Júma, 29 Nauryz 2024
«Soqyr» Femida 13179 7 pikir 27 Mausym, 2019 saghat 15:04

Arysqa qatysty Shoygudyng "janashyrlyghyn" Ermekbaev nege jasyrady?

Suret KazTAG-tyng saytynan alyndy

Biylikting qúzyrly qúrylymdary Arystaghy apattyng saldaryn zerttep, zardabyn joyyp jatyr, qazir. Kenes kezeninen beri saqtalyp kelgen eski-qúsqy qaru-jaraq qoymasy jaryldy. Key derekterge sensek, ondaghy oq-dәri, qaru-jaraqtyng kólemi million tonnagha juyqtaydy-mys.

Aymaqta tótenshe jaghday jariyalanyp, týgel qala qauipsiz aimaqqa kóshirildi. Qala qanyrap qaldy.  Materialdyq shyghynda aitpaghanda, adam shyghyny boldy. 3 adam qaza tapty. 280-ge juyq adam jaraqat aldy. Olardyng 75-i auruhanagha jatqyzyldy.

Qazir jarylghysh zattar, oq-dәriler men snaryadtardy zalalsyzdandyru júmystary jýrip jatyr. IIM-ning 1500 qyzmetkeri, 190 tehnikasy men 43 topqa bólingen 500-ge juyq saper jarylghysh zattardy joimen ainalysuda. Arys kóshelerinen 5700 sranyad tabyldy degen resmy aqparat tarady.

13 mynnan astam adam evakuasiyalyq aimaqqa ornalastarylghan. Olardyng 7249-y Shymkentte bolsa, 5938-i Týrkistan oblysynda. Arystaghy apat pen qalanyng qazirgi ahualy jayly bizdi aitpaghanda, әlemdik aqparat egjey-tegjeyine deyin zerttep jazdy. Qaytalap jatpayyq...

Búl osymen tórtinshi jarylys. Arystaghy әskery qoymada Kenes ókimeti kezeninen, soghys uaqytynan beri saqtalghan eski oq-dәriler men qaru-jaraqtar bolghan eken. Qorghanys ministrligi jaramdylyq merzimi ótken qaldyq-saldyqty joyyp ýlgermegen-mis. Al byltyr búl júmys ýshin tender berilmegen. Endi mine, 45 myngha juyq adamy bar Arys adamy faktordan bolghan apattyng qúrbanyna ainalyp otyr.

Jogharyda aittyq, búl orystan qalghan qaru-jaraqtar. Búl orystan qalghan oq-dәriler. Reseyding «Novaya gazeta» deytin saytynyng әskery sarapshysy Pavel Feligengauer deytin adam Arystaghy apatqa qatysty pikir bildirip:

«KSRO kezinde qaru-jaraqtyng ýlken qory saqtalghan. Olardy týgel atyp, utilizasiyalau mýmkin bolmady. Resey Kavkazda, Siriyada, Donbassta birshamasyn paydalandy. Al Qazaqstan eshkimmen soghysqan joq. Eshqanday shyghyn bolghan joq. Milliondaghan tonna jinalyp qaldy.  Qazaqstanda oq-dәri, qaru-jaraqtyng alyp qory bar. Óitkeni Sovet kezinde Qytaymen soghysugha dayyndalghan» depti.

Otyz jyl búryn oirany shyqqan Sovet odaghynan enshi bop qalghan oqty orystar soghysyp jýrip, atyp týgesipti. Al qazaqtar eshkimmen soghyspaghan son, ol oqtar qoymada jatyp shirigen eken. Endi sol shirigen oqty joygha Qazaqstan Qorghanys ministrligining qauqary jetpey otyr-mis. Bizding sózimiz emes, orys aqparaty osylay dep jazghan.

Orystyng «NTV» deytin arnasy «Resey Qazaqstangha Arystaghy jarylys saldaryn joygha kómek úsyndy» (Rossiya predlojila Kazahstanu pomoshi v likvidasiy posledstviy vzryvov v Arysiy) dep aqparat taratty. Jalghyz «NTV» arnasy ghana emes,  «tvzvezda.ru», «Krasnaya zvezda» sayty, «regnum.ru», «RIA Novosti» qatarly biraz sayttar men telearnalar osylay dep habarlady.

Sóitsek, Reseyding Qorghanys ministri Sergey Shoygu telefon soghyp, Qazaqstannyng Qorghanys ministri Núrlan Ermekbaevpen sóilesipti. Sergey Shoygu jarylys kezinde qaza tapqandardyng otbasylaryna kónil aityp, jarylys saldaryn joigha kómek úsynypty.

