Ádettegidey jaz mezgilinde  orta mektep bitirgen týlekter ýshin kýrdeli tandau tuady.  Kóbi shetelde bilim alugha qúshtar. Alayda, otandyq joghary otqu  ordalary da layyqty  bilim bere alatyndyghymen sanasugha tiyispiz.  Osy orayda, Qazaqstandaghy  qarjy salasy  boyynsha  joghary bilim beruding  jana mýmkindikterining jay-japsary turaly әngime órbitken edik. Bizding súhbattasymyz - Elordadaghy «Qarjy akademiyasy» AQ rektory mindetin atqarushy, professor Múqanbet Shayjanov.

- Múqanbet Qaliyúly, Qarjy akademiyasy turaly anyghyraq mәlimet bere otyrsanyz. Sebebi, el astanasynda joghary bilim beretin oqu oryndary sanauly bolghanymen, júrt onyng әrbirin sonshalyqty tolyq bile bermeydi. Qazaqstannyng joghary bilim beru  ýderisinde Siz qyzmet etetin oqu ordasy qashannan beri qyzmet  etip keledi?

- Qarjy akademiyasynyng jaopy tarihy jarty ghasyrlyq merzimdi qúraydy. Akademiyanyng negizin 1965 jyly qúrylghan Qazaq KSR-nyng Selinograd qarjy-ekonomikalyq tehnikumy qalaghan. Elu jyl ishinde Akademiya óz atyn birneshe ret ózgertken, biraq onyng týlekteri әrqashanda enbek naryghynda súranysqa ie bolghan. 2009 jyly әlem auqymdy qarjy-ekonomikalyq daghdarystyng saldaryn bastan keship jatqanda Qazaqstan Respublikasy Ýkimeti sheshimimen jana tipti mamandandyrylghan joghary oqu orny qúryldy. Býl - Qazaqstan Respublikasy Qarjy Ministrligining janyndaghy Qarjy akademiyasy.

Joghary oqu ornynyng basty mindetining ózi halyqaralyq standarttar dengeyde qarjy, buhgalterlik esep jәne audiyt, ekonomika, menedjment jәne aqparattaryq jýieler salasynda bilikti mamandardy dayarlau.

Akademiya týlekteri qogham ómirining shúghyl ózgeristeri men janashyldyqtaryna jedel iykemdeluge,  qarjylyq  esepteuding halyqaralyq standarttaryna (QEHS) jәne auditting halyqaralyq standarttaryna (AHS) say bolu qajettiligi tuyndady.

Olardyng kәsiby qúzyrettiligi tek buhgalterlik balansty qúrudang ghana emes, tәuekelderdi boljau ýtqyrlyq qabilettilikti de talap etti. Búl jaghdayda biz tәuekeldilik  sózin keng maghynasynda aityp otyrmyz. Yaghni, tek jergilikti nemese jekelegen kompaniyada ghana emes, jalpy әlemdik ekonomika aldyndaghy problemalar túrghysynan kelip otyrmyz.

2016 jyly Últtyq biznes-reyting nәtiyjeleri boyynsha Akademiyamyz  atalmysh salanyng Últtyq kóshbasshysy bolyp moyyndaldy, «Kәsiby jetistikteri ýshin» jәne «Leader of the branch» medaliderimen marapattaldy, «Ekonomika maqtanyshy» ordeni jәne «Employee of the year» últtyq sertifikatyna qol jetkizdi.

Býgingi tanda biz elimizding eng ýzdik qarjy joghary oqu oryndary arasyndaghy TOP-10 reytingine kirip otyrghan jayymyz bar.

- Jastargha sapaly joghary bilim beru túrghysynan kelgende, Qarjy akademiyasy qanday tyng janalyqtar men útqyr qadamdar jasap otyr?

- Qazaqstan Respublikasy Qarjy Ministrligining Qarjy akademiyasy atalmysh sala boyynsha beyimdelgen elimizdegi birden bir memlekettik joghary oqu orny. Býgingi tanda Akademiya barlyq bilim beru dengeyde satylap, tolyq oqytu siklyn jýrgizude. Atap aitqanda, kolledj, bakalavriat, magistratura, doktorantura.

Akademiya mamandardy esep jәne audiyt, menedjment, kedendik jәne salyqtyq isi, aqparattyq tehnologiyalar, memlekettik satyp alu, biznes jurnalistika jәne basqa baghyttar boyynsha memlekettik jәne jekemenshik qarjy-ekonomikalyq sektor ýshin dayyndaydy.

Akademiya qúramynda  QR Qarjy Ministrliginen oqu baghdarlamalary boyynsha akkreditasiya alghan biliktilikti jetildiru ortalyghy júmys isteydi.

Bankter, últtyq kompaniyalar, - al keybireuleri sheteldik kapitalmen, - ministrlikter – barlyq jerlerde Qarjy akademiyasynyng týlekteri zor súranysqa iye. Alayda múnyng barlyghynyng mýmkindikke ie bolghany, biz joghary qarjy bilimi diplomynan basqa san qyrly sapaly bilim men sanaly tәrbie  beretindigimizdi erekshe atap aitu lәzim.

