Ótken aptada «Atameken» odaghy» últtyq ekonomikalyq palatasynyng tóraghasy Azat Peruashev «Aq jol» partiyasynyng basshylyghyna keldi. Al «Aq joldyn» búrynghy tóraghasy Álihan Bәimenov Memlekettik qyzmet isteri agenttigining tizginin ústady. Osy auys-týiiske tәuelsiz sarapshylar әrtýrli bagha berip jatyr. Degenmen «Aq joldyn» ainalasyndaghy mәselening mәni nede?

- Aydos myrza, «Aq jol» partiyasyndaghy songhy janalyqtardyng tórkininde qanday sayasy astar jatyr dep oilaysyz?

- Bir sózben aitsaq, ótken aptada oryn alghan sayasy sandyraqtyng (basqasha aitugha kelmeydi) artynan jaqyndap qalghan parlament saylauynyng lebi esetindey. Biyliktegiler: «Bizge ekipartiyaly jýie qúru qajet, eki partiyadan basqasynyng keregi joq», - degen tújyrymgha kelgen siyaqty. Mysaly, Amerikanyn, Aziyanyn, Europanyng kóptegen elderinde ekipartiyaly jýie bar. Demokratiyaly el atanu ýshin eki partiyany Mәjiliske ótkizsek, jetkilikti dep úigharghan boluy kerek. Osyghan oray, jantalasyp, joq jerden ekinshi partiyany qúrugha kirisip ketti. Búl әriyne, jaqsylyq emes, jәne búl tirlikten ondy eshtene shygha qoymaydy dep oilaymyn.

- Sonda eldegi ekinshi partiyany Aqorda qoldan jasaytyn bolsa, qoghamdaghy qozghaushy sayasy kýsh retindegi partiyalyq instituttyng róli ne bolmaq?

Ótken aptada «Atameken» odaghy» últtyq ekonomikalyq palatasynyng tóraghasy Azat Peruashev «Aq jol» partiyasynyng basshylyghyna keldi. Al «Aq joldyn» búrynghy tóraghasy Álihan Bәimenov Memlekettik qyzmet isteri agenttigining tizginin ústady. Osy auys-týiiske tәuelsiz sarapshylar әrtýrli bagha berip jatyr. Degenmen «Aq joldyn» ainalasyndaghy mәselening mәni nede?

- Aydos myrza, «Aq jol» partiyasyndaghy songhy janalyqtardyng tórkininde qanday sayasy astar jatyr dep oilaysyz?

- Bir sózben aitsaq, ótken aptada oryn alghan sayasy sandyraqtyng (basqasha aitugha kelmeydi) artynan jaqyndap qalghan parlament saylauynyng lebi esetindey. Biyliktegiler: «Bizge ekipartiyaly jýie qúru qajet, eki partiyadan basqasynyng keregi joq», - degen tújyrymgha kelgen siyaqty. Mysaly, Amerikanyn, Aziyanyn, Europanyng kóptegen elderinde ekipartiyaly jýie bar. Demokratiyaly el atanu ýshin eki partiyany Mәjiliske ótkizsek, jetkilikti dep úigharghan boluy kerek. Osyghan oray, jantalasyp, joq jerden ekinshi partiyany qúrugha kirisip ketti. Búl әriyne, jaqsylyq emes, jәne búl tirlikten ondy eshtene shygha qoymaydy dep oilaymyn.

- Sonda eldegi ekinshi partiyany Aqorda qoldan jasaytyn bolsa, qoghamdaghy qozghaushy sayasy kýsh retindegi partiyalyq instituttyng róli ne bolmaq?

-Shynyn aitu kerek, janaghyday tәsilderdi paydalanu - ýlken jetistik ne ýlken janalyq emes. Búl - sayasatty, sayasy instituttardy qorlau, mazaqtau! Aqyldyng emes, jalqaulyqtyng isi. Sharasyzdyqtyng isi. Búl Reseyge elikteuden tudy. Kórshi elde Prohorov degen milliarder «Pravoe delo» degen partiyany satyp alyp, sonyng negizinde «ekinshi partiya» atanamyn dep tyrysyp jatyr.

Ózindik iydeyalar men jobalar bolmaghandyqtan, bizding biyliktegiler sol reseylik tәjiriybeni qoldanbaqshy.

