Kolumbiyanyng arheologiya komiyteti búl diskini әlemdik manyzy bar qúndy dýnie dep tanudan bas tartqan. Ol elding ghalymdary búl jәdigerding ne aityp túrghanyna eshqanday týsinik bere almaghan».

(Liditten jasalghan artefakty» https://www.youtube.com/watch?v=QDGG-hKIBng). 11 iin. 2015 g. - Tak nazyvaemyy geneticheskiy disk – odin iz samyh neveroyatnyh artefaktov, naydennyh na territoriy Kolumbii. Disk diametrom ...

Sol genetikalyq diskimen birge jana tughan nәrestening kindigin kesetin otashynyng pyshaghy tabylghan. Búl pyshaqtyng sabynyng jogharghy jaghynda ananyn, tómengi jaghynda nәrestening jәne pyshaqtyng jýzinde osy pyshaqty jasaghan avtordyng aty, yaghny rulyq tanbasy beynelengen. («Zagadky arheologii: geneticheskiy disk - Masterok.jj.rf» https://masterok.livejournal.com/2390126.html).

Búl jәdigerge býkil әlem elderining birde-bir ghalymy túshymdy týsinik bere almaghan. Biraq, myna jaghdaydy kesip aitady. «Qazirgi ghylym men tehnologiyanyng jetistigi múnday dýniyeni jasaugha mýmkindik bermeydi.  Artefaktynyng osydan 6000 jyldan әride jasalghany anyq», - deydi.

Búl artefaktining «avtory» Adam ata men Haua ananyng qarashanyraghy qazaq bolyp tabylady. Al, búl derekterding Aday shejiresinde saqtalyp qaluy Qazaqtyntyng da  qarashanyraghy «Til tanbaly Adaylar» ekenin kórsetedi. Biz ony Manghystau men Ýstirttegi myndaghan ejelgi qorymdar basyna qaptata salynghan Adaydyng әlemge әigili «Jebe» tanbasynan aiqyn kóremiz. Jogharydaghy artefaktide de osy tanbany kórip otyrmyz.

Adamzattyng analyq (matriarhat) tekpen emes, atalyq (patriarhat) tekpen taraytynynyng belgisi retinde Adam atanyng qolyna SADAQ pen JEBE ústatylghan. Sadaq pen Jebe kýni býginde de Adaydyng rulyq tanbasy. Adaydyng - Adam atanyng qarashanyraghynyng iyesi delinetinining syry osy. Adaylardyng Jebe (strela) tanbasynyng adamdargha baghyt (jol) kórsetip әlemning kez-kelgen týpkirinde túratynynyng da syry osy.

Manghystaudyng oiy men qyrynda, tauy men tasynda jәne ejelgi qorymdaryndaghy myndaghan, milliondaghan qúlpytastarynda osy tanba túr. Tipti Qyrdyng ýstinde tek qana úshaqtan kóruge bolatyn úzyndyghy jýz kilometrge jetetin alyp "JEBE" tanbalarda bar.  (Qara: Sadaqtyng «avtory» kim? - https://abai.kz/post/60136).

Adam (Atam) menen Adaydyng (Ataydyn) Ada (Ata) degen bir týbirden, yaghny bir Atadan bolyp, Adaydy - Adam atanyng qarashanyraghy delinetini osydan. Olardyng eng birinshi tili shyghyp sóilegenine baylanysty «Til tanbaly Adaylar» dep atalatyny da osydan. Manghystau týbegi súghyna ornalasqan tenizding Qas by (Kaspiy) dep atalatyny da osydan.

Adagha (Atagha) jalghanghan «M» dybysy tәueldilik jalghau, yaghny basyn Mening atam (Atam menin) yaghny bәri meniki degen maghyna beredi. Qazaqta «M» dybys-tanbasy jalghanbaytyn birde bir sóz joq. Anam, agham, kókem, inim, bauyrym, qaryndasym, elim, júrtym, dalam, qalam, basym, auzym, qúlaghym, múrnym, kózim, elim, júrtym t.t. bolyp kete beredi.