Aqpar ýshin aitayyq, kýni keshe ghana 26 mausymda Reseyding premier-ministri Dmitriy Medvedev Qazaqstan premieri Asqar Maminmen sóilesken. «RIA Novostiy» aqparatynsha, bizdikiler telefon soghypty. EAEO-nyng júmysy turaly, Qazaqstan men Reseyding әri qarayghy әriptestigi turaly әngime qúrypty. Orys premieri Arystaghy apatqa qayghyryp kónil aitpapty. Ózi bilip «lәm-miym» demegen son, Asekeng de ýndemepti. Bastyghy bylq etpegesin Sekeng (Sergey Shoygu) Ermekbaev dosyna (qazaqstandyq әriptesi) «neghysa biz de kómekteseyik» dep, emeurin bildirgen kórinedi.

Degenmen, Ermekbaev pen Shoygudyng sóileskeni turaly Qazaqstan Qorghanys ministrligining resmy sayty eshqanday aqpar taratpady. Sózimiz súiyq shyqpasy ýshin mine derek:

Arysta jarylys bolghan 24 mausymnan beri Qorghanys ministrligi 6 aqparat salypty. Olardyng ekeui resmy habarlama eken taghy.

  1. Resmy habarlama
  2. Qorghanys ministrligi Arystaghy bolghan jarylys saldaryn joi jóninde barlyq sharalardy qabyldaytyn bolady
  3. Resmy habarlama
  4. Arys qalasynda oryn alghan jarylys saldarynan qaza bolghan әskery qyzmetshige qatysty resmy habarlama
  5. QR Qorghanys ministrligining әskery saperleri Arysty minadan tazartu júmystaryn oryndauda
  6. Qaruly Kýshterge qarasty әskery polisiya bólimshelerining qosalqy jasaghy Arysta qúqyq tәrtibin qamtamasyz etedi

Búdan bólek bir beyne rolik pen bir foto esep jariyalaghan. Búl sayttyng qazaq tilindegi núsqasyndaghy mәlimetter. Al orys tilinde 8 material jariyalanypty. Onyng ýsheui resmy habarlama. Ministrlik saytynyng orys tilindegi qyzmeti de bir beyne jәne bir foto derekpen shektelgen.

  1. Ofisialinoe soobsheniye
  2. Ministerstvom oborony prinimaitsya vse mery po likvidasiy posledstviy vzryva v Aryse
  3. Ofisialinoe soobsheniye
  4. Ofisialinyy kommentariy kasatelino giybely voennoslujashego v rezulitate vzryva iymevshee mesto v gorode Arysi
  5. Voennye sapery Minoborony RK rabotait v Arysy po razminirovanii
  6. Pravoporyadok v Arysy obespechivaet svodnyy otryad podrazdeleniy voennoy polisiy Voorujennyh Siyl
  7. Ofisialinoe soobsheniye
  8. V gorode Arysi prodoljaiytsya raboty po likvidasiy posledstviy

Jogharydaghy aqparattardyng ishinin Qazaqstannyng Qorghanys ministri Reseyding Qorghanys ministrimen sóilesipti degen eki auyz sóz tabalmadyq.

Qazaqstandaghy Reseyding әskery obiektileri

Degenmen Qazaqstan qorghanys salasynda Reseymen tyghyz qarym-qatynasta ekeni jasyryn emes. Bayqonyrdy baqyr tiyngha jaldap otyrghanyn aitpaghannyng ózinde, Reseyding әskery bazalary bizding elding aumaghynda ornalasqan. Qazirgi tanda Reseyding búrynghy odaqtas elder aumaghynda ornalasqan eng ýlken әskery bazalary Qazaqstanda eken. Reseyding Qazaqstannan jalgha alyp, әskery obiektiler ornalastyrghan jerding jalpy aumaghy 11 million gektardy qúraydy.  Osy 11 million gektar aumaqta Reseyding 7 iri әskery obektisi bar. Biz biletinimizdi jazayyq:

  • Sary-Shaghan synaq poligony. Áue jәne zymyran qorghanysy synyqtaryn jýrgizetin strategiyalyq poligon.
  • Priozersktegi (Sary-Shaghan) jeke radiotehnikalyq jeke bólim.
  • Batys Qazaqstan oblysyndaghy Novaya Kazanka auyly. 20-y Strategiyalyq maqsattaghy Zymyran әskerining jekelegen bólimi (ólsheushi stansiyasy).
  • Qaraghandy (Saryarqa әuejayy). 171-shi әue komendaturasy.
  • RF Qorghanys ministrligine tiyesili 5-shi memlekettik synaq poligony (Bayqonyr gharysh ailaghy);
  • 4-shi memlekettik synaq poligony;
  • «Kapustin Yar» poligony (basym bóili Resey territoriyasynda. Jarty aumaghy Atyrau jәne Batys Qazaqstan oblystarynda ornalasqan);
  • BQO-daghy 20-shy jekelegen synaq stansiyasy jәne eki ólsheushi punkt (IYP-8, IYP-16);
  • Zymyran jәne әskery tehnikalardy synaytyn 10-shy memlekettik synaq poligony (Sary-Shaghan);
  • 5580-shi synaq júmystaryn jýrgizu bazasy (búrynghy 11-shi memlekettik synaq poligony nemese Embi poligony);
  • RF QM-ne qarasty zymyran-gharyshtyq әskerining 3-shi jekelegen radiotehnikalyq bólimi (Balqash-9);
  • RF QM-ning jekelegen transporttyq polki (Qostanay).