Alayda Peruashev Prohorov emes qoy! Ekeuining de tegi «P» әrpinen bastalady demesek, olardy biriktirip, bir dengeyge qoyatyn negiz joq. Prohorov milliardtaghan dollar qarajat jasap, ózin sayasat alanynda synayyn dep, óz jobasyna milliondaghan qarajat qúimaqshy. Oghan qosa, jaqsy bolsyn, jaman bolsyn, Prohorov - belgili bir kózqarastar men sayasy qúndylyqtardyng adamy. Keshe ghana «Núr Otannyn» qúryltayynda «aghynan jarylyp», ashyla sayrap, artynan partiya qatarynan shyghyp, «oppozisiyagha ketken» Peruashev emes.

Onyng ýstine, janartugha, janalaugha keletin jәne kelmeytin dýniyeler bolady. «Aq jol» -  brend janalaugha kele qoymaytyn dýniye. Mysaly, Serikjan Mәmbetәlin Peruashevqa úqsas jolmen «Ruhaniyat» partiyasyna kelip, odan «jasyldar» men «oralmandardyn» partiyasyn jasaymyn, partiyany janartamyn dep talpyndy. Odan ne shyqty? Ne «jasyl» emes, ne qazaqqa «jaqyn» emes, birdene payda boldy.

«Aq jol» - aldymen memleketshil kýshterdin, jas sayasatkerlerding partiyasy, sosyn 2004-2005 jyldardaghy bólinisten keyin «últtyq» partiya retinde damyp baqty. Qazir onyng ishinen «últtyq» komponentti alyp tastap, taza kәsipkerlerding partiyasyn jasaymyz dep jatyr. Azat Peruashev qazaqsha sóiley alady, alayda qazaqty ainaldyryp, auzyna qaratatyn sheshen emes. Tipti, qajet desenizder, qazaq elektoraty oghan kýdikpen qaraydy. Mashkevichterding ong qoly bolghan, sonyng partiyasyn basqarghan son. Kәsipkerlik pen shaghyn bizneske de qatysy shamaly. Negizinen, iri biznes pen salalyq lobbiyshilerding sózin aitumen keledi.

Eger, shyn mәninde, últtyq biznesti qoldaytyn partiya qajet bolghan bolsa, ony janadan qúru kerek edi. Ol ýshin eldegi qúrylymdar men úiymdar jetkilikti. «Aq jol» biylikti sharshatqan bolsa, ony «Núr Otangha», ne bolmasa jana partiyagha qosyp jiberuge bolar edi. Janymyzdy qinamay, aqshany shyghyndamay, júrtty dýrliktirmey, typ-tynysh qana partiya jasay salayyq degen qisyn sayasatqa qayshy keledi. Jandy qinamay óluge bolatyn shyghar, biraq ómir sýruge bolmaydy.

- Partiyanyng qarapayym mýsheleri aralaspaghan, jergilikti jerde talqygha salynbaghan búl ózgeris «Aq joldyn» óz ishinde iritki tudyruy mýmkin be?

- «Aq joldyn» qúramynda qalghandardyng kóbisi eshqanday is-qimylgha bara qoymas. Minezi, oiy, ústanymy barlarynyng kóbisi bayaghyda-aq onyng qúramynan shyghyp ketken. Alayda biren-saran azamattardyng búlqynyp, narazylyq tanytuy ghajap emes. Kezinde dәl osy Peruashev basqarghan Azamattyq partiyamen arpalysqandar qanshama! Olardyng partiya qatarynan shyghyp, basqa partiyalargha, ne últtyq úiymdargha mýshe boluy tansyq jaghday emes. Onyng ýstine, Peruashevting ózi de búrynghy kadrlardy jaqyndata qoymas. Mýmkindiginshe, ózine jaqyn adamdardy tartatyny belgili.

Sonday-aq bәimenovshil «Aq joldy» óz mýshelerin syilaytyn demokratiyalyq partiya dep aita almaymyz. Qarapayym mýshelerding pikirin zerttep, olardyng kónilin aulaghan adam shamaly. Sondyqtan da, óz basym, partiya basshylyghynyng búl tirligin satqyndyq dep sanaymyn. Qarapayym partiya mýshelerine, Bәimenovke qúdayday sengen azamattargha jasalghan qastandyq dep baghalaymyn. Sayasy satqyndyq pen saldaqylyqtyng zandy nәtiyjesi - osy bolar. Biylikke bir nәrse ýshin ghana raqmet aitugha bolady: adamnyng tym sozylyp ketken azghyndau tragediyasyn toqtatqany ýshin. Qalghanyn aldaghy uaqyt kórsete jatar.