Al «IY», «Y» dybystyq tanbasy sóz sonyna jalghansa, Aday - Adam atanyng úrpaghy (úly, balasy, qyzy), yaghni  atamyzdyng qarashanyraghynyng iyesi degen maghyna beredi. Mysaly, Jary Aday, Jajir Aday, Qoja Ahmet Yassaui, qajy Qúsayyn Shirazy (Iassauy kesenesin salushy sheber), Ahmet Jugineky (әdebiyet tarihynda «Shyndyq syiy» dastanymen mәlim),  Ábu Nәsir Ál (Al) Farabi, Hakim Tarazi, Mahmud Qashqari, Ál Buhari, Ábu Rayhan Ál Biruni, Hakim ata Sýleymen Baqyrghani, Álisher Nauayi, Firdausy (Shahnama), Ábdirahman Jәmy (parsy-tәjik әdebiyetining klassiygi), Múhammed Shaybany (Joshy hannyng úrpaghy), Sayfy Sarayi, Haydar Razi, Qadyrghaly Jalayri, Fazlallah ibn Ruzbihan Isfahani, Múhammed Haydar Dulati, Qashqar hany Ábubәkir Dulati, Muin Ad Din Natanzy t.t. bolyp kete beredi.

Búl qaghida da qazaqta kýni býginde  qoldanysta bar. Mysaly, Mústafa Shoqay, Ánes Saray, Halip Altay, Islam Jemeney, Sabyr Aday, Ordaly Qosay, Aqylbek Jemeney, Túnghyshbay Al Tarazi, Qayrat Mamiy... Ada-m degen sózimizdegi «m» әribining tәueldilik maghyna beretini siyaqty Ada-y degen sózimizdegi «y», «i» әripteri de tәueldilik maghyna beredi. Mysaly, Adami, qazaqi, tabighi, dini, islami, ruhani, ghylymi, zamanaui, kәsibi, tarihi, mәdeni, sayasi  t. t. bolyp jalghasyp kete beredi. Búl qaghidany da býkil әlem elderi qoldanady. Bastauy Man atamyzdyng úrpaqtarynyn, yaghny olardyng qarashanyraghynyng iyelerining mәngilik qystauy Manqystauda otyrghan Adam ata úrpaghy Ada-y degen sózden alynghan.

Abay: «Fizuli, Shәmsi, Sәihaliy

Nauai, Saghdi, Ferdausiy,

Qoja Hafiz – bu hәmmasy

Medet ber shaghiry ferdiyad,» degen de, ózderiniz kórip otyrghanday attary atalghan alty aqynnyng esimderining sony «i» dybysymen ayaqtalady da, songhy Qoja Hafizde atasynyng esimi birinshi, ekinshi bolyp óz aty aitylady.

Mening búl keltirgen tújyrymyma Qytay qazaqtarynyng «balapan», «bala», «perzent», auyspaly maghynalary «ayauly», «ardaqty» degen sózderding ornyna Aday sózin qoldanatyndary tolyqtay dәlel bola alady.

«Aday (QHR) 1.balapan, Auyspasy, bala, perzent. 2. Ayauly, ardaqty» («Dialektologiyalyq sózdik» Arys baspasy. Almaty. 2007, 23 bet).

Ejelgi Haqas tilinde Aday – Qasqyr (Bóri).

Ejelgi Týrik tilinde Aday – a. Balapan, b. Bala.

«Balapan, qazaqtyng eng sýiikti sózi, bala (óz balasy) – balapan (qústyng balasy). Eske sala keteyin: ben, pen, ban, pan ejelgi oghyz tilinde, esimdik men degendi bildiredi. Oghyz, Aday, Qypshaq – bәri bir adamnyng aty.

