«Uborşik» boldım degenşe, mwğalim boldım dey ber!

Qazaq «jürgenge jörgem iliner» deydi. Däl teñeu! Jörgem – maldıñ aşı işegi men toq işeginen örip jasalatın dämdi tağam. Alayda onı qonaq tabaqtarına salmaydı. Äytse de, jürek jalğauğa taptırmas as.
Jazu önerine jaqındau jandar üşin «jörgem» - aqpar alu bolıp keletindikten, saparlağanda el auzın añdıp, kerekti aqpar jinap, «jürek jalğap» qaluğa tırısatınımız bar.
Sonday sapardıñ säti Täuelsizdigimizdiñ 25 jıldığı qarsañında tudı. Oblıstıq bilim basqarması käsipodaq komitetiniñ şaqırtuımen Täuelsizdik künine oray ärtürli därejede marapattaluğa Aral audanınan bir top mwğalim jeñil avtobuspen oblıs ortalığına attandıq.
Bardıq. Marapattaldıq. Eski tanıstardı kezdestirip, qauqıldastıq. Qayta jolğa şıqtıq. Ärine, bärimizdiñ «ilegen pwşpağımız» bir bolğandıqtan, äñgime barısı bügingi mektep jayında örbidi. Bas qosqandardıñ deni wstazdıq qızmetke eñbegi siñgen azamattar bolğan soñ, soñğı kezde bilim salasında beleñ alıp bara jatqan keleñsizdikterge asa qınjılıs bildirip, ökinişterin jasırmadı. Qınjılıs dialogtardıñ deni bılayşa örbidi.
- Mektepke «uborşik» bolıp kirdim degenşe, mwğalim boldım dey ber!..
- Iä, ras aytasıñ, eden juğış tayaqtı wstap jürgender birşama uaqıttan soñ, sınıp jurnalın alıp bara jatqanın bir-aq köresiñ!..
- Apır-ay, bizdiñ mektepte ğana ma desem, barlıq jerde de osınday ürdis eken-au!..
- Büginde oquşını tärtipke salu qiınnıñ qiını bolıp twr. «Täyt!» deseñ, bitti! Üstiñnen arız qarşa boraydı dey ber.
- «Öziñ diuanasıñ, kimge pir bolasıñ» degendey, qazir oquşı tügili, jas mwğalimderge de sın ayta almaysıñ. Minin aytsañ, jau sanaydı. Tuğan-tuısqandarın, ağayındarın iziñe salıp qoyadı.
- Biz jas kezimizde täjiribeli mwğalimderdiñ sının dwrıs qabıldap, jibergen qatelikterimizdi qaytalamauğa, wstazdıqtıñ wlağatın üyrengen üstine üyrengimiz kelip twratın.
- Mına şıqqır közim oquşıları balağattap jatsa da, tımpiıp otıra beretin arsız mwğalimderdi de körip jür ğoy!..
- Äy, mwnıñ bäri oquşılardıñ aldında bedeli joq, sauatsız mwğalimderdiñ tım köbeyip ketuinen-au!
- Söziñniñ janı bar. Bizdiñ mektepte «i» ärpiniñ bası qay jerde türtilip, qay jerde türtilmeytinin, yağni dauıstı «i» men dauıssız «y»-di ajırata almaytın qazaq tili men ädebietiniñ mwğalimi tük bolmağanday jür ğoy!..
- Mine, nağız masqara! Onı bastauıştıñ oquşısı da biledi emes pe?!
- Al, bizde «aş eki o»-nı (N2O) «en eki o» dep oqitın himiya päniniñ «danışpan» mwğalimi oquşılardıñ mazağına aynalsa da, taltañdap jürgenin qaytersiñ?!
Wlağattı wstazdardıñ jan auırtar äñgimelerin mwnan äri tıñdauğa dätim şıdamay, oy twñğiığına enip kettim. Öytkeni, bügingi mekteptiñ mwnday keleli de keleñsiz mäseleleriniñ birazı mağan bwrınnan tanıs-tı.
Bwrnağı jıldarı meniñ bir tanısım Izrail' memleketine barıp keldi de, basın şayqay beretin ädetke wşırağanı esime tüsti.
- Mine, nağız memleket!.. Mine, nağız wlt!.. Mine, nağız patriottar eli!...
- Au, ne bop qaldı sonşama! Evreylerge tım tamsanıp kettiñ ğoy! - desek, zarlanıp qoya beredi.
