Preziydent joldauynan keyin múghalim mәrtebesi turaly әrtýrli әngimeler, úsynystar talqylana bastady. Degenmen әleumettik jelide jәne de bizge kelip talqylanyp jatqan taqyryptardyng eng bastylaryna toqtalyp ótkendi jón kórip otyrmyn.

Eng birinshi orynda túrghan múghalimderding zeynet jasy. Rasynda qazir bilim salasyndaghy reforma, kezdesip jatqan qarama-qayshylyqtar, jergilikti organdardyng jauapsyzdyghy men zandy oryndamauy, «Sifrly Qazaqstan» jobasy «ayasynda» ótkizilip kirip jatqan әsirese kundelik.kz, yaghny elektrondy jurnal toltyru mәselesi jýikeni júqartyp jibergeni ras.  Búl turaly keyinirek toqtalamyz. Múghalimderding ishinde zeynet jasyna jetpey, zeynetke shyghyp bir-eki jyldan keyin ómirden ótken ústazdarymdy kórgende  (bir jaghynan taghdyr shyghar)  oylanugha tura keledi. Sondyqtan múghalimning zeynet jasyn qysqartu kezek kýttirmeytin mәsele.

Múghalimderding barlyghy zeynet jasy turaly BjGhM, múghalim mәrtebesi turaly zanda qarastyrylsa deydi. Biraq múghalimderding zeynet jasyn qayta qarau mәselesi Qazaqstan Respublikasy enbek jәne halyqty әleumettik qorghau ministrligining qúzyrynda.

Ekinshi orynda materialdyq tehnikalyq baza turaly. Bilim turaly zang boyynsha mektepterdi kerek-jaraqpen qamtamasyz etu jergilikti atqarushy organnyng enshisinde. Mektepterge kense tauarlary, printer, kompiuter jóndeu,  kartridjdaryn auystyru oghan siya qúidy da jergilikti atqarushy organ QR bilim turaly zanynyng 6 babyna sәikes beruge tiyis. Biraq búl kóp jerlerde berilmeydi. Zang oryndalmaydy. Bәlkim sotqa berip zandy qúqyghymyzdy talap etu kerek shyghar.

Ýshinshi orynda túrghan súraq búl múghalimderding baspasózge jazyluy turaly. Búl turaly da búrynnan aityp kelemiz. Múghalimdi eshkim gazetter men jurnaldargha eshkim mәjbýrlep jazdyra almaydy. Eger mәjbýrleu bolatyn bolsa mәjbýrlegen adam zang aldynda jauapty. Búl elimizding konstitusiyasy boyynsha jeke azamattardyng qúqyqtaryna qol súghu jәne kemsitushilik sipatta qarastyrylady. Qylmystyq kodeks boyynsha jauapqa tartylady. Mәjbýrlegen adam sol ýshin bas bostandyghynan da aiyryluy mýmkin. Ókinishke oray biz zangha jýgine bermeymiz. Baspasóz mәselesi tikeley múghalimning ózine baylanysty.

Tórtinshi orynda túrghan senbilikter. Búl sovet odaghynan qalghan sarqynshaq әdetterding biri. Ol kezde búny aqsha ýnemdeu ýshin jasaytyn. Qazir jetpeytin aqshanyng ornyn jabu ma deysin. Qarsylyq joq, tazalyghysy kelgender bara bersin, biraq sabaqtan tys uaqyttarda. Sonymen qatar mektepting manayynyng shóbin júlu tb qyzmetter de qosylyp ketken. Júmys berushi múghalim men jasalghan kelisim shartta kórsetilmegen júmysqa múghalimderdi jeguge qúqyghy joq. Sonymen qatar ol turaly ata zanymyzda, bilim turaly zanda kórsetilgen. Endi múghalim ózi talap etip shygha almasa, aitpasa kim kinәli? Pedagog qyzmetkerlerldi óz qyzmetimen baylanysy joq júmystargha salugha tiym salynghan. Mereke (demalys) kýnderi kezekshilik qoi da zangha tompaq keledi. Qoyylghan adamgha qosymsha aqsha tólenu kerek nemese basqa kýnder esebinen demalys berilui kerek.

Besinshi orynda qaghazbastylyq. Ministrlik qaghazbastylyq azayady degenmen janartylghan mazmúndaghy bilim beru reformasy qaghazdy azayta almay otyr. Búrynghydan eki eselendi desek te bolady. Sabaq sayynghy formativti baghalau, bólimdik jiyntyq baghalau, toqsandyq jiyntyq baghalau tb qaghazdy kóbeyte týspese azaytqan joq.  Ázirge múghalimder internette NZM dayyndaghan osy dýniyelerdi tapsyryp jýr. Internetten múghalimder ghana emes oqushylar da aludy ýirendi. Jiyntyq baghalaudy әr múghalim negizi ózi de jasauyna bolady. Biraq uaqyttyng tapshylyghy qolbaylau bolyp túrghany.