- Naqtylap aitqanda qalay týsinuge bolady?

- Býgin qarjyger, ekonomist, buhgalterlik  diplomnyng bolghany mәseleni týbegeyli sheshpeydi. Yaghni, júmysqa qabyldaghanda eshqanday artyqshylyq berilmeydi. Ásirese, qarjy jýiesinde. Búl saladaghy enbek naryghynda  bәseke joghary dengeyde. Tútynushylar, jeke alghanda, jekemenshikter, shetel, kvaziymemlekettik (últtyq) kompaniyalar jәne memlekettik qyzmetting keybir mekemeleri júmys izdeushilerge qoyghan talaptar qataryna halyqaralyq CIMA nemese ACCA ýlgidegi sertifikattardyng  bolghanyn qalaydy.  Tipti tәjiriybelik dәrejesi bolghan kýnde de joghary oqu orny týlegi de uaqyt pen qarajatty qayta dayarlaugha jәne sertifikat alugha júmsauyna tura keledi.  Al, Qarjy akademiyasynda CIMA oqu pәnderi boyynsha sertifikattalghan emtihandardy sәtti tapsyrghan jaghdayda bakalavr diplomymen qatar CIMA sertifikatyn alugha mýmkindik bar.

- Qalaysha? Mening bilgenimshe, joghary oqu oryndarynyng tiptik baghdarlamalary búl úiymdardyng sharttaryn qospaydy ghoy...

- Búghan biz oqu josparlaryn Londondaghy Chartered Institute of Management Accountants (CIMA) bas ofiysimen birigip jýrgizgen sәikestendiru boyynsha atqarylghan iri júmystarymyz septigin tiygizip otyr. Biz bilim beru baghdarlamalaryna osy halyqaralyq úiymnan alghan oqu moduliderdi engizdik, akademiyanyng bilim beru baghdarlamalaryng (CIMA) halyqaralyq talaptaryna beyimdedik. Endi bizding studentter qajetti kreditter kólemine qol jetkizip, bakalavriattyng ekinshi kursynan bastap CIMA oqu moduliderin ótuge qúqyq alady, al sonynan emtihan tapsyrugha jiberiledi.

Sertifikattalghan emtihannan ótip jәne sәtti attestattalghan bizding týlek әdettegi diplommen qatar halyqaralyq diplomgha da  ie bolady, sol arqyly  bizding týlekting Qazaqstannyng enbek naryghynda ghana emes, shetelde de bәsekege qabilettiligin eleuli jogharylatady.

Akademiyany bitirip jәne CIMA oqu pәnderi boyynsha emtihan tapsyryp, bizding týlek avtomatty týrde halyqaralyq derekter qoryna týsedi, jәne enbek naryghynda qarjy diyrektory jәne kәsiby buhgalter qatarynda bәsekege abyroymen qatysa alady.

Bizding akademiya bilim beru ýrdisin tәjiriybege baghyttaudaghy amaldaryn barynsha jetildiredi. Biz týlekterimiz júmysqa ornalasqanda beyimdelu merzimin qysqartyp kompaniya nemese mekemening qyzmetine tikeley kirisip ketuine jaghday jasaymyz.

-Bilim beru integrasiyasy degendi jii estiytin boldyq. Sizding  akademiyada osy ýrdisting iske asyru erekshelikteri qanday?

-Odaqtyq enbek naryghynda mamandar men basqarushylargha múqtajdyq bar. Olay bolsa,  býgingi tandaghy baymdyqtyng biri – adamdyq kapitaldy jetildiru jýiesin qúru. Múnda kәsiby bilim beru jýiesin jetildirumen qatar joghary oqu oryndary týlekterin Odaq elderining ekonomikalyq jýiesine jәne Euraziya ekonomikalyq odaq elderining enbek naryghyna integrasiyalaugha audaru qajet bolyp otyr.

Bizding akademiyagha týsken student birinshi semestrdi ayaqtap jәne emtihan sessiyasyn sәtti tasyryp, akademiyalyq útqyrylyq baghdarlama ayasynda Voznesenskiy atyndaghy Sankt-Peterburgtik memlekettik ekonomikalyq uniyversiytetine (SPbMEU) barugha mýmkindik alady, yaghni, ataqty «FinEkke».

Akademiyanyng bilim beru baghdarlamalary SPbMEU, RF Ýkimeti janyndaghy Qarjy uniyversiyteti baghdarlamalarymen sәikestirilgen. 2017 jyldyng shildesinde Sankt-Peterburgtegi Halyqaralyq qarjy kongresinde Euraziyalyq Jelilik Qarjy Institutyn (EJQI) qúru jәne әreket jasau turaly Kelisimge qol qoyylghan. EJQY qúryltayshylary bolyp EAEQ elderi–qatysushylarynyng joghary oqu oryndary tabylady, olardyng ishinde RF Ýkimeti janyndaghy Qarjy uniyversiyteti, Sankt-Peterburgtik memlekettik ekonomikalyq uniyversiyteti, Qyrghyz-Reseylik Slavyandyq Uniyversiyteti jәne «Qarjy akademiyasy» AQ Preziydenti N.A.Korjova basqaratyn QR Qarjy Ministrligining «Qarjy akademiyasy» AQ.