Qazaqstan territoriyasynda reseylik әskery obiektilerdi paydalanu tәrtibi turaly 1995 jylghy memleketaralyq qújat bolghan. 2006 jyly Qazaqstan men Resey sol qújatqa azdy-kem ózgerister men tolyqtyrular jasaghan. Olar:

  • RF Qorghanys ministrligine qaraytyn 929-shy úshu synaghyn jýrgizetin ortalyqty paydalanu turaly kelisim (Qazaqstan territoriyasynda, BQO, Atyrau men Manghystau oblystarynda ornalasqan 5 poligondy, obiektiler men synaq dalalaryn jalgha alu qúny 2005 jylgha deyin 1,814 mln dollar bolsa, 2005 jyldan bastap 4,454 mln dollardy qúrady);
  • RF Qorghanys ministrligining aktiyvindegi 4-shi memlekettik-ortalyq poligondy paydalanu turaly kelisim;
  • Embi poligonyn jalgha alu jәne paydalanu turaly kelisim;
  • Sary-Shaghan men Priozersk synaq poligondaryn jalgha alu men paydalanu turaly kelisim.

Sovet odaghy ydyraghanda Qazaqstan territoriyasynda Reseyding Qorghanys ministrligine tiyesili 2 zymyran diviziyasy qalghan. Olar búrynghy Semey jәne Torghay oblystarynda ornalasqan 38-shi jәne 57-shi zymyrandyq diviziyalar edi. Búl diviziyalar Batys «Satana» atap ketken 104 shahtalyq kontiynentaldy balistikalyq R-36M UTT jәne R-36M2 zymyrandarymen jabdyqtalghan. Búl zymyrandar yadrolyq oqtarmen toltyrylghan.  57-shi diviziya 1995 jyly, 38-shi diviziya 1996 jyly taratyldy. Barlyq zymyrandar 1996 jyly Reseyge shygharyldy. Al jer astyna ornalastyrylghan 148 jabdyq 1999 jyly joyylghan.

Qazirgi Semey qalasynan 70 shaqyrymda ornalasqan Shaghan aerodromyndaghy 79-shy әue diviziyasy (bombalaghysh) 40 strategiyalyq bombalaghysh úshaqtarmen qamtylghan. Onda Tu-95MS bombalaghysh úshaqtary boldy. Búl diviziya 1994 jyly taratyldy.  Qazaqstan Reseyge qaytarylghan bombalaghysh úshaqtar men 1996-2001 jyldar aralyghynda poligondy jalgha alu aqysyna Reseyden 26 Su27 istrebiyteliderin aldy.

Jalpy alghanda Qazaqstan territoriyasynda qalghan barlyq yadrolyq  zymyrandar men úshaqtar, әskery tehnikalar 1995 jyly Reseyge tolyq qaytaryldy. 1991 jyly Semey poligony jabyldy. Sovet odaghy ydyraghanda kóptegen poligondar tolyqtay Reseyding menshigine ótti. Al keybir obiektilerdi Resey jalgha alu arqyly menshiktep otyr.

Mysaly, Embi poligony qazir Reseyding 11-shi synaq poliony bolghan. Negizi 1960 jyly qalanghan. Múnda «Krug», «Kub», «Buk», «Tor», «Osa» jәne S-300V zenittik zymyrandardy synaqtan ótkizgen. 1999 jyly taratylghan.

2000 jyly poligon aumaghynda 5580-shi baza qúryldy. Búl da Reseyding 4-shi «Kapustin Yar» poligonyna baghynady. Sary-Shaghannan «Kapustin Yar» úshyrghan zymyrandar osy Embi bazasyna qúlaydy.  2010 jyly 5580-shi baza tarqatylyp, 2016 jyly jalgha alu qúqyghy toqtatylghan. Búl jer aumaghy 300 myng gektardy qúraydy.

Jogharyda Resey poligonyna ainalghan qazaq dalasynyng aumaghy 11 million gektardy qúraydy dedik. 2015 jyly memleketaralyq kelisimder jasalyp, 4 protokol qabyldanghan. Ol boyynsha poligon aumaghy 1,6 million gektargha qysqartylghan.

