Anau bir jyly Abay dep asqaqtatyp auzymyzdan tastamaytyn aqynymyzdyng әkesi - Qúnanbay Óskenbayúlynyng 200 jyldyghyn  tek ziyaly qauym (kitap jazyp, maqala jariyalap) ataghan boldyq. Qanday da bir dýbirli is-sharadan maqúrym qalghanymyz esterinizde shyghar. Abay auylynda toy bolsa, kelgen qonaqty salyp ap, kýre jolmen tura tartyp, uaqyt bolsa Bórilige bas súghyp, dәstýrdi attap qosylyp, qúrbandyqqa shalynghan Kebek pen Enlikting basynda asyghys-ýsigis bet sipap, Jiydebaygha dik ete týsemiz. Qarauyldan dәm tatyp, Semey qayda dep tartyp otyramyz. Kópten bergi (men biletin) marshrut osy. Joldaghy kiyeli meken - Aqshoqy qashanda qalys qala beredi. Kózden tasa bolghan son, kónilden de óshe beredi eken. Kóp jyldar aragha salyp, osy Abaydyng 165 jyldyghynda Jiydebaylatyp tartqan top mәshiynening ishinen bólinip, әdeiyilep Aqshoqygha búryldym. Maghan bólingen qonaqtargha úsynysty aityp em, Qúnanbay qorymyn kórmegen esimi әlemge tanymal bolghan әnshi Shahimardan Abilov pen «Jas-Ay» Shyghys-Tiybettik medisina ortalyghynyng diyrektory Jasan Zekeyúly quana qúptay ketti. Kóp kólikting ishinen sonymyzdan taghy bir mәshiyne erdi. Baqsam, әriptesim, institut prorektory Taltenov Abzal, qasynda jazushy Sharbanu Beysenova men keshe ghana aramyzdan ketken akademik Rymghaly Núrghalidyng jary bar.  El, jer, tarih degendi tanugha kelgende aldyna jan salmaytyn Ábekeng mening múnda tegin búrylmaghanymdy sezgen bolar. Qúnanbay qajy jatqan qalyng qorymgha keldik. Qúran oqyp, bet sipadyq. Kýzding qara suyghyn elemey súlq jatqan menireu dalany әrqaysymyz oimen sharlaghan bolamyz. Basqalargha qaraghanda maghan búl jer tanysyraq. Shamam kelgenshe bilgenimdi aitqan bolamyn. Qúnanbaydyn, Abaydyn, Maghauiyanyn, Kәkitaydyng qystaghy... Enlik pen Kebek oqighasy.... Oiqúdyqtaghy alghashqa qazaq peisasy... Ábdirahmannyng sýiegin Almatydan әkelip qoyghan oryn.... Pushkiyn, Lermontovtar qazaqsha sóilegen... Attyng synynan bastap biraz ólender dýniyege kelgen ólke... t.b. sóilep jatyrmyn. Búl aragha alghash kelgen qonaqtardyng kónilderi alabúrtty. Óner adamy tolqydy, ziyalylar oy túnghiyghyna ketkendey birazgha deyin ýnsiz qaldy. Sәlden keyin súraqtar, saualdar, oy tastaular.... tarihty, jerdi, eldi aralap kelip, «Osy Qúnanbay qorymyna nege bir ýlken keshendi kesene túrghyzylmaghan»,- degen mәndegi  saualdargha, dәl bizder, býgingi úrpaq jasaytyn sharualardyng manyndaghy mәselelerge kelgende, qashandaghy ýirengen әdetimizben «basshylar qaramaydy,  әlgiler óitpedi, bergiler býitpedi»,- dep bireuge syra saldyq, onyng nesin jasyrayyq.

Shynyn aitu kerek 150 jyldyqta Abaygha alamanday qyp kesene ornatqanda onyng әkesi Qúnanbaydyng tórt qúlaqty beyitin kýmbezge ainaldyru әu bastan josparlanbaghan bolu kerek. Áytpese, Qúnanbay Abaydyng әkesi ghana bolyp, qara jayau kisi desek qane? Tәuelsizdikpen birge Qúnanbaygha da tiyesili bagha berilip, tarihy túlgha turaly aitylyp ta, jazylyp ta keledi. B.Saparalynyn, T.Júrtbaydyng t.b. ghalymdar men zertteushilerding enbekteri, qajygha qatysty qorghalyp jatqan ghylymy dissertasiyalar Qúnanbaydyng shynayy bolmys-bitimin ashuda. Búl jaghynan ghalymdarda gәp joq...

Qúnanbay úrpaqtary jerlengen ýlken qorymynda eki zirat. Kәkitay jatqan jaq bóligindegi zirattyng tórgi qabyrghasy qúlaghan eken, saban kirpishteri zirat ishine shashylghan. Beken Isabaev Árhamnyng qyzy Miәshting qoyyn kitapshasyndaghy myna bir derekterdi keltiredi: «Soghys kezi, kolhoz ziratqa shóp ýiedi eken ishine. Biraq atalar basy ashyq qalghan. Jerde pishen qaldyqtary». Soghys kezinde shóp ýiilse, egemendikke qol jetkizgende qabyrghasy qúlap, tipti shópqoralyq qúny qalmaghanyna ishing ashidy eken. Mening sózimdi keshe ghana Abaydyng shóberesi Maghauina Ghazel apamyzdy Aqshoqygha jerlep qaytqan júrt rastay alady. Kenestik kezende Abaygha qarsy somdalghan Qúnanbaydyng mәngilik mekenine jóndi kózqarastyng bolmaghany týsinikti ghoy, al qazirtórt qúbylamyz týgendelip, tóbedegimiz kelip túrghan myna zamanda ne dep aqtalaryndy bilmeysin.

