Sәrsenbi, 24 Sәuir 2024
Áne, kórding be? 6060 29 pikir 7 Aqpan, 2019 saghat 10:35

Úly Úrlyq dәuiri qashan bitedi?

2019 jyldyng qantar aiynan bastap elimizdegi eng tómengi jalaqy bir jarym esege ósti. Yaghni, osy uaqytqa deyin 28 myng tenge alatyn qyzmetkerding ailyghy endi 42 500 tenge bolghan. Sәikesinshe, Últtyq ekonomika ministrligi bir jylda azyq-týlik tauarlarynyng da 5,8 % óskenin mәlimdedi.

Naqtyraq aitsaq, nan ónimderi men jarmalar, et, balyq jәne teniz ónimderi, sýt ónimderi, júmyrtqa, may, qant, kondiyterlik ónimder, alkogolisiz susyndar men alkogolidi ishimdikter qymbattaghan. Mәselen, qúmshekerding ortasha baghasy 2018 jyldyng qantar aiynda 194 tenge bolsa, 2019 jylghy qantarda kilogramy 240 tengege kóterilgen. Demek, ailyghynyz qansha ósse de, bәribir, shaylyghynyzdan artylmaydy.

Al, oghan pәteraqy men bankke bereshek qaryzynyzdy qosynyz. Býginde kez-kelgen qazaqtyng basynda eki-ýsh nesie bar. Bankterding qarjylyq jaghdayyn jaqsy biletin “Birinshi kredittik buro” ókilderi eknonomikalyq ahualdyng kýn sayyn tómendep bara jatqanyn aitady. Olardyng mәlimetine sәikes, biyl qarapayym halyqtyng bankterge qaryzy 6 trilliongha juyqtaghan. Sonday-aq, jeke túlghalardyng 92% ekinshi dengeyli bankterge, 5% týrli qarjylyq úiymdargha, 3% onlayn nesie berushilerge qaryz.

Sonda, miyneraldyq resurstargha bay memleket bola túra, halyq osynsha qaryz qamytyn qalay kiydi? “Qazaqstan qazba baylyghy jóninen dýnie jýzindegi eng bay on elding qataryna kiredi” deydi aqparat ókilderi. Olardyng deregine sensek, biz volifram, qorghasyn, bariy qorynan әlemde 1-oryn, kýmis pen myryshtan – 2-oryn, marganes qorynan – 3-oryn alady ekenbiz. Al, kómir men gazdan – 9-oryn, múnaydan – 13 oryndy iyelenippiz. Áli de sol túghyrda túrmyz ba, joq, әldeqashan “úshyp” kettik pe, ol jaghy әzirge belgisiz. Olay deytinimiz, osy qazba baylyqtardyng barlyghy shet eldikterding qolyna ótkeni jayly emis-emis aqparattar estip qalamyz. Áriyne, ashyq aitylyp jatpaydy. Biraq, ata-babasynan múra bop qalghan jer hәm el baylyghynyng kimge, qayda ketip jatqany әrkimdi de qyzyqtyratyny sózsiz.

2005 jyly, “Apta.kz” gazetining 25-nauryz №5-6 sanynda “Qazaqstan halqy – on bes million, milliarderler - ýsheu” degen maqala shyghypty. Ol ýsh milliarder – Aleksandr Mashkevich, Patoh Shodiyev, Alidjan Ibragimov degen dókeyler eken. Ýsheui de dýnie jýzindegi eng bay adamdar retinde “Forbes” ting betin bermeydi.

Sonymen, biz osy  ýshtik turaly az ghana mәlimet bere keteyik:

Aleksandr Antonúly Mashkevich – 1954 jyly Bishkekte, advokat pen dәrigerding otbasynda tughan. Qazaqstangha alghash ret 1994 jyly TransWorld Group kompaniyasymen birge kelgen. Kelgen boyda Qazaqstan metalyn ondy-soldy shashyp, oiyna kelgenin isteydi. Qazaqstan kómirining 70% óndiretin Ekibastúz kómir kenining “Vostochnyi” razrezi de Aleksandr Antonúlynyng menshigine ótedi. Qoy deytin qoja bolmaghan son, ýsh jyldyng ishinde Qazaqstandaghy eng iri aqsha ainalymyna ie bolady. Tipti, Izrailde shyghatyn “Gares” gazeti Mashkevichting sol kezde-aq, Qazaqstan baylyghynyng ýshten ekisin iyemdenip otyrghanyn jazady. Býginde, jyldyq tabysy $1.5 mlrd tan kem emes. Keybir derekterde Mashkevichting qazir Qazaqstan azamaty emes ekeni aitylady. Yaghny bar baylyqty ýptep, óz eline tayyp túrdy deuge negiz bar.

Patoh Kaymovich Shodiyev - Ózbekstanda tughan. Qazaqstan milliarderi. 2002 jyldyng shilde aiynda Lakshmy Mittal firmasymen sybaylasa otyryp, Qazaqstannyng metallurgiya kombinatyn óz qolyna birjola alady. Aleksandr Mashkevichpen iskerlik baylanysta. 2011 jyly jyldyq tabysy – 3,7 millard dollardy qúraghan. Shodiyev qazir Beligiya azamattyghyn alghan.

Alidjan Rahmanovich Ibragimov – 1954 jyly Ózbekstannyng Ferghana oblysynda dýniyege kelgen. 1991-1994 jyldary “Nevada - Semey” AQ preziydenti bolghan. Odan song Evraziya banki diyrektorlar kenesining tóraghasy qyzmetin atqarghan. Al, 2005 jyly Qazaqstan aluminiyining tizginin qolyna alady. Sóitip, «Qazaqstan aluminiyi» AQ Diyrektorlar kenesining mýshesi bolghan. Ibragimovtyng 2018 degi jyldyq tabysy – 2,3 millard dollar. Ol býginde Úlybritaniya azamattyghyn alghan.

Týiin.

2017 jyly Shveysariyada  Global Wealth Report 2017 atty әlem elderinin  baylyghy turaly esep jariyalandy. Oghan sәikes, Qazaqstanda eresek adamdardyng jan basyna shaqqandaghy әl-auqat kórsetkishi 5 myng dollardan kem bolghan. Osylaysha, Qazaqstan Ortalyq Afrika elderimen birge kedey memleketter tizimine kirdi.

Sonda, jórgekpúlyn tamaghyna jetkize almay jylaghan ana men balanyn, kýnin kóre almay amalsyz qylmysqa barghan jastar men jasóspirimderdin, zeynetaqysyn dәrisine jetkize almay qinalghan qarttardyng obaly kimge? Syrtqa ketken Qazaqstan baylyghynyng esebin qashan, kimnen alamyz? Mashkevich, Shodiyevterdi osynsha tayrandatqan kim? Jalpy, Úly Úrlyq dәuiri qashan bitedi?

Núrbiyke Beksúltanqyzy

Abai.kz

29 pikir