Ghalamdy kók ógiz kóterip túrady eken deytin kóterem anyz óristen qalghaly beri ýlken-kishining qauashaghyna qauyrsyn shanshyghan úghym - jer domalaq. Jәne bir aqiqat - júmyr jerding beti oiqy-shoyqy, kedir-búdyr. Sol kedir-búdyr, oiqy-shoyqyny qonys qyp otyrghan arghy-bergi qonsy júrtta, qúdayym enshiden taryqtyrmaghan onnyng toghyzynshysy qazaq. Osy kýnde minezding de kedir-búdyr, oiqy-shoyqylyghynan qazekeme shendeseri bolmay túr-au. Adamdyghyn kisilik, tәkapparlyghyn menmendik, batyrlyghyn ozbyrlyq, kishpeyildiligin jaghympazdyq auystyrghan býgingi qazaqtyng keyingi bir minezi birining biri jýikesin tozdyryp, yzqorlyqqa bauluda. Sondaghy minez dep mipazdap otyrghanymyz minez de emes. Bar bolghany syrqat kónilding shodyr psihologiyasy ghana. Syrqatynyng atauy burokratiya. Keyipi irini ishine qaray keulegen syzdauyq sekildi. Janyna maza bermeydi. Óz janyn qajap bara jatqan son, ózgening de shybynyn shyrqyratyp, lәzzat alatynday. Osynau marlattyqtyng atasy qaydan deseniz.

Ghalamdy kók ógiz kóterip túrady eken deytin kóterem anyz óristen qalghaly beri ýlken-kishining qauashaghyna qauyrsyn shanshyghan úghym - jer domalaq. Jәne bir aqiqat - júmyr jerding beti oiqy-shoyqy, kedir-búdyr. Sol kedir-búdyr, oiqy-shoyqyny qonys qyp otyrghan arghy-bergi qonsy júrtta, qúdayym enshiden taryqtyrmaghan onnyng toghyzynshysy qazaq. Osy kýnde minezding de kedir-búdyr, oiqy-shoyqylyghynan qazekeme shendeseri bolmay túr-au. Adamdyghyn kisilik, tәkapparlyghyn menmendik, batyrlyghyn ozbyrlyq, kishpeyildiligin jaghympazdyq auystyrghan býgingi qazaqtyng keyingi bir minezi birining biri jýikesin tozdyryp, yzqorlyqqa bauluda. Sondaghy minez dep mipazdap otyrghanymyz minez de emes. Bar bolghany syrqat kónilding shodyr psihologiyasy ghana. Syrqatynyng atauy burokratiya. Keyipi irini ishine qaray keulegen syzdauyq sekildi. Janyna maza bermeydi. Óz janyn qajap bara jatqan son, ózgening de shybynyn shyrqyratyp, lәzzat alatynday. Osynau marlattyqtyng atasy qaydan deseniz.

Qazaqtyng qasynan dos ketip, irgesine jau kýshiktegen bir zamanda qandy qol chekister Alash deytin alyp bәiterekting kemirip japyraghyn, qayzap tamyryn týgeskenin bilesiz. Jiligining mayy qalyn, es-aqyldy qazaqty ózining ashkóz aghayynyna jyghyp berip, atyp, asyp qyrghyn taptyrghanyn da. Oq pen ottan aman qalghany qaq jarylyp, jarymynyng sýiegin itjekkende mýk basyp, jarymy etekti belge týrinip shekara asqan. Elde qalghan jәne biraz kózi ashyghynyng kómeyine óksik keptelip, endigi jerde bilgeninen ainymasqa sharasyz edi. Tiyisinshe, baghanaghy auzy asqa, auy atqa jarymay ósken jәreuke tuystyng tasy shyngha shyrqamasa da, órge domalap jýre bergen... Qazirgi qazaq qoghamynyng basyna shyghyp ap, júrttyng jýikesine sauysqansha sanghyp otyrghan marlattar solardyng bit sorghan bútynan órgender. Odan qalsa, beride qatarlasy qan maydangha attanghanda, densaulyghy atam zamannan Otan qorghaugha jaramaytyn bop qalyp, sonyng arqasynda shal-shauqan, qatyn-qalashtyng ýstinen qamshy ýiirgen brigadir, aulynaylardyng zamannyng tar kezinde de ezuinen aqqan aq maydy etigine jaqqan dәldýrish úrpaghy. Qúddy, quyrshaqtyng kózin oiyp, qol-ayaghyn júlyp oinaytyn qiqar bala. Jetkeni jetilmegen qandastyng mekemeden mekemege, esikten esikke tyzdayaqtap, kózine ter qúiylyp alqyna shapqylaghanyn kórip, rahattanatynday. Ia, qaryndasty quyrshaq qúrly kóredi.

