«Uborşik» boldım degenşe, mwğalim boldım dey ber!

Qazaq «jürgenge jörgem iliner» deydi. Däl teñeu! Jörgem – maldıñ aşı işegi men toq işeginen örip jasalatın dämdi tağam. Alayda onı qonaq tabaqtar­ına salmaydı. Äytse de, jürek  jalğauğa  taptırmas  as.

Jazu önerine jaqındau jandar üşin «jörgem» - aqpar alu bolıp keletindikten, saparlağanda el auzın añdıp, kerekti aqpar jinap, «jürek jalğap» qaluğa tırısa­tınımız  bar.

Sonday sapardıñ säti Täuel­sizdigimizdiñ 25 jıldığı qarsañında  tudı. Oblıstıq bilim basqarması käsipodaq komitetiniñ şaqırtuımen Täuelsizdik künine oray ärtürli därejede marapat­taluğa Aral audanınan bir top mwğalim jeñil avtobuspen oblıs­  ortalığına  attandıq.

Bardıq. Marapattaldıq. Eski tanıstardı kezdestirip, qauqıl­dastıq. Qayta jolğa şıqtıq. Ärine, bärimizdiñ «ilegen pwş­pağımız» bir bolğandıqtan, äñgime barısı bügingi mektep jayınd­a  örbidi. Bas qosqandardıñ  deni wstazdıq qızmetke eñbegi siñgen azamattar bolğan soñ, soñğı kezde bilim salasında beleñ alıp bara jatqan keleñsizdikterge asa qınjılıs bildirip, ökinişterin jasırmadı. Qınjılıs dialogtardıñ deni bılayşa örbidi.

- Mektepke «uborşik» bolıp kirdim degenşe, mwğalim boldım dey ber!..

- Iä, ras aytasıñ, eden juğış tayaqtı wstap jürgender birşama uaqıttan soñ, sınıp jurnalın alıp bara jatqanın bir-aq köre­siñ!..

- Apır-ay, bizdiñ mektepte ğana ma desem, barlıq jerde de osınday  ürdis eken-au!..

- Büginde oquşını tärtipke salu qiınnıñ qiını bolıp twr. «Täyt!» deseñ, bitti! Üstiñnen arız qarşa boraydı dey ber.

- «Öziñ diuanasıñ, kimge pir bolasıñ» degendey, qazir oquşı tügili, jas  mwğalimderge de sın ayta  almaysıñ. Minin aytsañ, jau sanayd­ı. Tuğan-tuısqandarın, ağayındarın iziñe salıp qoyadı.

- Biz  jas kezimizde täjiribeli mwğalimderdiñ sının dwrıs qa­bıldap, jibergen qatelikterimizdi qaytalamauğa, wstazdıqtıñ wla­ğatın üyrengen üstine üyrengimiz kelip  twratın.

- Mına şıqqır közim oquşıları balağattap jatsa da, tım­piıp otıra beretin arsız mwğa­limderdi de körip jür ğoy!..

- Äy, mwnıñ bäri oquşılardıñ aldında bedeli joq, sauatsız mwğalimd­erdiñ tım köbeyip ketuinen-au!

- Söziñniñ janı bar. Bizdiñ mektepte «i» ärpiniñ bası qay jerde türtilip, qay jerde türtil­meytinin, yağni dauıstı «i» men dauıssız «y»-di ajırata almaytın qazaq tili men ädebietiniñ mwğalimi tük bolmağanday jür ğoy!..

- Mine, nağız masqara! Onı bastauışt­ıñ oquşısı da biledi emes pe?!

- Al, bizde «aş eki o»-nı (N2O) «en eki o» dep oqitın himiya päni­niñ «danışpan» mwğalimi oqu­şılardıñ mazağına aynalsa da, taltañdap  jürgenin  qaytersiñ?!

Wlağattı wstazdardıñ jan auırtar äñgimelerin mwnan äri tıñdauğa dätim şıdamay, oy twñ­ğiığına enip kettim. Öytkeni, bügingi mekteptiñ mwnday keleli de keleñsiz mäseleleriniñ birazı mağan­ bwrınnan tanıs-tı.

Bwrnağı jıldarı meniñ bir tanıs­ım Izrail' memleketine barıp­ keldi de, basın şayqay beretin­ ädetke wşırağanı esime tüsti.

- Mine, nağız memleket!.. Mine, nağız wlt!.. Mine, nağız patriottar eli!...

- Au, ne bop qaldı sonşama! Evrey­lerge tım tamsanıp kettiñ ğoy! - desek, zarlanıp qoya beredi.

