جالپى بالا كەزدە ءبىر نارسەنىڭ ناقتى اتاۋىنا نەمەسە ونىڭ تۇپكى ماعىناسىنا باس اۋىرتىپ جاتپايمىز عوي. ول نە ءتاتتى، نە اششى، سۋىق يا ىستىق، ولاي جاساۋعا بولادى، نەمەسە بولمايدى. وسىنداي انتونيم ۇعىمدار. ال ول نە ءۇشىن جاقسى نەمەسە نەلىكتەن جامان–ول ماڭىزدى ەمەس. ال قالعان اۋىرلاۋ تاقىرىپتار تەك ۇلكەندەردىڭ اڭگىمەسى سياقتى. دەنساۋلىق دەگەن ءسوز دە ماعان سولاي كورىنگەن. ءتىپتى، ول ۇعىم مەنىڭ سوزدىك ەنتسيكلوپەديامدا مەكتەپكە بارعانشا بولماعان شىعار. مەنىڭ دەنساۋلىق جايلى العاشقى تۇسىنىگىم: سۋىق ءتيىپ اۋىرۋ مەن ودان جازىلۋ دەگەن تۇيىق ەتىستىكتەردەن تۇراتىن.

بالامىز عوي. قىس كەزىندە ءىنىم ەكەۋمىز ۇشىپ-قونىپ ويناپ ءجۇرىپ، سۋىق تيگىزىپ الاتىنبىز. نەگىزى اۋىرىپ كورگەن ادام بولسا، بۇل وتە قيىن جاعداي. ءبىر ءساتتىڭ ىشىندە تاماعىمىز قىرىلداپ، قاقالىپ-جوتەلىپ ءۇي ءىشىنىڭ مازاسىن قاشىرامىز. سودان ۇيدەگى باس دارىگەر اجەم مەن باس مەدبيكە انام جەدەل ەمدەۋ شاراسىن باستايدى. اجەم ىستىق سۇتكە قىزىل بۇرىش، ماي سالىپ اكەلەدى. ال انامنىڭ ميسسياسى – سول «تاڭعاجايىپ» ءدارىنى ەكى پاتسيەنتكە تەزىرەك ىشكىزۋ. ءوزىڭىز ويلاپ قاراڭىزشى، ىپ-ىستىق ءارى اپ-اششى بۇرىش قوسىلعان ءسۇت. ونى دەنى ساۋ ادام ىشە مە؟ ارينە، ءبىزدىڭ سول دەنىمىز ساۋ ەمەستىگىن پايدالانىپ بەرەدى ەمەس پە؟! ءىنىم ەكەۋمىز دە وسال ناۋقاس ەمەسپىز عوي، قينالىپ وتىرساق تا، بارىنشا قيعىلىق سالىپ باعامىز.  انام بۇدان ەشتەڭە شىقپاسىنا كوزى ابدەن جەتكەن سوڭ، ايلاعا كوشەدى. باۋىرىم ەكەۋمىزدىڭ قولىمىز جەتپەيتىن شكافتىڭ توبەسىندە تۇرعان قوراپتان ەكى كامپيت الىپ شىعادى. كادىمگى قىپ-قىزىل ءتاتتى «بارباريس»! ءبىز بالا بولساق تا، ول سىيلىقتىڭ تەگىننەن-تەگىن بەرىلمەيتىنىن ءسابي سانامىزبەن ۇعىپ وتىرامىز، ارينە. ال قويىلاتىن شارت قاتال: كەسەدەگى ءسۇتتى تەز ارادا تاۋىسۋ. ال، كەتتىك! ءسۇت ءىشۋ مارافونى باستالسىن. قىزىل بۇرىش تاماقتى ودام سايىن قىزدىرىپ، ىستىق ءسۇت كۇيدىرىپ بارا جاتادى. بىراق "بارباريس" كوزدەن بۇلبۇلداي ۇشىپ كەتپەسىن دەسەڭ، امال جوق تاۋىساسىڭ. سوسىن سىيلىعىڭدى الاسىڭ. سونىمەن ەمدەۋ پروفيلاكتيكاسىنىڭ ءبىرىنشى كەزەڭى ءبىتىپ، ەكىنشىسى باستالادى. ول – قالىڭ كورپەنى جامىلىپ، تاپجىلماستان ۇيىقتاۋ. بۇل ەندى بىرىنشىسىنە قاراعاندا ءسال وڭايلاۋ. «ءبارباريستى» باپپەن شايناپ جاتىپ، ۇيىقتاۋ دا ءسوز بە ەكەن؟!

ءبىز اۋىلدا تۇردىق قوي. ءدارى-دارمەك تە كوپ تابىلا بەرمەگەن شىعار. ول ەم شىنىمەن شيپالى ما، الدە ۇلكەندەردىڭ «ەندى جازىلاسىڭ» دەگەن سەنىمىنىڭ كۇشى مە، بىلمەيمىن، ءبىز ەكى-ءۇش كۇننىڭ ىشىندە قۇلىنداي ويناقتاپ شىعا كەلەتىنبىز. كەيىن ءبىزدىڭ ۇيدەگى شاعىن ءدارى قوراپشاسىندا «سولودكوگو كورنيا» دەگەن سيروپ پايدا بولدى. جوتەلسەڭ، سودان ءۇش مەزگىل ءبىر قاسىقتان ىشەسىڭ. بىراق، ونىڭ ءدامى ءتاتتى. سول ءۇشىن ءىنىم ەكەۋمىز اۋىرساق تا، اۋىرماساق تا ءىشىپ الىپ جۇگىرىپ جۇرەتىنبىز. بالالىق قوي.