- «Aq joldaghy» búl rotasiyany keybir sayasatkerler kýzde bolatyn parlament saylauyna dayyndyq degen pikir bildiredi. Al siz qalay oilaysyz?

- Shynyn aitsam, ekiúday pikirdemin. Parlament saylauyn Reseyden búryn ótkizgenimiz dúrys bolar edi. Alayda dәl osy jyldyng ishinde saylau óte qoymas. Saylaudy dúrys ótkizu ýshin de belgili bir dayyndyq qajet. Mysaly, «ekinshi partiyany» jónge keltiru ýshin de belgili bir tirshilik pen uaqyt qajet. Peruashev payghambar emes, partiyagha keldi - boldy, ol partiya joghary reyting jinay almaydy. Yaghny jarnama qajet, nasihat kerek. Onyng ýstine, eldegi әleumettik ahual mәz emes. Eki jerding birinde ereuil, eki qalanyng birinde narazylyq aksiyalary. Búnday jaghdayda saylau ótkizu - narazylardyng barlyghyn da oppozisiyanyng alaqanyna ústatu degen sóz. Biylik onday saylaugha bara almaydy. Olay bolsa, naqty mәselelerdi sheship, olardyng aldyn alyp, saylaudy jariyalaugha tyrysady. Biylik ýshin saylaudy kelesi jyldyng kókteminde, ne jazynda merziminen búryn ótkizgen tiyimdi siyaqty kórinedi. Biyl - Tәuelsizdigimizding jiyrma jyldyq merekesi. Ózine-ózderi júmys tauyp, merekening shyrqyn búzugha biylik bara qoymas. Kerisinshe, meyramnyng kónil  kýiin, eyforiyasyn óz mýddesine paydalanugha tyrysady.

- Internettegi әleumet te, siz siyaqty, Bәimenov «Aq joldyn» mýddesin satyp ketti degen pikir aityp jatyr, sayasattanushy retinde Álihannyng osy aiyrbasqa barghan әreketin qalay baghalaysyz? Búny da biznesting bir týri deymiz be?

- Áriyne, eshbir adam basqa bireuding miyna, janyna, jýregine kire almaydy. Bәimenovting da óz esebi bar shyghar. Sharshau da, jalyghu da bar bolar. Onyng ýstine, partiyanyng qarjylyq jaghdayy kýrt qiyndap ketti. Al partiya degenimiz tek qana «súhbat berip, halyq aldyna shyghu» emes. Ýlken jauapkershilik!

Eng aldymen aimaqtaghy azamattardyng aldyndaghy jauapkershilik. Belgili bir azamattardy qataryna tarttyng ba, olardyng basyn bәsekege saldyng ba, jauap beresin! Olardyng jaghdayyn jasaugha, jalaqysyn tóleuge mindettisin!

Al bizdiki siyaqty elde partiya ýshin, әsirese oppozisiyalyq partiya ýshin qarajat tabu erikkenning ermegi emes, - óte-móte qiyn sharua. Búnday jýkti ekining biri kótere almaydy. Onyng ýstine, Bәimenovting biylikke tәueldi ekeni belgili. Songhy jyldary bizde 2004-2005 jyldardaghy «Aq joldyn» qalay bólingeni, oghan biylik tarapynan naqty kimderding qatysqany turaly biraz derekter bar. Sayasatta birdeneni jasyru qiyn, al satqyndyqty jasyru mýldem mýmkin emes. Bir-eki ret biylik ókilderimen kezdesip, sóilesken son, ary qaray qarsylasa almaytynyn Álihannyng ózi de týsingen shyghar. Batyrlyqty, ór minezdi Álihannan búryn da bayqamap edim. Jyldar óte búnday qasiyetter boyyna dary qoymaghan bolar dep sanaymyn. Adamy túrghydan ayanyshty jaghday. Sayasy túrghydan - әr nәrsening ózining basy men ayaghy bolady. «Partiya qayratkeri Álihan Bәimenov» atty tragikomediyanyng ayaghy osy bolar. Al «Sheneunik Bәimenov» atty qoyylymnyng qalay ayaqtalatynyn bolashaqta kóre jatyrmyz. Biyliktin, preziydentting oghan asa ýlken senimi joq ekeni belgili. Eger ertenderi ony biylikten quyp jiberse de tanghalmaymyn. Naghyz tragediya sonda bolady.

