Qytaydan tabylghan qyryq tarmaqty kóne papirustardyng birinde «kim kóringen kitap jazghysy keledi» degen derek hatta­lyp qalypty. Soghan qaraghanda, adam­dar­dyng aq qaghaz ben qara qalamgha әues­ti­gi әlimsaqtan bergi ýirenshikti ýrdis tәrizdi. Býginde búl «auru» tipti asqyndy. Jalyq­paghannyng bәri jazarman. Et pen terining arasyndaghy eptegen jelik buy­men kórkemdigi syn kótermeytin byttybay-shyttybaylaryn bastyratyn pysyqay­lar kóbeydi. Ókinishke qaray, ken-baytaq ruhany kenistigimiz tonnalaghan kereksiz dýniyeler topanyna tolyp ketti. Biraq búghan tosqauyl qoya almaymyz. Óitkeni «ólenge әrkimnin-aq bar talasy». Onyng ýstine kez kelgen baspa «aqysyn tólesen, boqy­syn shygharady». Sóitip әdebiyet – ardyng emes, bardyng isi bolyp túr.

Eng soraqysy, shygharmashyl shantrapalar sherui әdebiyet, mәdeniyet ataulyny jap­pay jaulap alghan synayly. Dәuirlegen dәl­dýrish­terding óresi tar bolghanymen órisi keng keledi. Ózderin jarnamalaghanda óle jazdaydy. Ógiz ayandarymen-aq óren jýi­rik­terdi shang qaptyratynyna eriksiz bas shay­qaysyz. Saltanatty saraylarda kezdesu kesh­terin ótkizedi. Teledidar ekrandarynan, baspasóz betterinen týspeydi. Qabilet kem­digine qaramaydy. Jolyn tauyp joghary marapattar men mәrtebeli syilyqtardy da qanjyghalaryna baylaytynyn qaytersin. Osyndayda úly Abaydyng ashy kekesini oigha oralady: «Arsyz bolmay ataq joq, Aldamshy bolmay baq qayda?». Qúddy, býgingi qoghamnyng qotyryn qanyn shyghara qasyp-qasyp jibergendey me, qalay?..

Ónerding ókili ekensing ól-tiril meylin, óitip-býitip eng kemi, «enbek sinirgen qay­rat­ker» atanuyng kerek. Aynalayyn әleumet alqa­lap jatsa jaqsy-jaysandardyng ardaq­tal­uyna qarsy emespiz. Alayda sol syi-qúrmet qúrghyrdyng әmise әdil bólinbeytini jaman da. Pәlsapashyl aqyn hәm proza­shy Júmeken Nәjimedenovting «Danq pen daqpyrt» romanyndaghy bir keyipker sipat­ta­ghan­day «Ataq degeniniz it sekildi. Ýirengen adamyna ghana qúiryghyn búlghaydy. Bireuler ony azaptanyp, asyrap kýshik kýninen ósiredi. Bireuler dayyn it kýiinde alady». Áne, kórdiniz be, mәsele qayda?

Qazirgi qazaq estradasynda qalyptasqan ahual tipti «qyzyq». Keybir әnshiler eki oktavagha jeter-jetpes dausymen-aq «júl­dyz­dar» shoghyrynda jýr. Ánderin «qara jermen shana sýiregendey» qiqyldap-shiqyldap әren-әreng aitsa da sahna tórinde top jarghan sanlaqtarmen qatar iyq tirestiruden qysyl­may­dy. Olardyng әuse­lesin әlemdi әnmen qyrghan Dimashtyng dýril­degen danqy da basa qoymady. Qayta sta­diondargha qaraqúrym kórermen jinap әlau­laylaryn әri qaray jalghastyruda.

Tanymaldylyq tasy órge domalaghan әnshi­lerimizdi taghy bir dert dendegen synay­ly. Estradanyng Everesin baghyndyryp bit­ken­dey endi shetinen kino týsiruge kóshti. Kәsiby mamandar shekesin shylqytpaghan qay­ran kiynematografiyamyz osylaysha kóldeneng kók attylardyng taqymyndaghy kókpargha ainaldy.

Búqaralyq aqparat qúraldaryndaghy jaghdaydyng da onghany shamaly. Televiziyada әrtýrli baghdar­lamalardy jýrgizuge әigili túl­­gha­­lardy shaqyru әdeti qalyptasty. Ara­la­­ryn­da qogham qayratkerleri de, deputattar da bar. Basqany bilmeymiz, Reseyde múnday tәsil búrynnan qoldanylady jәne jemissiz emes. Óitkeni olardyng kóbining oqyghan-toqyghandary mol, intellektualdyq den­gey­le­ri joghary. Kórermenning kókeyine qonatyn әngime qozghay biledi. Al bizding «myqtylar» onday oi-óristing auylynan alys qonghan. Betterining әri bolghanymen, sózderining nәri joq. Tipti, televiziya «koriyfeyleri» sanalatyn bәzbir әriptesterimizding ózi kótergen taqyrybynyng jigin tappay batpaqtap jatady. Keyde habarlaryna әli «bolmaghan, tolmaghan» әldebireulerdi qatystyryp ósek-ayang tónireginde ónimsiz súhbat órbitkende arnany auystyryp jibergennen basqa amalyng qalmaydy. Árqily joldarmen tele-radio, gazet-jurnaldargha, veb-sayttargha «kirip» alghan әleumettanushylar men sayasattanushylar eki auyz sóilemdi ejiktep qúraghandaryn maldanyp, Gabrieli Garsia Markes aitqanday, «әlemdegi eng mәrtebeli mamandyqtardyng biri» sanalatyn jurnalistika turaly solaqay pikirler taratady. Eger onday jolbiykeler mening kәsibimdi mensinbese, óz salasyn «órkendetip» jayymen nege jýrmeydi?

«Kók qargha k...ne qaramay әulie aghashtyng basyna qonady» degen eken búrynghylar. Nege ekenin qaydam, әiteuir әr salada qoly kótermes shoqpardy beline baylaugha, qúlashy jetpesti qúshaqtaugha qúmar, jerding tesigin jamaytyn júlymyrlardyng júldyzdary jarqyray januda.

Búl jaqsy ma, jaman ba?

(material egemen.kz saytynan alyndy)

Talghat Batyrhan

Abai.kz