سەكسەننىڭ سەڭگىرىنە شىققان قارت كوممۋنيست ەسىل قالاسىنىڭ ۆوكزالىنان تۇسە سالا تاكسي ۇستاماق نيەتپەن ءزəۋلىم ەسكەرتكىشتىڭ قاسىنان وتە بەرگەنى سول ەدى.
– جولداس ۆلاديك وسارەۆ، سəل-پəل ايالداساڭىز؟ — دەگەن ەجەلدەن تانىس، ءپىر تۇتاتىن داۋىس سەلت ەتكىزگەن. اڭىراپ ارتىنا قاراسا ەشكىم جوق. ماڭايىن شولىپ شىققان، ءتىرى جان كوزىنە شالىنبادى. تاستاي قاراڭعى مەڭىرەۋ ءتۇن. بىراق وكتەم شىققان داۋىس شىڭىلداپ قۇلاعىندا ءəلى تۇر.

سويتكەنشە، تاس توبەسىنەن: «جولداس ۆلاديك وسارەۆ، ەڭسەڭىزدى تۇزەپ، جوعارى قاراڭىز!» – دەگەن داۋىس قايتا ساڭق ەتە قالعان. جالما-جان شالقايىپ اسپانعا كوز سالعان. و، عاجاپ! اپپاق مəرمəر تاسقا قاشالعان الىپ ەسكەرتكىشكە جان ءبىتىپتى. قاسقا باسى جارقىراپ، قوي كوزى كۇلىمدەپ، ەرەكشە مەيىرىممەن وزىنە قاراپ تۇرعان ۆلاديمير ءيليچتى كورىپ شالقاسىنان تۇسە جازداعان. تəۋەلسىز قازاق جەرىندە كۇتىمسىز قالعانىنا وكپەلى مە، əيتەۋىر قاباعاندا سəل-پəل كەيىستىك، كىربىڭ بار سەكىلدى كورىنگەن...

قارت كوممۋنيست ەڭسەسىن تۇزەپ، ەسىن جيعانشا كۇن كوسەمنىڭ ءۇنى جاڭعىرىعىپ جەتتى:

– ەي، قارت بولشەۆيك! مەنى « پايعامبارعا» تەڭەگەن اقىندارى مەن «اي مەن كۇنگە بالاعان» قايراتكەرلەرى بولعان قازاق ولكەسىندە شىنىمەن - اق باسىمنان باعىم تايدى ما؟ نەگە ءبəرى ءۇنسىز؟ قۇرمەت پەن قوشەمەت قايدا كەشەگى؟!

عۇمىر بويى ءپىر تۇتىپ كەلە جاتقان كوسەمىنىڭ ءزىلدى سۇراعىنا نە دەرىن بىلمەي تۇتىققان قارت كوممۋنيست:

– كە - ءشى - ر - ءى – ڭ – ءى - ز، جولداس ۆلاديمير يليچ، الاي-بۇلاي زامان بولدى عوي... قاراعاي باسىن شورتان شالدى عوي، — دەپ تاماعى قۇرعاپ، əل-دəرمەنى قۇرىپ، ەكى اياعىنان əل كەتىپ، ەكى كوزى جاساۋراپ وتىرا كەتتى.

– ەي، قارت كوممۋنيست، تۇر ورنىڭنان! ماعان كورسەتكەن ادالدىعىڭ وسى ما؟ العا ۇمتىل، قۇلاما، جىلاما! كوتەر باسىڭدى! سەنىڭ سۇرىنگەنىڭدى، جىلاعانىڭدى ەشكىم كورمەۋى ءتيىس! ساعان پارتيا ارتقان مىندەت ۇلكەن. جاۋاپكەرشىلىك زور!

مىنا بۇيرىق ارالاسقان، جىگەرگە تولى قۋاتتى سوزدەر — جۇرەگىنە جەبەدەي قادالىپ، قارتتىق جەڭگەن ۆلاديك ءۇش ۇمتىلىپ ورنىنان əرەڭ كوتەرىلدى.

– بولشەۆيكتەردىڭ قىزىل قانىمەن بويالعان قىزىل تۋى قايدا؟ كەدەي مەن جالشىنىڭ قورعانى — وراق پەن بالعا نەگە كورىنبەيدى؟ ۇرانداتقان ۇلى سوزدەر قايدا؟ «بايلاردى، قويداي قۋ، قامشىمەن...» دەگەن اقىننىڭ تالابى نەگە ىسكە اسپاي جاتىر؟ باي مەن كەدەيدىڭ اراسى نەگە ايشىلىق جول؟ ءبىزدىڭ مۇراتىمىز وسى ما ەدى؟...