Al endi qojayynnyng qorasyn tazalaugha jaldansa da, qúdaydyng ózin jetelep jýrgendey keudesi ayaqqaptay kýpie qalatyn tómendegi shirkey-marlattardyng jayy typten soraqy. Qúldyq qoghamnan tәuelsiz qúldyq qoghamgha ótip, eteginen ýngigen sausaqtyng yghymen aldynghy kórermendi mazaq etip, artqy qatardaghylardy qyran-topan qylghan quyrshaq teatrynyng quys keude personajdary sekildi. Olay derimiz.

Kez kelgen mekemege bas súqsang kýrik bolghan tauyqsha dýrdie túra kelip, jýikendi shúqy bastaytyn burokrattar. Eng aldymen esigindegi kýzetshisine tap kelesin. Ne qylghan adam ekenindi súraydy. Kim ekenindi, kimge kelgenindi aitasyn. Onda ne sharuang bar? Búl kýzetshining kelesi súraghy. Ne mәselemen kelgenindi aitasyn. Kýzetshi az oilanyp, artynsha rasiyamen ya bolmasa ishki telefon arqyly bastyghyna shyghady. Sening qaydan, ne qylyp jýrgenindi bayandaydy. Bastyghy kómekshisine senbeytin sekildi. Ony kýzetshining ózin kýzetip qarsy búryshtan syghyrayghan kamera da dәleldeytindey. Bastyghymen habar alysqan kómekshi tútqany saghan ústatady. Sóitip «tergeu» basynan bastalady. Ne qylghan adam ekenindi súraydy. Kim ekenindi, kimge kelgenindi aitasyn. Ne ýshin kelgenindi súraydy. Ne júmyspen jýrgenindi aitasyn. Tútqany qasynda túrghan kómekshisine beruindi súraydy. Ústatasyn. Endi ekeuara sening mәselendi talqylaugha kóshedi. Kómekshi tútqany qoyady. Bolghan shyghar deysin. Sóitseng búl әli basy eken. Kómekshi pәlen mәselemen pәlenshekene kiretin esik búl emesin aityp, basqa jaqty núsqap jiberedi. Sen sózdi kóbeytpey basynda-aq jón siltemegenine zyghyrdanyng qaynap, zәrindi shashyp kerte barasyn. Ol miz baqpay, sazaryp qala beredi. Etteri ólip ketken. Qarghysty ainalayynday qabyldaydy.

Hosh. Týieqúlaqtyng ini sekildi shúryq tesik ghimarattyng syrtyn ainala sandalyp jýrip, kerek auzyn tabasyn-au. Kiresin. Kiruin kirgenmen, ishke ótuding ish keptirerlik әuresi jәne bar. Qoyny-qonshyna qol jýgirpey-aq kózben aqtaryp, baryndy shyghartady. Qaltanyng týbin teris audaryp, shalbardyng qúlaghyn qalqaytasyn. Sodan keyin esiksiz, súr jaqtaudan ary attaysyn. Jaqtau shiq ete týsedi. Ótken adamnyng uaqytyn bosqa jemepsinder degendey qauipting seyilgenin aityp, belgi bergeni. Mýlik-mýkәmalyndy qaqshyp ap, pәlenshekenning kabiynetin izdep kýngirt dәlizdi sharlap ketesin. Tabasyn, kerek esikti. Auyzghy bólmede hatshysy otyrady...

