Jalpy bala kezde bir nәrsening naqty atauyna nemese onyng týpki maghynasyna bas auyrtyp jatpaymyz ghoy. Ol ne tәtti, ne ashy, suyq ya ystyq, olay jasaugha bolady, nemese bolmaydy. Osynday antonim úghymdar. Al ol ne ýshin jaqsy nemese nelikten jaman–ol manyzdy emes. Al qalghan auyrlau taqyryptar tek ýlkenderding әngimesi siyaqty. Densaulyq degen sóz de maghan solay kóringen. Tipti, ol úghym mening sózdik ensiklopediyamda mektepke barghansha bolmaghan shyghar. Mening densaulyq jayly alghashqy týsinigim: suyq tiyip auyru men odan jazylu degen túiyq etistikterden túratyn.

Balamyz ghoy. Qys kezinde inim ekeumiz úshyp-qonyp oinap jýrip, suyq tiygizip alatynbyz. Negizi auyryp kórgen adam bolsa, búl óte qiyn jaghday. Bir sәtting ishinde tamaghymyz qyryldap, qaqalyp-jótelip ýy ishining mazasyn qashyramyz. Sodan ýidegi bas dәriger әjem men bas medbiyke anam jedel emdeu sharasyn bastaydy. Ájem ystyq sýtke qyzyl búrysh, may salyp әkeledi. Al anamnyng missiyasy – sol «tanghajayyp» dәrini eki pasiyentke tezirek ishkizu. Óziniz oilap qaranyzshy, yp-ystyq әri ap-ashy búrysh qosylghan sýt. Ony deni sau adam ishe me? Áriyne, bizding sol denimiz sau emestigin paydalanyp beredi emes pe?! Inim ekeumiz de osal nauqas emespiz ghoy, qinalyp otyrsaq ta, barynsha qighylyq salyp baghamyz.  Anam búdan eshtene shyqpasyna kózi әbden jetken son, ailagha kóshedi. Bauyrym ekeumizding qolymyz jetpeytin shkaftyng tóbesinde túrghan qoraptan eki kәmpit alyp shyghady. Kәdimgi qyp-qyzyl tәtti «Barbariys»! Biz bala bolsaq ta, ol syilyqtyng teginnen-tegin berilmeytinin sәby sanamyzben úghyp otyramyz, әriyne. Al qoyylatyn shart qatal: kesedegi sýtti tez arada tauysu. Al, kettik! Sýt ishu marafony bastalsyn. Qyzyl búrysh tamaqty odam sayyn qyzdyryp, ystyq sýt kýidirip bara jatady. Biraq "Barbariys" kózden búlbúlday úshyp ketpesin desen, amal joq tauysasyn. Sosyn syilyghyndy alasyn. Sonymen emdeu profilaktikasynyng birinshi kezeni bitip, ekinshisi bastalady. Ol – qalyng kórpeni jamylyp, tapjylmastan úiyqtau. Búl endi birinshisine qaraghanda sәl onaylau. «Barbaristi» bappen shaynap jatyp, úiyqtau da sóz be eken?!

Biz auylda túrdyq qoy. Dәri-dәrmek te kóp tabyla bermegen shyghar. Ol em shynymen shipaly ma, әlde ýlkenderding «endi jazylasyn» degen senimining kýshi me, bilmeymin, biz eki-ýsh kýnning ishinde qúlynday oinaqtap shygha keletinbiz. Keyin bizding ýidegi shaghyn dәri qorapshasynda «Solodkogo kornya» degen sirop payda boldy. Jótelsen, sodan ýsh mezgil bir qasyqtan ishesin. Biraq, onyng dәmi tәtti. Sol ýshin inim ekeumiz auyrsaq ta, auyrmasaq ta iship alyp jýgirip jýretinbiz. Balalyq qoy.

Es jiya kele auyra qalsaq, dәri-dәrmekke jýgiretin boldyq. Aghzamyzdy antibiotikterge ýiretip alghan song ba, әlde ony bappen dayyndaytyn әjem bolmaghan song ba, boydaghy salqyn búrynghyday búrysh qosylghan sýtten qoryqpaytyn bop aldy.

Eseygen sayyn belgili bir úghym, jaghdaylargha qatysty aqparatyng kóbeyip, kózqarasyng ózgere bastaydy. Densaulyq jayly da. Ony saqtau joldary, dertke shaldyqtyratyn ziyandy zattar t.s.s. Búryn әlem elderin tamaq tabu men ony dúrys óndiruding joly alandatsa, qazir kerisinshe sol taghamdardan keletin qauipting aldyn alu mәselesi manyzdy kategoriyagha kóterilgen. Adamzattyng ómir sýru dengeyi jaqsarghan sayyn, olardyng ózderine jasalatyn zalaldyng dengeyi artyp barady. Bioqaru arqyly bir adam ghana emes, bir halyqtyng densaulyghyna núsqan keltiru syndy jaghymsyz faktorlar taghy bar. Jaqsy, әlemdik dengey, ghalamdyq jýie dep bas auyrtpay-aq, óz elimizge, óz jaqyndarymyzdyng janyna ýnilsek te osynday mәseleler tabylady. Balanyng ishten sindrommen nemese «cherepnoe davleniyemen» tuyluy, eresekterding emi tabylyp bolmaytyn san aluan auru týrleri sheksiz, shetsiz. Áleumettik jelini ashyp qalsan, sәbiyining dauasyn jazugha donor men dollar izdegen ata-analardyng jan aiqayyn kóresin. Al aqyly emhanalargha kórinetin aqsham joq desen, auyrmau kerek.  Auyryp em izdegennen, auyrmaytyn jol izdeu tiyimdi bolyp túr qazir. Eger densaulyghymyzgha der kezinde den qoya bilsek, әriyne. Qazirgi adamzat aqyldy ghoy, bәrin biledi. Densaulyqty qalay kýtudi, qanday taghamdar ziyan, qaysysy paydaly. Biraq, biz «erejeler búzu ýshin jaralghan» dep, kózimizdi júmyp qoyyp, fast-fud pen kolany qúshaqtap otyramyz ghoy. Bәrimiz emes, aqyldynyng da aqyldysy bar. «Aurudyng 80 payyzy bas pen ayaqqa salqyn tiygennen» dep edi bir dәriger. Radioda densaulyq turaly habar bop jatqanda bir apay habarlasyp «Densaulyq degendi student kezde qúrttyq qoy. Birde toq, birde ash bop jýrip, asqazandy da bir jayly qyldyq. Sonyng zardabyn tartyp jýrmiz» degende oilanyp qalyp edim. «Doshirak» sau bolsyn dep jýrgen bizding asqazangha qúday ózi jar bolsyn. Sol. Ayta berse, әngime kóp.

Qysqasy, densaulyq saqtau degen tek búrysh qosylghan sýtten túrmaydy eken. Al ómir «Barbariys» siyaqty ýnemi tәtti bola bermeydi.

Ásem Qúlmanova

Abai.kz