Altynshy oryn kundelik.kz sayty arqyly toltyrylatyn elektrondy jurnal mәselesi. Keybir jerler ekeuin de toltyryp otyr. Búl jobany tikeley múghalim qaltasyn qaghugha kelgen be dersin. Shet audan týgil qalanyng irgesinde túryp internet  sheshilmegen jerler bar. INTERNET izdep sabylghan múghalim. Keybiri ózining qalta telefonynan kirip keybiri basqa jaqtan әriptesterin kómekke shaqyrugha mәjbýr. Onyng ýstine reyting qualau degen taghy bar. Nege múghalim kýndelikke kirgisi kelmeytin ata-ana men oqushynyng (jaghdayy kelmeui de mýmkin) ornyna kirip kloun boluy kerek?! Elektrondy  kýndelikke kirmeytin ata-ana ýshin jurnalgha týsindirme jazuy kerek? Búrynnan aityp kelemiz, aldymen jaghdayyn jasau kerek mektepterdin. Ógizding múrnyn júdyryqpen teskendi qong kerek.

Jetinshi oryn júmys aptasy turaly. Qazir mektepterde bes kýndik júmys aptasy. Múghalimder ýshin alty kýndik júmys aptasy. Zang ne deydi?

Múghalimnin  aqsha tólenip otyrghan saghaty 18 saghat. Basqa eshtenege tólenbeydi. (qosymsha júmysy bolmasa) Aptasyna 40 saghat júmys uaqyty delik. 18 saghat astranomiyalyq saghatqa tolmaydy. Osy uaqyttyng ishine múghalimning mektepte jýrgen uaqyty (ýzilis) jinalystargha qatysuy, dәpter tekseru, sharalargha qatysy, ýide sabaqqa dayyndalghany, týnning ortasyna deyin úiqy kórmey elektrondy jurnaldy toltyruy barlyghy osy 40 saghattyng ishine kiredi. Sonda múghalimning júmys uaqyty 40 saghattan asyp ketedi. Al diyrektorlar bolsa senbi kýni de múghalimderding mektepte jýrgenin qalaydy. 5 kýndik sabaq dep 8 saghat sabaqty 5 kýnde «qylqynyp» ótkennen góri 6 kýn ótken әldeqayda jenil. Sondyqtan mektep diyrektorlary da oilanu kerek. BjGhM de oilanar.

Bilim salasynda kóldeneng kók attylardyng medali saudasyna tiym salu kerek.

BjGhM mektepterdi әkimdikterden bólip alsa degen de úsynys jii kóterilip jýr. BjGhM barlyghyn әkimdikke ysyra salyp otyrmas edi. Ákimdik te mektepke qarap tegin júmysshy izdep «úlymas» edi. Sonymen qatar biyldan bastap mektep diyrektorlaryn saylau bastamasy da kóterilip jatyr. Dúrys, degenmen mektep diyrektoryn múghalimderge saylatu kerek. Múghalim saylaghan diyrektor әkimderden góri múghalimderding jaghdayyn oilaydy.

Endi bir mәsele attestasiyalyq test mәselesi. Testpen múghalimning dәrejesin ólsheytindey múghalim AQPARAT TASYMALDAUShY emes, ol oqytushy! Kóringenning proektisinde, qújatynda kórsetilgen dýniyeni biluge mindetti emes. Árkimning óz metodikasy, negizge alyp otyrghan aqparat kózderi bar. Múghalimning kәsiby sheberligi, ózining jasap jýrgen  júmystaryn óz metodikasyn dәleldeui kerek. Sondyqtan biliktilikti testpen ólshegen dúrys emes! Qazirgi zamanda aqparat kýnde ózgeredi. Kez-kelgen aqparatty әrkim әr jerden ala-alady. Múghalimnen terobayttyq fleshka jasaghandy dogharatyn uaqyt jetti.

Janartylghan mazmúndaghy bilim beru jýiesi qaghazgha kómip qoydy. Bas kótertpeydi. Kereksiz jaqtaryn siz-bolyp biz bolyp alyp tastaudy talap etuimiz kerek, osylay jalghasa berse tayau uaqytta mektepte múghalim tappay qaluymyz da yqtimal. Bilim jәne ghylym ministrligining qúlaghyna altyn syrgha.

M. Temirbek, «Múghalim mәrtebesi» qoghamdyq birlestigining tóraghasy

Abai.kz