...Dahtar (Daylar), massagetter, kaspiyler, alandar men adaylar bәri Saq konfederasiyasyna kiretin bir taypanyng әrtýrli ataulary» (T.S.Dosanov «Runika qúpiyasy». Almaty-2009).

Búl artefaktide Allataghala Adam atany topyraqtan jaratqaly bergi adam balasynyng «bir tamshy sudan» bastau alyp, úryqtyng ana qúrsaghyndaghy damu kezenderi, olardyng dýniyege kelip, ósip-ónip kóbeyip, bir ruly elge ainalghany jәne olardyng әlemdik qaghanat (memleket) qúrghandary surettelgen:

Birinshi, «Úly sózde úyat joq» degendey, ong jaqta atalyq mýshesin kórsetip otyrghan Aday (m) Ata. Sol jaqta Ay ana. Atalyq mýshening qasqayyp túrghany jәne Ay (Aua) ananyng Analyq mýshesine qaray bara jatqan Atamyzdyng úryghy (qúryghy) beynelengen. Adam da, Aday da – eki buynnan túrady. Búl eki buynnyng ekeui de er jәne әiel adam degendi bildirip túr.

Úryq – barlyq tirshilik iyelerining bastauy (spermatozoiyd). Beynelep aitqanda, bir tamshy su.

Atamyz qazaqtyng sózdik qorynda osy úryqtyng tegin bildiretin «Qúryq» degen sóz bar. Qúryq – Sol úryqtyng iyesi Adaydyng ýlken úly Qu Aday Áke degen maghyna beredi. Balamasy, basyna ilmek baylanghan syryq, yaghny asau jylqyny ústaytyn qúral. Ózderiniz kórip otyrghanday, Er adamnyng úryghy, qúryqtan aumaytyn - spermatozoiyd. Áyel adamdiki - júmyrtqa jasushasy dep atalady. Qúryqpen jylqyny quyp jýrip ústaghanyng siyaqty, er adamnyng úryghy da әielding júmyrtqa jasushasyn «jasyrynyp jatqan jerine» quyp baryp ústaydy.

Demek, úryqtyng (spermotozoidtin) atasy, yaghny «avtorlyq qúqyghy» Qu Aday Ákemizde jatyr. Múny aqyl – esi dúrys, birde – bir Qazaq balasy joqqa shyghara almaydy. Atamyz Qazaqtyng QÚRYGhY osylay sóileydi. Jaraysyndar! Atalarym! Sóz jasasan, osylay jasa. Tarih jazsan, osylay jaz. Tarihty bir auyz sózben osylay jazu Qazaqtan basqa esh bir elding qolynan kelip kórmegen. Kele de almaydy.

Mening osy aitqandarymnyng aiday aighaghynday bolyp, jogharyda aitqanymday Manghystau oblysy, Qaraqiya audanynyng ortalyghy kýni býginde de QÚRYQ dep atalady.

Qúryq kenti – Manghystau oblysy, Qaraqiya audanynyng ortalyghy. Aqtau men Janaózen qalalarynyng orta jerinde, Kaspiy tenizining jaghasynda ornalasqan. Qazirgi tanda kentke jaqyn jerde Qúryq teniz porty salynyp jatyr.

Jer betining eshbir jerinde Manghystaudaghy Qúryqtan basqa Qúryq atty toponomikalyq atau joq. Bola da almaydy. Búl jerde de «avtorlyq qúqyq» tolyqtay saqtalyp túr.

Er adamnyng tastan jasalghan atalyq mýsheleri 360 әuliyeli kiyeli Manghystaudyng Shopan ata, Oghlandy, Uәly Ata, Eski Beyneu t.b. qorymdarynda kóptep kezdesedi. Ózge ónirlerde, tipti әlemning ózge elderinde molagha múnday tas belgi qoyylmaydy.

Ekinshi, sol jaghynda analyq mýshesin kórsetip otyrghan Adam atanyng qabyrghasynan jaratylghan Aua anamyzdyng beynesi. Manghystaudyng ejelgi qorymdarynda múnday tanbalar da barshylyq. Eng kóbi Siysem ata qorymynda kóptep kezdesedi.

