Seksenning sengirine shyqqan qart kommunist Esil qalasynyng vokzalynan týse sala taksy ústamaq niyetpen zəulim eskertkishting qasynan óte bergeni sol edi.
– Joldas Vladik Osarev, səl-pəl ayaldasanyz? — degen ejelden tanys, pir tútatyn dauys selt etkizgen. Anyrap artyna qarasa eshkim joq. Manayyn sholyp shyqqan, tiri jan kózine shalynbady. Tastay qaranghy menireu týn. Biraq óktem shyqqan dauys shynyldap qúlaghynda əli túr.

Sóitkenshe, tas tóbesinen: «Joldas Vladik Osarev, ensenizdi týzep, joghary qaranyz!» – degen dauys qayta sanq ete qalghan. Jalma-jan shalqayyp aspangha kóz salghan. O, ghajap! Appaq mərmər tasqa qashalghan alyp eskertkishke jan bitipti. Qasqa basy jarqyrap, qoy kózi kýlimdep, erekshe meyirimmen ózine qarap túrghan Vladimir Iliichti kórip shalqasynan týse jazdaghan. Təuelsiz qazaq jerinde kýtimsiz qalghanyna ókpeli me, əyteuir qabaghanda səl-pəl keyistik, kirbing bar sekildi kóringen...

Qart kommunist ensesin týzep, esin jighansha kýn kósemning ýni janghyryghyp jetti:

– Ei, qart bolisheviyk! Meni « Payghambargha» tenegen aqyndary men «Ay men kýnge balaghan» qayratkerleri bolghan qazaq ólkesinde shynymen - aq basymnan baghym taydy ma? Nege bəri ýnsiz? Qúrmet pen qoshemet qayda keshegi?!

Ghúmyr boyy pir tútyp kele jatqan kósemining zildi súraghyna ne derin bilmey tútyqqan qart kommunist:

– Ke - shi - r - i – ng – i - z, joldas Vladimir Iliich, alay-búlay zaman boldy ghoy... Qaraghay basyn shortan shaldy ghoy, — dep tamaghy qúrghap, əl-dərmeni qúryp, eki ayaghynan əl ketip, eki kózi jasaurap otyra ketti.

– Ei, qart kommunist, túr ornynnan! Maghan kórsetken adaldyghyng osy ma? Algha úmtyl, qúlama, jylama! Kóter basyndy! Sening sýringenindi, jylaghanyndy eshkim kórmeui tiyis! Saghan partiya artqan mindet ýlken. Jauapkershilik zor!

Myna búiryq aralasqan, jigerge toly quatty sózder — jýregine jebedey qadalyp, qarttyq jengen Vladik ýsh úmtylyp ornynan əreng kóterildi.

– Bolishevikterding qyzyl qanymen boyalghan qyzyl tuy qayda? Kedey men jalshynyng qorghany — oraq pen balgha nege kórinbeydi? Úrandatqan úly sózder qayda? «Baylardy, qoyday qu, qamshymen...» degen aqynnyng talaby nege iske aspay jatyr? Bay men kedeyding arasy nege aishylyq jol? Bizding múratymyz osy ma edi?...

– Jodas Vladimir Iliich, — dedi Vladiyk, auyp qalghan esin lezde jinap, kinəli keyipte dauysy dirildep: – Siz bilmeytin məsele kóp... Sizden keyin 70- aq jyl dəuren sýrdik qoy... «Qoy ýstine boztorghay júmyrtqalaghan» zamandy, dalany kezip jýrgen «kommunizm elesin» angharmay qalyppyz. Bizdi keshiriniz, kýn kósem? Býginde qogham bólek. Adam basqa, zang qasqa. Qanday jolmen bolsa da baygha jol ashyldy. Úry-qary kóbeydi... Biraq sizge adal, ər sózinizge imanday senip kelgen bolishevikter ghana tuynyzdy qúlatpay, seniminizdi «jylatpay» kóterip kelemiz! Sanymyzdyng azdyghyna qaramay...

– Meni eshteneni bilmeydi, eshteneni kórmeydi, eshteneni sezbeydi deseng qatty qatelesesin, joldas Vladiyk! Alayda menin, maghan imanday sengen revolusionerlerding ər auyl men qaladaghy eskertkishterining sany azayghany janyma batady. Biraq təubə deymin, basqa odaqtas respublikalardaghy sekildi moynymyzgha qylbúrau salyp qúlatyp, ýnimizdi shygharmay súlatyp tastasa qayter edik?.. Əli kýnge atymyzdy janghyrtyp, eng jogharghy zang shygharushy organnan deputattyq mandat berip qútyrtyp otyrghany ýshin qazaq biyligine alghysym sheksiz! Bizding tərbiyemizdi kórip, partiyamyzda shyndalyp, adaldyghynan taymaghan olar jasay bersin!

–Joldas Vladimir Iliich, netken súnghyla ediniz! Raqmet sizge! Aytpaqshy, ghafu ótinemin, múrsat berseniz, eskertkishter jayly alandauynyzgha baylanysty aitarym bar edi?

– Qúlaghym sizde, joldas Vladiyk!

