. كەرىسىنشە، مەشىتكە بارىپ، يمامدى تىڭداماي، قوعامدا بارشاعا ورتاق زاڭعا باعىنباي قىسپاقتى ءوزىڭ سۇراپ الساڭ، بۇل سىناق بولمايدى، فيتنا بولادى.

- بيىل ءبىز يسلام كونفەرەنتسياسى ۇيىمىنا توراعالىق ەتكەلى وتىرمىز. جيىن كوپ، پايدا جوق - جۇرتتىڭ پىكىرى. ءسىز قانداي ناتيجە كۇتەسىز؟

- مەنىڭ ويىمشا جيىن كوپ، پايدا جوق دەگەنمەن كەلىسە المايمىن.  سەبەبى، جيىن كەزىندە نەگىزگى ماسەلەلەر كوتەرىلىپ، شەشىمى دە تابىلىپ جاتادى. ال ەندى بيىلعى جىلى ەلىمىز يسلام كونفەرەنتسياسى ۇيىمىنا توراعالىق ەتەدى. بۇل ۇيىم الەمدەگى 57 ەلدىڭ باسىن قوساتىن ەكىنشى ۇيىم. سول سەبەپتى ءبىزدىڭ ەلىمىز مۇسىلمان ەلى بولعاندىقتان وسى ۇيىمدى باسقارۋى ءبىز ءۇشىن پايداسى كوپ بولماسا، زيانى جوق دەپ سەنەمىن. كۇرمەۋى شەشىلمەگەن ماسەلەلەردىڭ شەشىلۋىنە ۇيىتقى بولادى دەگەن ۇمىتتەمىن. ويتكەنى، بۇل مۇسىلمان الەمىنىڭ ورتاق ماسەلەسى. مىسالى، 2001 جىلعى  اقش- تاعى تەراكتىدەن كەيىن  ەلباسىمىز مۇسىلمان  باسشىلاردىڭ  ىشىنەن ءبىرىنشى بولىپ، «يسلام تەرروريزم ءدىنى ەمەس» دەپ، يسلامدى اراشالادى. ينشاللا بۇل ۇيىمعا توراعالىق  ءبىز ءۇشىن، مۇسىلمان الەمى ءۇشىن پايدالى بولادى دەپ سەنەمىن.

- اڭگىمەڭىزگە راحمەت!

سەيتبەكوۆ سمايىل سۇيەرقۇلۇلى، قمدب-نىڭ باتىس قازاقستان وبلىسى بويىنشا وكىل يمامى، «ورال مەدرەسەسىنىڭ» ديرەكتورى، تۇركيا رەسپۋبليكاسىنداعى «ۇلىتاۋ» ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ شاكىرتى، «يسلام تاريحى» (2002ج), «يسلام ادەبى»(2003ج), «يمان نەگىزدەرى» (2008ج)اتتى كىتاپتاردىڭ اۆتورى

سۇحباتتاسقان گۇلميرا سۇيەكەنوۆا

«اباي-اقپارات»