- Öytkeni, evreylerde otanşıldıq sezim öte asqaq eken! Qolınan kelmeytin iske jolamaydı. Atqara almasa, qızmetterin qoya saladı. Qısqası, «belderine kötere almaytın şoqpardı ilmeydi» eken. «Au, bwlarıñ qalay?!» desek, «Biz qolımızdan kelmeytin iske, atqara almaytın lauazımğa wmtılmaymız. Öytkeni, közsiz äreket – Izrail' memlekettigine külli ziyan!» - dep qarap twradı bäri, biriniñ auzına biri tükirgendey! Tañğalmay kör!..
- E-e! - desemiz biz de. – Ğasırlar boyı quğın-sürginde jürse de, ruhı asqaq halıq – evreyler Ekinşi düniejüzilik soğıstan keyin, Izrail' memleketin qwra sala, eki-üş jılda ayağınan tik twrıp qana qoymay, birneşe arab elderine bir mezette şabuıl jasap, az künde barlığın da qirata jeñip, jerlerin tartıp aluınıñ tüpki sırı – otanşıldıq seziminiñ biiginde jatır eken-au!
- «Sol Izrail' halqınıñ – evreylerdiñ ruhın janıp, arın biiktetken qanday küş, qanday ideologiya eken?!» deysiñ ğoy! – deydi tanısımız.
- Iä, qalay?! – deymiz şu etip.
- Olarğa özimizdiñ batır babamız Bauırjan Momışwlınıñ asqaq ruhı, teñdessiz batırlığı men kirşiksiz arı, wşan-teñiz bilimi – bastı pir, bastı ideologiya bolğan eken, bolıp ta keledi!
Mwnı estigende, bizdiñ tañdanısımızda şek bolğan joq. Tek basımızdı eriksiz şayqay berdik.
- Apır-ay, ä!..
- Däl solay! Alğaş estigende, men de qattı tañdanğanmın! Orıs jazuşısı A.Bektiñ batır Bauırjan turalı «Volokolam tas jolı» attı romanı sol kezde de, qazirde de är evreydiñ törinde ilinetin ar kitabına aynalıptı. Är evreyge sol kitaptı oqu memleket tarapınan qatañ mindetteletin körinedi. Qısqası, evrey halqınıñ arı osı kitap arqılı qalıptasıptı!
Mına jayttı estigende, quanğannan şalqamızdan tüse jazdadıq. Nelikten tanısımızdıñ evreylerge tamsanıp, basın şayqay beretinin endi tüsindik.
Qayran Baukeñ! Batır baba!.. Sizdiñ älemdik därejedegi pir ekeniñizdi endi ğana bilip jatırmız!.. Keşiriñiz!.. Er jürek Kuba halqı da sizdi erekşe qwrmettep, pir twtadı eken! Ardıñ tuı sanaydı eken!
Al, biz şe?! Biz Baukeñdey batırlarımızdı, handarımız ben bilerimizdi, ziyalılarımızdı pir twtudıñ ornına, tırjalañaş änşi-bişilerdi, odan qaldı, birin-biri aldap soğıp, ömirlerin tek jalğandıqtıñ batpağına bılğantıp jatqandardı pir sanatatın şeteldik arzanqol fil'mderge eliktep, ardan bezip jatqanımız – mınau!
Aytıp-aytpay ne kerek, sauatsız mwğalimderdiñ tım köbeyip ketui de, sotqar balalardıñ şekten şığuı da, arızqoylıqtıñ beleñ aluı da, sot aldında ırjañ-ırjañ etken jemqorlardıñ ayılın jimauı da, äline qaramay qızmettiñ orındığına kenedey jabısqandardıñ kün ötken sayın köbeye tüsui de, tipti bar ğoy, özine-özi qol saluşılıqtan elimizdiñ älemdik «rekordqa» tım jaqındauı da, bäri-bäri – bügingi qoğamnıñ «jemisteri»!
Qalay desek te, qos ökpemizdi qolımızğa alıp, artımız qızarğanşa ozıq otız eldi entige quıp kele jatqan bizdiñ el esinen adassa da, eldiginen, arınan ayırılmauı kerek edi-au!
«Arımnan janım sadağa!» deytin tekti qazaq edik!.. Mına qoğamda, Täuelsizdigimiz qolğa tigende, arımızdı arzandatıp, ruhımızdı älsiretip bara jatqanımız ökinişti-aq!
Nwrbay Jüsip
Abai.kz