EJQY Euraziyalyq ekonomikalyq odaq elderi jetekshi joghary oqu oryndarynyng ghylym jәne tәjiriybe kvintessensiasy.

Osylaysha, Qarjy akademiyasynyng týlegi JOO-seriktesterding bilim beru baghdarlamalaryn ayaqtay alady. Bizding týlek Euraziyalyq ekonomikalyq odaq elderindegi kompaniyalarmen súranysqa ie bolady, búl onyng lauazymdyq  jәne júmysqa ornalasuyna qosymsha plus bolady. Sonymen qatar, bakalavriatty bitirgen song biz SPbMEU magistraturasynda birikken ósuine, bilim beru baghdarlamalarymen oquyna beriletin zor mýmkindik.

Bizding studentterimizding qatarynda basqa memleketterding azamattary bar. Qazir biz algha bilim beru qyzmetin syrtqa shygharu mindetin qoyyp otyrmyz. Akademiya birikken bilim beru baghdarlamalar salasynda Tәjik memlekettik qarjy-ekonomikalyq uniyversiytetimen yntymaqtastyq turaly kelisimge otyrdy.

-Al alys sheteldegi joghary oqu ornynda ekinshi diplom alu mýmkindigi qanday?

- Bizde Geneva Business School–men ýsh birikken baghdarlama bar. Búl Shveysariyadaghy biznes jәne ekonomika salasyndaghy eng abyroyly joghary oqu oryndarynyng biri. Qarjy akademiyanyng magistraturasyna týsip, student sonymen qatar Geneva Business School–gha qabyldanylady. Búl jaghdayda ol sheteldik bilim alady.

Kestege sәikes Shveysariyanyng professorlary bizge kelip, sabaqtar jýrgizedi. Eki joghary oqu oryndarynda magistraturany qatar bitirip, magistr ekonomika ghylymdarynyng magistri diplomyn jәne Master of Business Administration (MBA) diplomyn alady.

- Siz Qarjy akademiyasynda doktoranturadan ótu mýmkindigi turaly atap kettiniz...

- Onday mýmkindik bar. Bizding akademiya jәne basqa joghary oqu oryndary magistraturalarynyng týlekteri doktoranturadaghy «Qarjy jәne qarjy taldau» men «Ekonomika» bilim beru baghdarlamalaryna týse alady. Doktoranturada oqyp jәne dissertasiyasyn qorghap, bizding doktorant PhD degen dәrejesin alady. Aytarlyqtay, Qarjy akademiya Qazaqstan Respublikasynyng 2019 jylghy 27 mamyrdaghy №464 Bilim jәne ghylym salasynda baqylau Komiyteti tóraghasynyng búiryghyna say jogharyda atalghan bilim beru baghdarlamalary boyynsha Dissertasiyalyq kenes bar.

- Talapkerlerge oralayyq. Kóp ata-analar joghary oqu ornyng tandaghanda әskery kafedranyng boluy nemese bolmauyna jiti  nazar audarady...

-Bizde әskery kafedra bar. Erekshe aitatyny, búl bizding akademiyanyng taghy bir artyqshylyghymyz, ony bilim beru grant negizinde tәmamdaugha bolady. Qarjy akademiya myna mamandyqtar boyynsha oqytady: «Qarjy qamtyluy» jәne «Jalpyәskerlik pen tyldyq qamtyludy úiymdastyru». Búl mamandyqtardyng týlekteri әskery qarjyger lauazymynda júmys atqarugha qúqyly. Biylghy jyly Qorghanys Ministrligi Qarjy akademiyasyna «Qarjy qamtyluy» jәne «Jalpyәskerlik pen tyldyq qamtyludy úiymdastyru» mamandyqtary boyynsha 75 grant bóldi. Oqu birinshi kurstan keyin bastalady. Oqu ayaqtalghan song studentke (bitirushige) «leytenant» degen ataq beriledi.

- Qarjy akademiyasynyng kadrlyq әuleueti qanday?

- Biz professorlyq-oqytushylar qúramyn layyqty baghalaymyz. Bizding oqytushylar qatarynda ekonomika jәne qarjy, budjettik josparlau, kedendik isi, buhgalterlik esep salalaryndaghy QR Qarjy Ministrligining tәjiriybedegi mamandar bar. Olardyng kóbi elimizding manyzdy ministrlikterinde joghary jәne orta tarapta basshylyq lauazymdary bar, tәjiriybeli mamandar.  Búl da bizding studentterge QR Qarjy Ministrliginde, komiytetter men basqarmalarynda, últtyq kompaniyalarynda, jergilikti biylik pen basqaru organdarynda óndiristik tәjiriybeden ótulerine mýmkindik beredi.

Aydana Aytughanova,

Abai.kz