Qay mekemede de hatshylyqty erkek adamnyng atqaryp otyrghanyn kórmeysin. Egde tartqan kelinshekting ózi neken sayaq. Qayda barsang qaqshandaghan qazaq qyz shyghady aldynnan. Jәne boyanu men kiyinudi de birinen biri kóshirgendey. Tushityng shótkeleri sýzilgen be, kirpikterine tong qatyp túrady. Kózding qatparyna qara qaryndashty battastyra sýikep, ainalasyna kýngirt kók kólenke týsirgen. Erinning de etin kógertip, jiyegin qaramen qoralapty. Tól tyrnaqtyng ýstin jasandysymen bastyrghan. Onysy neghúrlym úzyn bolghan sayyn, soghúrlym byrtyq sausaqty sýiriktey qylyp kórsedi desedi. Esesine týlkining tabaghynan jem shoqyghan tyrnanyng túmsyghy sekildi kompiuterde әrip basugha ebedeysiz. Klaviyaturanyng betin qaryndashtyng dýmimen shúqyp otyrghandary. Keude jaghy alqam-salqam. Tyltighan bútta tyrtighan yubkasymaq. Qarys etegin bóten kózden qymsynghan kisimsip tómen qaray tartyp-tartyp qoyady. Emine yrghalghanda biz ókshesi shaqyr-shúqyr etip miyndy qajaydy. Jaz túrmaq qystyng kýni de bozaryp-sazarghan tap osy sýrepet.

...Qazaqylyq jónimen hatshy qyzdan hal súraysyn. Kense «zany» boyynsha ol senen nege kelgenindi súraydy. Býge-shigesine deyin bayandaysyn. Onsyz pәlenshekenning aldynan dәmetpey-aq qoyghyn. Ýiezdegen baytalsha ózine esh qatysy joq aryz-armanyndy kompiuterge shúqshighan kýii bas shúlghyp tyndap otyrady. Sol eki ortada telefon shyr etedi. Hatshy qyzdyng súq sausaghy diyrejerding tayaqshasynday shoshayyp baryp kilt toqtaghanda sen de jym bolasyn. Ar jaqtaghy ózing sekildi kóldenennen joq izdegen bireu bolsa jaqsy. Ondayda ózining esik kýzetip, shay tasyp jýrgenin úmytqan hatshy qyz bastyghynyng ornyna jauaptasyp, әriyne jaghdaydyng mýmkin emesin aityp, tútqany tastay salady. Al eger qonyrau shalghan adamnyng kisiligi búdan zor shyqsa, amal joq, sol sәtinde-aq taz qalypqa týsip, qalbalaq qaghugha tura keledi.

Sonymen sottyng aldyndaghy súralushyday sólbireyip túryp kelgen sharuandy ejiktep tausasyn. Ynyrana túryp, shaq-shúq basyp baryp bastyghynyng esigin yrsiytqan hatshy qyzdyng basy men keudesi ishke súghynghanda, belden tómen bókse jaghy seni qarauyldap syrtta qalady. Ar jaqtan bastyqtyng birdene dep kýnkildegenin, búnyng taghy da «aha, aha» dep bas shúlghyp túrghanyn estip, bilip otyrasyn. Bas pen keude beri suyrylyp, ernin qymqyryp esikti eppen japqan hatshy qyz, qabyghyn tastaghan jylan sekildi kóz aldynda qúbylyp, týsten keyin kelinizdi tórdegi ornyna qaray ozyp bara jatyp sýlesoq aita salady.

Týsten keyin...

Bastyq júmysyndy jauapty qyzmetkerlerining birine jýkteydi. Jauapty qyzmetkeri memlekettik qyzmet dep atalatyn ógizding jýgin tartyp, búzaudyng jemin jep otyrghan bireu. Tayyp túrayyn dese ýkimet nesiyege beretin baspananyng kezegine tirkelip qoyghan. Ózinen úryq sharqyna mirasqa qalar qyruar qaryzdyng moyyngha miner kesimdi kýnin kýtip otyrghan beybaq. Sening sharuang túrmaq óz sharuasy basynan asady. Azaly alty qatyn, әrqaysysy óz bayyn joqtaydy. Senen qútyludyng bir joly bar. Auyz ashtyrmaytyn. Tap osy jolghy jýrisinmen esh qabyspaytyn, sonda da sharuanyng sheshimindey etip sendirip, qaydaghy joq anyqtama qaghazdardyng etektey tizimin ústatyp, qanghytyp jiberedi...

Óz ishi múzdap túrghan son, ózgening de ishin syzdatyp jiberetin osynday jýieni burokratiya deymiz be, joq pa? Álbette. Bizding eldegi qasqa mandayynan qús tyrnaghyna deyin gýldep túrghan «jýike júqartu» operasiyasynyng әntek bir kórinisi búl.

«Qazaq әdebiyeti» gazeti