ەس جيا كەلە اۋىرا قالساق، ءدارى-دارمەككە جۇگىرەتىن بولدىق. اعزامىزدى انتيبيوتيكتەرگە ۇيرەتىپ العان سوڭ با، الدە ونى باپپەن دايىندايتىن اجەم بولماعان سوڭ با، بويداعى سالقىن بۇرىنعىداي بۇرىش قوسىلعان سۇتتەن قورىقپايتىن بوپ الدى.

ەسەيگەن سايىن بەلگىلى ءبىر ۇعىم، جاعدايلارعا قاتىستى اقپاراتىڭ كوبەيىپ، كوزقاراسىڭ وزگەرە باستايدى. دەنساۋلىق جايلى دا. ونى ساقتاۋ جولدارى، دەرتكە شالدىقتىراتىن زياندى زاتتار ت.س.س. بۇرىن الەم ەلدەرىن تاماق تابۋ مەن ونى دۇرىس ءوندىرۋدىڭ جولى الاڭداتسا، قازىر كەرىسىنشە سول تاعامداردان كەلەتىن قاۋىپتىڭ الدىن الۋ ماسەلەسى ماڭىزدى كاتەگورياعا كوتەرىلگەن. ادامزاتتىڭ ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيى جاقسارعان سايىن، ولاردىڭ وزدەرىنە جاسالاتىن زالالدىڭ دەڭگەيى ارتىپ بارادى. بيوقارۋ ارقىلى ءبىر ادام عانا ەمەس، ءبىر حالىقتىڭ دەنساۋلىعىنا نۇسقان كەلتىرۋ سىندى جاعىمسىز فاكتورلار تاعى بار. جاقسى، الەمدىك دەڭگەي، عالامدىق جۇيە دەپ باس اۋىرتپاي-اق، ءوز ەلىمىزگە، ءوز جاقىندارىمىزدىڭ جانىنا ۇڭىلسەك تە وسىنداي ماسەلەلەر تابىلادى. بالانىڭ ىشتەن سيندروممەن نەمەسە «چەرەپنوە داۆلەنيەمەن» تۋىلۋى، ەرەسەكتەردىڭ ەمى تابىلىپ بولمايتىن سان الۋان اۋرۋ تۇرلەرى شەكسىز، شەتسىز. الەۋمەتتىك جەلىنى اشىپ قالساڭ، ءسابيىنىڭ داۋاسىن جازۋعا دونور مەن دوللار ىزدەگەن اتا-انالاردىڭ جان ايقايىن كورەسىڭ. ال اقىلى ەمحانالارعا كورىنەتىن اقشام جوق دەسەڭ، اۋىرماۋ كەرەك.  اۋىرىپ ەم ىزدەگەننەن، اۋىرمايتىن جول ىزدەۋ ءتيىمدى بولىپ تۇر قازىر. ەگەر دەنساۋلىعىمىزعا دەر كەزىندە دەن قويا بىلسەك، ارينە. قازىرگى ادامزات اقىلدى عوي، ءبارىن بىلەدى. دەنساۋلىقتى قالاي كۇتۋدى، قانداي تاعامدار زيان، قايسىسى پايدالى. بىراق، ءبىز «ەرەجەلەر بۇزۋ ءۇشىن جارالعان» دەپ، كوزىمىزدى جۇمىپ قويىپ، فاست-فۋد پەن كولانى قۇشاقتاپ وتىرامىز عوي. ءبارىمىز ەمەس، اقىلدىنىڭ دا اقىلدىسى بار. «اۋرۋدىڭ 80 پايىزى باس پەن اياققا سالقىن تيگەننەن» دەپ ەدى ءبىر دارىگەر. راديودا دەنساۋلىق تۋرالى حابار بوپ جاتقاندا ءبىر اپاي حابارلاسىپ «دەنساۋلىق دەگەندى ستۋدەنت كەزدە قۇرتتىق قوي. بىردە توق، بىردە اش بوپ ءجۇرىپ، اسقازاندى دا ءبىر جايلى قىلدىق. سونىڭ زاردابىن تارتىپ ءجۇرمىز» دەگەندە ويلانىپ قالىپ ەدىم. «دوشيراك» ساۋ بولسىن دەپ جۇرگەن ءبىزدىڭ اسقازانعا قۇداي ءوزى جار بولسىن. سول. ايتا بەرسە، اڭگىمە كوپ.

قىسقاسى، دەنساۋلىق ساقتاۋ دەگەن تەك بۇرىش قوسىلعان سۇتتەن تۇرمايدى ەكەن. ال ءومىر «بارباريس» سياقتى ۇنەمى ءتاتتى بولا بەرمەيدى.

اسەم قۇلمانوۆا

Abai.kz