Qaytarylghan jerlerding denin ken oryndaryn ashugha paydalanatyn bolghan. Dese de, poligon bolghan jerlerding basym bóligi auylsharuashylyq maqsatyna berilmek boldy.

Taghy bir derek, Sary-Shaghan poligonynda ghana zymarangha qarsy qarudy synaqtan ótkizetin jalghyz sheteldik poligon eken. Sary-Shaghanda arnayy óshlegish komleks ornalasqan. Tipti múnday synaq alany Reseyding óz jerinde de joq.

Balqash kólindegi radiolokasiyalyq stansiya – búl Reseyding menshigine tiyesili. Ol Pәkistan men Ortalyq Qytaydan tónetin zymyran soqqylaryna qarsy, Ýndistan men Ýndi múhity akvatoriyәn, Bengal búghazynyng jarty bóligin baqylauda ústaugha qauqarly.

49-shy radiotehnikalyq bólim (Balqash-9, 1291, OS-2 obiektileri)  gharysh kenistigin barlaugha baghyttylghan. Ol Balqashtyng soltýstik-batysyndaghy Gýlshat auylynyng manynda ornalasqan. Kompleksting bir degende 1300 gharysh obiektisin baqylaytyn mýmkindigi bar.

49-shy komleks memleketaralyq kelisim negizinde júmys jasaydy. Ondaghy jer telimderi men infraqúrylymdar Qazaqstangha tiyesili. Resey paydalanu qúqyna iye. Infraqúrylymdardy qarjylandyrudy Resey jýzege asyrady.

10-shy memlekettik ghylymiy-synaq poligony (Sary-Shaghan) Betpaq dalala ornalasqan. Qaraghandy, Qyzylorda, Jambyl jәne Aqtóbe oblystarynyng aumaghyn qamtidy. Ákimshilik ortalyghy – Priozersk. Poligonnyng negizi – 1956 jyly qalanghan. Al 1961 jyly әlem tarihynda túnghysh ret «A» jýiesindegi V-1000 balistikalyq zymyranyna soqqy jasalghan.

Poligon aumaghynda 234-shi zenittik zymyrangha qarsy әskerding oqu ortalyghy qúrylghan. Osy uaqytqa deyin poligonda 6 zymyrangha qarsy kompleks, 12 zenittik zymyran kompleksi, 7 týrli zymyrangha qarsy komplekster, 12 týrli basqarylatyn zenittik zymyran, 14 týrli ólsheuish tehnika, 18 radiolokasiyalyq kompleks synyqtan ótken. Synaq kezinde 400-ge juyq zymyrangha qarsy kompleks pen 5500 basqarylatyn zenittik zymyran, 900-ge juyq balistikalyq zymyran úshyrylghan.

929-shy memlekettik úshu synaqtaryn jýrgizu ortalyghy – Batys Qazaqstan men Atyrau oblystarynda ornalasqan. Qúramyna 3 poligon kiredi. Olar: 231-shi synaq poligony (BQO, Bókeyorda audany), 171-shi poligon (BQO-daghy Bókeyorda audany Janghaly audany men Terekti auyly jәne Atyrau oblysynyng Inder audany men Mahambet audany), 85-shi poligon (Atyrau oblysynyng Inder jәne Mahambet audandary).

Biz internettegi ashyq derekkózderden bilgenimizdi jazdyq. Keshegi Arystaghy apattyng oryn aluynyyng bir sebebi – adamy faktor bolsa, ekinshi sebep – Sovet odaghynan qalghan, qaldyq bolghan qaru-jaraqtar. Jogharyda biz Reseyding qazaqtyng milliondaghan gektar jerin synaq poligonyna ainaldyryp otyrghanyn naqty dәleldermen kórsettik. Arys oqighasy endi eldegi basqa da әskery nysandargha jiti qadaghalau kerektigin anghartty. Onyng ishinde tikeley Reseyge baghynyshty әskery bazalardy joyyp, qazaq halqynyng qauipsizdigin qamtasassyz etu Ýkimetting basty mindeti bolugha tiyis.

Týiin

Resey Arystaghy jarylys zardaptaryn joygha kómek qolyn sozbaq bolyp otyrghanyn jazdyq. Al, Qazaqstan qorghanys ministrligi ministr Ermekbaevting Shoygumen sóileskenin resmy jariyalaghan joq. Býkil Resey aqparat qúraldary jahangha jar salyp jatqan jaydy bizdikiler nege jasyryp qaldy? Bizdi osy súraq mazalaydy...

Núrgeldi Ábdighaniyúly

Abai.kz

7 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1572
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2267
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3568