Manghystaulyq Adaylardyng birneshe tanbasy bar. Olardyng negizgileri «Kýn (dóngelek)», "Til" (Ejelgi shejirelerding bәrinde "Til tanbaly Adaylar" delinedi), "Shanyraq" (ishine kres salynghan dóngelek, búl tanba Manghystauda birneshe jerde bar), «Bosagha» (Búl tanba Qosay tanba dep te atalady), "Sadaq", "Jebe" jәne  "Sadaq tartyp túrghan salt atty". Búlay bolatyny, olar osy úghymdardyng bәrining "avtory" degen sóz.

«Adaylardyng onnan asa tanbasy bar. Solardyng ishinde beyit basyndaghy qúlpytastarda eng kóp kezdesetinderi myna ýsh tanba:  ( ). Búlar tek qana Aday tanba emes, Oghyz tanba dep te atalady. Aldynghy ekeuining úsh jaghy әr jaqqa qaratylyp qoyyla beredi» (T.S.Dosanov «Runika qúpiyasy» Almaty-2009. 72 bet).

Songhy, ýshinshi jebege úqsas bolyp túrghan, ózgermeytin tanba da әiel adamnyng analyq mýshesi tanbalanghan.

Týsinikteme: Rulyq tanbalar sol tanba atyn iyemdengen rulardyng tegi, yaghny býgingishe aitqanda familiyasy bolyp tabylady. Ejelgi qazaqta, rulardyng óz tanbalaryn astaryna minip jýretin attaryna salatyn dәstýr bolghan. Jolay kezdesken kisiler olardyng qay atadan ekenin, sol tanbalargha qarap súramay-aq biletin bolghan.

Ýshinshi, ekeuining ýstinde Atamyzdyng qúryghyna ilingen Analyq úryqtyng Ana jatyrynda qosylyp, damu kezenining songhy satysy beynelengen.

Tórtinshi, diskining syrty men qaq ortasynda eki dóngelek jәne olardyng ortasynda jarty dóngelekte Kýn men Ay jәne Jer beynelengen. Kýn - Qu jәne Ýn (Ún, Ún). Búl Adaydyng ýlken úly, yaghny birinshi buyn úrpaghy Qu Aday әke (Qúdayke) men onynshy buyn úrpaghy Múnal (Monghol) degen sóz. Múnaldyng sóz týbiri, yaghny óz týbi, óz atasy "Ún" bolatyny osydan. Mongholdyng sóz týbiri «On» bolatyny da osydan. Búl Adam Atanyng shejire tarihy eshqayda búrylmastan "Únghynyn" ishimen tikeley kelip Aday Atadan «Múnal oshaqqa»  kelip tireledi degen sóz. Týtik zattyng ishining bәrin únghy deytinimiz de osydan. Mysaly, myltyqtyng únghysy. Al, Ay - Adaydyng ekinshi buynynda túr. Áyel - Ana degen maghyna beredi.

Al, Jerge kelsek, búl Je jәne er degen eki buynnan túrady, tolyq maghynasy tuystyghy búzylmaytyn, qyz alysyp, qyz berisip qúda bolugha bolmaytyn Jetinshi buyngha deyingi Er-azamat degen sóz. Shejirelik atauy Adaydyng jetinshi buyn úrpaghy Jemeney (Búzau). Je, Jem, Jemeney, Jeti men Jerding «Je» degen bir týbirden, yaghny bir atadan (bir rudan) bolatyny osydan.

Besinshi, Adam ata men Aua ananyng jәne Adaydyng ýstindegi eki qatardyng birinshisinde Kýn men Aydy jәne Jebeni qorshap alty beyne salynghan.