– جوداس ۆلاديمير يليچ، — دەدى ۆلاديك، اۋىپ قالعان ەسىن لەزدە جيناپ، كىنəلى كەيىپتە داۋىسى دىرىلدەپ: – ءسىز بىلمەيتىن مəسەلە كوپ... سىزدەن كەيىن 70- اق جىل دəۋرەن سۇردىك قوي... «قوي ۇستىنە بوزتورعاي جۇمىرتقالاعان» زاماندى، دالانى كەزىپ جۇرگەن «كوممۋنيزم ەلەسىن» اڭعارماي قالىپپىز. ءبىزدى كەشىرىڭىز، كۇن كوسەم؟ بۇگىندە قوعام بولەك. ادام باسقا، زاڭ قاسقا. قانداي جولمەن بولسا دا بايۋعا جول اشىلدى. ۇرى-قارى كوبەيدى... بىراق سىزگە ادال، əر سوزىڭىزگە يمانداي سەنىپ كەلگەن بولشەۆيكتەر عانا تۋىڭىزدى قۇلاتپاي، سەنىمىڭىزدى «جىلاتپاي» كوتەرىپ كەلەمىز! سانىمىزدىڭ ازدىعىنا قاراماي...

– مەنى ەشتەڭەنى بىلمەيدى، ەشتەڭەنى كورمەيدى، ەشتەڭەنى سەزبەيدى دەسەڭ قاتتى قاتەلەسەسىڭ، جولداس ۆلاديك! الايدا مەنىڭ، ماعان يمانداي سەنگەن رەۆوليۋتسيونەرلەردىڭ əر اۋىل مەن قالاداعى ەسكەرتكىشتەرىنىڭ سانى ازايعانى جانىما باتادى. بىراق تəۋبə دەيمىن، باسقا وداقتاس رەسپۋبليكالارداعى سەكىلدى موينىمىزعا قىلبۇراۋ سالىپ قۇلاتىپ، ءۇنىمىزدى شىعارماي سۇلاتىپ تاستاسا قايتەر ەدىك؟.. ءƏلى كۇنگە اتىمىزدى جاڭعىرتىپ، ەڭ جوعارعى زاڭ شىعارۋشى ورگاننان دەپۋتاتتىق ماندات بەرىپ قۇتىرتىپ وتىرعانى ءۇشىن قازاق بيلىگىنە العىسىم شەكسىز! ءبىزدىڭ تəربيەمىزدى كورىپ، پارتيامىزدا شىڭدالىپ، ادالدىعىنان تايماعان ولار جاساي بەرسىن!

–جولداس ۆلاديمير يليچ، نەتكەن سۇڭعىلا ەدىڭىز! راقمەت سىزگە! ايتپاقشى، عافۋ وتىنەمىن، مۇرسات بەرسەڭىز، ەسكەرتكىشتەر جايلى الاڭداۋىڭىزعا بايلانىستى ايتارىم بار ەدى؟

– قۇلاعىم سىزدە، جولداس ۆلاديك!

– كۇنى كەشە عانا قر پارلامەنتى مəجىلىسىندە «تاريحي-مəدەني مۇرا وبەكتىلەرىن قورعاۋ جəنە پايدالانۋ تۋرالى» زاڭ جوباسى ءبىرىنشى وقىلىمدا قارالدى... (سəل ءۇنسىز قالدى)

– توقتاماڭىز، جولداس وسارەۆ، ايتا بەرىڭىز! پارتبيلەتكە ادال جان ەشتەڭەنى جاسىرمايدى.

– سۇراق-جاۋاپ بارىسىندا مəجىلىستەگى «حالىق كوممۋنيستەرى» فراكتسياسىنىڭ مۇشەسى رەتىندە مəدەنيەت جəنە سپورت ءمينيسترى ارلانبەك ماحامبەتوۆكە كەڭەستىك دəۋىردەن قالعان ەسكەرتكىشتەردى ساقتاۋعا قاتىستى ساۋال جولدادىق. زاڭ جوباسىندا تەك كونە تاريحي مəدەني ەسكەرتكىشتەردى عانا ەمەس، كەڭەستىك زامانداعى ەسكەرتكىشتەردى دە ساقتاۋ تەتىكتەرى بولۋى ءتيىس دەگەن تالاپ قويدىق.

– جارايسىڭدار! قىراندارىم! جاقسى جۇمىس ىستەپ جاتقاندارىڭ بايقالادى! وسى بەتتەرىڭنەن قايتپاڭدار!

– راقمەت، جولداس ۆلاديمير يليچ! سول جيىندا «بىزدە كەڭەستىك ۋاقىتتاعى ەسكەرتكىشتەردى ساقتاۋ ءۇشىن قانداي مورالدىق جاۋاپكەرشىلىك قاراستىرىلعان؟ لەنيننىڭ ەسكەرتكىشى قوقىستا جاتقان قالادا ءومىر سۇرۋگە بولمايدى عوي. ال بىزدە قوعام مəدەنيەتىنە جاۋاپتى مəدەنيەت مينيسترلىگى بار»، — دەپ ءدوڭ-ايبات كورسەتىپ قويدىق.

– پارتياعا دەگەن ادالدىقتارىڭ ءۇشىن راقمەت! بىراق مىنەز كورسەتۋ، شەكتەن شىعۋ كوممۋنيستكە تəن قىلىق ەمەس...