Kerekude el azamattarymen talay iygilikti isterding basy-qasynda jýrgen, Mәshhýr Jýsipting kesenesin saluda dalada týnep, jetekshilik etken Abzal dosym kýiip ketti. Bylay shygha:

-Bauke el bar, júrt bar estimegendi qúlaqtandyryp, elemegenning esine salu bizding paryz, mynany bir is qylyp, Qúnanbaydyng basyna dәreje-daqpyrtyna say mәngilik ýiin túrghyzu kerek qoy,- dedi.

-Kerek,- dedim, dәl erteng ózim túrghyzatynday nygharlap. Keregin kerek-aq. Jalghyz Qúnanbay emes, sol jerde jatqan Múhtar Áuezovti jetektep Abaydan bata alatyn Áuez aqsaqal, Qúnanbaydy arqalap qasiyetti Qaghbany ainalatyn Izghútty, qyrshyn ketken Ábdirahman, aqyn Maghauiya, Abaydyng ólenderin arqalap, Peterbordan jinaq etip shygharghan Kәkitaylar ýshin keshendi kesene súranyp-aq túr. Áu basta Abaydyng da jambasy osy jerge tiyedi dep sheshilgen kiyeli meken ghoy, Aqshoqy.

Bitken iske synshy kóp. Áytse de aitayyn, «kók tenizding ýstindegi alyp kemege úqsaytyn» Abay men Shәkәrimning kesenesi tym sala-qúlash. Ontýstik jaqtaghy oimaqtay kýmbezder jyly tartyp túrsa, әlgi kemenizdi úshaq, ya tikúshaqpen kórmeseniz bylayghy qarapayym júrt onyng keme ekenin angharmauy da mýmkin. Esesine qabirding ensesin ezip bes metr biyiktik alang jasalyp, kesene túrghyzylghan. Áuelde kitaphana, oqu zaly t.s.s. eseptelgen ishki dәlizder qanyrap bos túr. Kesenening ishin qanshalyqty jana tehnologiyamen jabdyqtap, qúndy kitaptargha sirestirip  qoysanyz da sonau eki jýz shaqyrym jerden Jiydebaygha kitaphanagha keletin oqyrmandy tabu qiyndau bolar, qaladaghy kitaphanagha sýirep apara almay jýrgende... Tórt qúbyla, kesene aldyndaghy minajathana bәri jaqsy, biraq as pen toy bolmasa, qúla týzde qúlazyp qalghanday. Qalay deseniz de babamyzdyng topyraghyn sipap, tәu etpey, bes metr biyikten tónip túratynymyz tabighilyqtan ada túr. Osy bir shash-etek shyghyndy syghymdap, Abay men Shәkәrimge jeke-jeke shaghyndap kýmbez kótergende, qalghan qarjy, ya bolmasa Aqtaudyng aq tasy Qúnekenning qorymyna da jetip qalar ma edi? Osy aqylsymaghymdy «aqsaq qoy týsten keyinning keri» deseniz kelisermiz. Biraq, biz dәl uaqytynda manyrasaq ta ony qúlaqqa iler nauqanshyl dókeylerding bolmasy anyq-tyn. Áytse de, Aqshoqydan alghan әsermen kele sala Abay múrajayynyng diyrektory Jandos Áubәkir dosyma kirdim:

- Osylay da, osylay Qúnanbaydyng basy qarausyz jatyr, Kәkitay ziratynyng qabyrghasy qúlap, ishinde mal jýr,- desem dosym búl jaydan habardar eken, alayda sharasyz. Sóitsek, Aqshoqy Abay múrajayynyng menshigine jatpaydy eken, bir kirpish alsang da, qalasang da sottalasyn. Kezinde Tóken agham (Ibragimov) Abaydyng bir úrpaghyn әkelip Aqshoqygha jerlep, ziratyn qorshaghan eken bitti. «Múrajaydyng aqshasyn basqa obektige jiberdin»,- dep zansogharlar al kep qyspaqtasyn. Áyteuir Tóken agham aduynymen toqtatypty әlgilerdi...

Sharuashylyghy kýizelip túrghan Abay audanynan da, qazandyghy tesilip qaqsap otyrghan qaladan da qayyr joq. «Qúnanbaygha zirat soghayyq» deseng onsyz da qymbatshylyqtan qany qarayyp otyrghan halyq saghan sol mezette  Qúnekenning qorymynan oryn tauyp berui әbden mýmkin. Endigi ýmit oblysta. Abaydyng eskertkishimen Óskemenge qazaqylyqtyng qazyghyn qaqqan últjandy azamat Berdibek Mәshbekúly men Semeylik mesenattardyng nazary osy iske ausa núr ýstine núr bolar edi. Tipti bolmaghan jaghdayda osy Aqshoqydaghy tarihy oryndy Abay múrajayynyng menshigine berip, kómekti respublikadan, Mәdeniyet ministrliginen kýtu kerek. Áytpese bir Qúnanbay emes, Abaydyng aqyn balalary, jazushy M.Áuezovting atasy jatqan kiyeli qorymnyng qalghan qabyrghalary qúlap, ýiilgen tóbeni sipap qalarymyz anyq. Abay qory (Baltash aghamyz), múrajayy, qalanyng ziyaly qauymy birigip osy mәseleni joghary jaqqa jetkizsek sózimiz ayaqsyz qalmaydy dep oilaymyn. Ata syilaghan elmiz ghoy, óli razy bolmay, tiri bayymaydy, aghayyn.

«Semey tany» gazeti