- Öytkeni, evreylerde otanşıldıq sezim öte asqaq eken! Qolınan kelmeytin iske jolamaydı. Atqara almasa, qızmetterin qoya saladı. Qısqası, «belderine kötere almaytın şoqpardı ilmeydi» eken. «Au, bwlarıñ qalay?!» desek, «Biz qolımızdan kelmeytin iske, atqara almaytın lauazımğa wmtılmaymız. Öytkeni, közsiz äreket – Izrail' memlekettigine külli ziyan!» - dep qarap twradı bäri, biriniñ auzına biri tükirgendey! Tañğalmay kör!..

- E-e! - desemiz  biz  de. – Ğasırlar boyı quğın-sürginde jürse de, ruhı asqaq halıq – evreyler Ekinşi düniejüzilik soğıstan keyin, Izrail'­ memleketin qwra sala, eki-üş jılda ayağınan tik twrıp qana qoymay, birneşe arab elderine bir mezet­te şabuıl jasap, az künde barlığın da qirata jeñip, jerlerin tartıp aluınıñ tüpki sırı – otanşıldıq seziminiñ biiginde jatır eken-au!

- «Sol Izrail' halqınıñ – evrey­lerdiñ ruhın janıp, arın biiktet­ken qanday küş, qanday ideologi­ya eken?!» deysiñ ğoy! – deydi tanısımız.

- Iä, qalay?! – deymiz şu etip.

- Olarğa özimizdiñ batır babamız Bauırjan Momışwlınıñ asqaq ruhı, teñdessiz batırlığı men kir­şiksiz arı, wşan-teñiz bilimi – bastı­ pir, bastı ideologiya bolğan eken, bolıp ta keledi!

Mwnı estigende, bizdiñ tañdanısımızda şek bolğan joq. Tek basımızdı eriksiz şayqay berdik.

- Apır-ay, ä!..

- Däl solay! Alğaş estigende, men de qattı tañdanğanmın! Orıs jazuşısı A.Bektiñ batır Bauırjan tura­lı «Volokolam tas jolı» attı romanı sol kezde de, qazirde de är evreydiñ törinde ilinetin ar kitabına aynalıptı. Är evreyge sol kitaptı oqu memleket tarapınan qatañ mindet­teletin körinedi. Qısqası, evrey halqı­nıñ arı osı kitap arqılı qalıptasıptı!

Mına jayttı estigende, quanğannan şalqamızdan tüse jazdadıq. Nelikten tanısımızdıñ evreylerge tamsanıp, basın şayqay beretinin endi tüsindik.

Qayran Baukeñ! Batır baba!.. Sizdiñ älemdik därejedegi pir eke­niñizdi endi ğana bilip jatırmız!.. Keşi­riñiz!.. Er jürek Kuba halqı da sizdi erekşe qwrmettep, pir twtadı eken! Ardıñ tuı sanaydı eken!

Al, biz şe?! Biz Baukeñdey batırlarımızdı, handarımız ben bile­rimizdi, ziyalılarımızdı pir twtudıñ ornına, tırjalañaş änşi-bişil­erdi, odan qaldı, birin-biri aldap­ soğıp, ömirlerin tek jalğandıqtıñ batpağına bılğantıp jat­qandardı pir sanatatın şeteldik arzanq­ol fil'mderge eliktep, ardan bezip  jatqanımız – mınau!

Aytıp-aytpay ne kerek, sauatsız mwğalimderdiñ tım köbeyip ketui de, sotqar balalardıñ şekten şığuı da, arızqoylıqtıñ beleñ aluı da, sot aldında ırjañ-ırjañ etken jem­qorlardıñ ayılın jimauı da, äline qaramay qızmettiñ orındığına kened­ey jabısqandardıñ kün ötken sayın köbeye tüsui de, tipti bar ğoy, özine-özi qol saluşılıqtan elimiz­diñ älemdik «rekordqa» tım jaqındauı da,  bäri-bäri – bügingi qoğamnıñ  «jemisteri»!

Qalay desek te, qos ökpemizdi qo­lımızğa alıp, artımız qızarğanşa ozıq otız eldi entige quıp kele jat­qan bizdiñ el esinen adassa da, eldiginen, arınan ayırılmauı kerek edi-au!

«Arımnan janım sadağa!» deytin tekti qazaq edik!.. Mına qoğamda, Tä­uelsizdigimiz qolğa tigende, arımızdı arzandatıp, ruhımızdı älsiretip bara jatqanımız ökinişti-aq!

Nwrbay Jüsip

Abai.kz