– Kýni keshe ghana QR Parlamenti Məjilisinde «Tarihiy-mədeny múra obektilerin qorghau jəne paydalanu turaly» zang jobasy birinshi oqylymda qaraldy... (səl ýnsiz qaldy)

– Toqtamanyz, joldas Osarev, aita beriniz! Partbiyletke adal jan eshteneni jasyrmaydy.

– Súraq-jauap barysynda məjilistegi «Halyq kommunisteri» fraksiyasynyng mýshesi retinde Mədeniyet jəne sport ministri Arlanbek Mahambetovke kenestik dəuirden qalghan eskertkishterdi saqtaugha qatysty saual joldadyq. Zang jobasynda tek kóne tarihy mədeny eskertkishterdi ghana emes, kenestik zamandaghy eskertkishterdi de saqtau tetikteri boluy tiyis degen talap qoydyq.

– Jaraysyndar! Qyrandarym! Jaqsy júmys istep jatqandaryng bayqalady! Osy betterinnen qaytpandar!

– Raqmet, joldas Vladimir Iliich! Sol jiynda «Bizde kenestik uaqyttaghy eskertkishterdi saqtau ýshin qanday moralidyq jauapkershilik qarastyrylghan? Leninning eskertkishi qoqysta jatqan qalada ómir sýruge bolmaydy ghoy. Al bizde qogham mədeniyetine jauapty Mədeniyet ministrligi bar», — dep dón-aybat kórsetip qoydyq.

– Partiyagha degen adaldyqtaryng ýshin raqmet! Biraq minez kórsetu, shekten shyghu kommunistke tən qylyq emes...

– Joldas Vladimir Iliich, uəde beremiz endi qaytalanbaydy!

– Sózinizdi bóleyin, joldas Vladik Osarev, osy Mədeniyet jəne sport ministri qanday adam ózi? Bizding iydeyadan maqúrym, bertinde dýniyege kelgen «sary auyz balapan» emes pe?

– O ne degeniniz, joldas Vladimir Iliich, ol ózimizding adam! Kenestik jýiede tərbiyelengen sarbaz. Əttegen - aiy, qazir basqa partiyanyng mýshesi... Əytse de, Sizding kemenger oi-tolghamdarynyzdy oqyp eseygen basshylardyng biri.

– Ə, bəse! Sózge sheshen! Naghyz bizding kadr sekildi jalandap túr... Tfə-tfə, til kózim tasqa! Onyng keshegi Məjiliste aitqan: Lenin ómir sýrdi, ómir sýrip jatyr jəne ómir sýre beredi», — degen əziline ishim əjeptəuir jylyp qaldy...

– Dúrys angharypsyz, joldas Vladimir Iliich! Jalpy otyrysta Arlanbek Mahambetov kenes tarihynyng eskertkishterin saqtau boyynsha júmys jýrip jatqanyna sendirdi. Jəne bizdi ózinizding eskertkishiniz ornalasqan Almatydaghy Saryarqa sayabaghyna shaqyrdy.

– Jaysha ma?

– Joldas Vladimir Iliich, sizding tughan kýniniz qarsanynda sayabaqqa baryp, gýl shoqtaryn qongha.
Jəne «22 səuir kýni biz bərimiz sol jerde boluymyz kerek» degeni əzilge jaqyn bolsa da, shyndyqqa janasatyn úsynys dep qabyldadyq.

– Jə, sene beruge bolmaydy, kekesin bolyp jýrmesin joldas Vladik Osarev. Tap dúshpandarynyng arajigin ajyrytau qiyn bolyp ketti ghoy qazir! Aytpaqshy, úly orys tilining təuelsiz qazaq memleketindegi hal - ahualy qalay? Kóniliniz tola ma?

– Tap bayaghyday dep aita almaymyn, joldas Vladimir Iliich! Qazaq tiline janashyr adamdar barshylyq. Alayda biyik minberler men Ministrlikterde, sonday - aq Parlament sekildi qúzyrly organdar da úly orys tilining mərtebesi biyik.

– Búl da bolsa kónilge júbanysh! Osy baghyttan taymau kerek, Vladik joldas! Alys jaqyndaghy, əsirese, Reseydegi Kommunistik partiyamen baylanysty ýzbeu kerek. Kerisinshe, jandandyrugha kýsh sal! Bar senim ózinde....

– Əriyne, əriyne, joldas Vladimir Iliich, — dep jany qalmaghan qart kommunist Vladik Osarev dəl qasyna kelip toqtaghan jenil kólikting qatty «ysqyryghynan», «ózimen sóilesip túrghan» «Kýn kósemnin» basy men iyghyna qonaqtap otyrghan bir top kógershinning dýr etip shoshyna úshqanyn kórip jýregi shanshyp ketti. Yrys pen baq birge úshqanday kýige týsti. Managhynyng bəri qúr eles ekenine sonda ghana kózi jetti. Ózi yrymshyl jan edi. Búl kórinisti jaqsylyqqa jory almay, jenil kólikting esigin asha berdi.

Naghashybay Qabylbek

Abai.kz