- Al «Aq jolgha» Azat Peruashevten góri, elge etene jaqyn adam tabylmaghany qalay? Búl biyliktegi kadr kriziysining bir belgisi emes pe?

- Partiya - oiynshyq emes. Ýlken manyzy bar sayasy qúral. Oghan bireudi basshy etip qoy ýshin kem degende ol adam biyliktin, eng bastysy, preziydentting kónilinen shyghugha mindetti. Erteng parlamentke ótken son, biylikke qarsy qoqan-loqy shygharyp jýre me degen ýrey joq emes. Mysaly, kezinde Bolat Ábilev «Otan» partiyasynyng mýshesi bola otyryp, biylikke qarsy syn aitty. Sol ýshin ony Mәjilisten bir kýnde shygharyp tastady. Sol sebepti de biylik parlamentke әbden senimdi, aitqanymyzdan shygha almaydy-au degen adamdardy ótkizuge qúmar. Ótken preziydent saylauyna da birde-bir tәuelsiz kandidatty tirkemegeni sodan! Tipti bylyghy bolsyn, arty taza bolmasa da, bәribir. Sayasy bәsekelestik joq jerde búnday jaghday jii kezdesedi. Ertengi parlamentke oppozisiyany ótkizuge bolar edi. Alayda senim joq. 15-20 deputattyng qolynan keletini shamaly! Biraq parlament degen eng ýlken minber ghoy. Eki kýnning birinde biylikti synap, әkesin tanytyp jatsa, ne isteydi? Yaghni: «Ekinshi partiya da ózimizdiki boluy kerek», - degen oy payda bolady. Oghan da «shyndalghan», «berik», «senimdi» kadrlar qajet bolady. Sol sebepti «Núr Otannan» Peruashevti shyghartyp, az-maz ýkimetti synatqyzyp, odan «oppozisiyalyq» kósem jasamaq. Biraq, mening oiymsha, búnday oiyndardyng uaqyty ótip ketti. Ekipartiyalyq jýieni biylik jasay almaydy. Kelesi parlament qúramynda shynayy oppozisiya bolmasa, onday saylaudyng maghynasy da, mәni de joq degen sóz. Qogham da, Batys ta onday saylaudy moyyndamaydy. Sayasy oiyndardyng ornyna naghyz sayasat kelmese, jaghday odan ary  ushyghyp ketedi. Búl tek biylik ýshin emes, - memleket ýshin tóngen qauip. Osyny esten shygharmaghanymyz jón.

- Al endi bir sarapshylardyng pikirine qaraghanda, eldegi ekinshi partiya últ patriottary negizinde tabighy týrde payda boluy kerek eken...

- Týbi soghan kele jatyr. Aldaghy uaqytta eki dýley kýsh - últshyldar men dinshilder qogham damuyna eng ýlken yqpal etetin bolady. Olardyng qasynda «Núr Otannyn» ózi týk bolmay qaluy ghajap emes. Erte me, kesh pe, biylik «qazaq partiyasyn» tirkeuge mәjbýr bolady. Ol, bәlkim, kelesi saylaudyng sybaghasyna tiyer. Ázirge biylik ýshin qazaq mәselesi - týsiniksiz, qorqynyshty, tipti qúbyjyq mәsele. Al at tóbelindey ghana «núr-otandyq» últjandylardyng deputattyq saualyna ýreymen qaraytyn biyliktegiler parlamenttegi últtyq partiyany qazir qaytsin? Sondyqtan eng ýlken, alapat júmystardyng barlyghy alda. Qarap otyrmay, soghan dayyndyqty jýrgize beru kerek. Últymyzdy aldaghy uaqyttaghy qiyn kezenderge, syndargha dayynday beruge mindettimiz. Ishki dayyndyghymyz myqty bolsa, bizdi syrttan jau ala almaydy.

Dayyndaghan -

Júqamyr ShÓKE,

«D»

«Obshestvennaya pozisiya»

(proekt «DAT» № 25 (108) 6 shilde 2011 jyl