– جولداس ۆلاديمير يليچ، ۋəدە بەرەمىز ەندى قايتالانبايدى!

– ءسوزىڭىزدى بولەيىن، جولداس ۆلاديك وسارەۆ، وسى مəدەنيەت جəنە سپورت ءمينيسترى قانداي ادام ءوزى؟ ءبىزدىڭ يدەيادان ماقۇرىم، بەرتىندە دۇنيەگە كەلگەن «سارى اۋىز بالاپان» ەمەس پە؟

– و نە دەگەنىڭىز، جولداس ۆلاديمير يليچ، ول ءوزىمىزدىڭ ادام! كەڭەستىك جۇيەدە تəربيەلەنگەن سارباز. Əتتەگەن - ايى، قازىر باسقا پارتيانىڭ مۇشەسى... Əيتسە دە، ءسىزدىڭ كەمەڭگەر وي-تولعامدارىڭىزدى وقىپ ەسەيگەن باسشىلاردىڭ ءبىرى.

– Ə، بəسە! سوزگە شەشەن! ناعىز ءبىزدىڭ كادر سەكىلدى جالاڭداپ تۇر... تفə-تفə، ءتىل كوزىم تاسقا! ونىڭ كەشەگى مəجىلىستە ايتقان: لەنين ءومىر ءسۇردى، ءومىر ءسۇرىپ جاتىر جəنە ءومىر سۇرە بەرەدى»، — دەگەن əزىلىنە ءىشىم əجەپتəۋىر جىلىپ قالدى...

– دۇرىس اڭعارىپسىز، جولداس ۆلاديمير يليچ! جالپى وتىرىستا ارلانبەك ماحامبەتوۆ كەڭەس تاريحىنىڭ ەسكەرتكىشتەرىن ساقتاۋ بويىنشا جۇمىس ءجۇرىپ جاتقانىنا سەندىردى. جəنە ءبىزدى ءوزىڭىزدىڭ ەسكەرتكىشىڭىز ورنالاسقان الماتىداعى سارىارقا ساياباعىنا شاقىردى.

– جايشا ما؟

– جولداس ۆلاديمير يليچ، ءسىزدىڭ تۋعان كۇنىڭىز قارساڭىندا ساياباققا بارىپ، گۇل شوقتارىن قويۋعا.
جəنە «22 ءسəۋىر كۇنى ءبىز ءبəرىمىز سول جەردە بولۋىمىز كەرەك» دەگەنى əزىلگە جاقىن بولسا دا، شىندىققا جاناساتىن ۇسىنىس دەپ قابىلدادىق.

– جə، سەنە بەرۋگە بولمايدى، كەكەسىن بولىپ جۇرمەسىن جولداس ۆلاديك وسارەۆ. تاپ دۇشپاندارىنىڭ اراجىگىن اجىرىتاۋ قيىن بولىپ كەتتى عوي قازىر! ايتپاقشى، ۇلى ورىس ءتىلىنىڭ تəۋەلسىز قازاق مەملەكەتىندەگى حال - احۋالى قالاي؟ كوڭىلىڭىز تولا ما؟

– تاپ باياعىداي دەپ ايتا المايمىن، جولداس ۆلاديمير يليچ! قازاق تىلىنە جاناشىر ادامدار بارشىلىق. الايدا بيىك مىنبەرلەر مەن مينيسترلىكتەردە، سونداي - اق پارلامەنت سەكىلدى قۇزىرلى ورگاندار دا ۇلى ورىس ءتىلىنىڭ مəرتەبەسى بيىك.

– بۇل دا بولسا كوڭىلگە جۇبانىش! وسى باعىتتان تايماۋ كەرەك، ۆلاديك جولداس! الىس جاقىنداعى، əسىرەسە، رەسەيدەگى كوممۋنيستىك پارتيامەن بايلانىستى ۇزبەۋ كەرەك. كەرىسىنشە، جانداندىرۋعا كۇش سال! بار سەنىم وزىڭدە....

– Əرينە، əرينە، جولداس ۆلاديمير يليچ، — دەپ جانى قالماعان قارت كوممۋنيست ۆلاديك وسارەۆ دəل قاسىنا كەلىپ توقتاعان جەڭىل كولىكتىڭ قاتتى «ىسقىرىعىنان»، «وزىمەن سويلەسىپ تۇرعان» «كۇن كوسەمنىڭ» باسى مەن يىعىنا قوناقتاپ وتىرعان ءبىر توپ كوگەرشىننىڭ ءدۇر ەتىپ شوشىنا ۇشقانىن كورىپ جۇرەگى شانشىپ كەتتى. ىرىس پەن باق بىرگە ۇشقانداي كۇيگە ءتۇستى. ماناعىنىڭ ءبəرى قۇر ەلەس ەكەنىنە سوندا عانا كوزى جەتتى. ءوزى ىرىمشىل جان ەدى. بۇل كورىنىستى جاقسىلىققا جوري الماي، جەڭىل كولىكتىڭ ەسىگىن اشا بەردى.

ناعاشىباي قابىلبەك

Abai.kz