Birinshi maghynasy, Atalyq úryq pen Analyq jasushanyng qosylghanynan bastalatyn, alty damu kezenderi beynelengen. Biz ony tórtinshi bolyp túrghan beynening jynystyq mýshesi aiqyndalmaghanynan jәne besinshi bolyp qyz, altynshy bolyp er bala túrghanynan kóremiz.

Búl Alyp by jýiesinde 1. A – Ata; 2. Á – Áke; 3. B – Bala; 4. G – Gýl (Qyzghaldaq, yaghny qyz bala), qazirgi tilmen aitqanda - Apa. Biz búl dybys-tanbanyng Qyz balagha qatysty ekenin qazaqta «G» әribinen bastalatyn Er bala esimining qoyylmaytynynan bilemiz; 5. Gh – Agha (ghalym, ghylym);  6. D – Day (Aday) degen maghyna beredi.

Al, jeke damudan ótip, bir ruly elge ainalyp, odan ary әlemdik dengeyge úlasqanda  ALASh, ALTY ALASh degen sóz. Alty Alashtyng býgingi qarashanyraghy ALShYN. Alshynnyng qarashanyraghy Aday. (Qara: «Ejelgi qazaq qaghanaty, nemese 666-nyng qúpiyasy» https://m.facebook.com/permalink.php?story_fbid...id...).

Osy qatarda ayaghynan tik túrghan er men әiel, yaghny Adaydyng әkesi El Aday (Eltay)  men Anayy anamyz beynelengen. Qazaqta ol bizge Baba (Bap) degen esimmen belgili. Olardyng qasynda ekeuinen dýniyege kelgen balasy, yaghny Adam atamyz ben qazaqtyng nemeresi, yaghny qarashanyraghy Aday ata beynelengen.

Atam zamandardan beri Qazaq halqynyng dәstýrli dininin  negizin qalap, ústanyp, ony úrpaqtaryna amanattap ketken Sopylyq ilimning kórnekti túlghalary:

«Týrkistan da týmen bap,

Sayram ba bar sansyz bap,

Otyrar da otyz bap,

Baptardyng babyn súrasan,

Eng ýlkeni Arystan bap»,

Pirlerding pirin súrasan, Mediynede Múhambet, Týrkistanda Qoja Ahmet, Manghystauda Pir Beket jәne basyn Áz әulie bastaghan Manghystaulyq 360 әuliyeler bolyp tabylady.

Týsinikteme: «Eng ýlkeni Arystan bap» degenimizdegi «Arystan» - Arys jәne tang degen eki birikken sózden túrady. Arys – Qazaqtyng ýsh balasy: Agharys, Janarys jәne Begarys. Qazaq – Ata, al ýsh Arys – qazaqtyng ýsh balasy, olar bizge Áke, yaghny bizder sol «ýsh analy qazaq» pen ýsh әkeden taraghan úrpaq bolamyz. Ózderiniz kórip otyrghanday, Qazaq búl jerde Ýsh Arysqa әke, al bizge Ata (Qazaq atam) bolyp túr. Al, «tan» - «tan», yaghny kýnning shyghuy, ómirding bastauy degen sóz. Etimologiyasy «T» - Ata, «An» - Ana bolady, yaghny Ata-Ana degen sózimizding qysqartylghan núsqasy.

«Bap» - Qazaqtyng «Ata-baba» degendegi «Babymyz» osy. Bizshe «Áke», yaghny «Ata-әke» bolady. Al, kórshi orys tilinde «baba» әiel degen maghyna da qoldanylady. Qazaqtyng ejelgi әngimelerde, ejelgi shejire-jyr, batyrlyq dastandardaghy «Ata-baba» deytinderi osy.

Pir – ýiretushi ústaz degen sóz. Sopylyq ilimdi tek qana ústaz arqyly mengeruge bolady delinedi.

Altynshy, osy alty beynening syrtynda túrghan on eki rulyq tanba - ON EKI ATA Bayúly jәne onyng eng kenjesi Aday degen sóz. Biz ony soldan ongha qaray sanaghanda 12-shi bolyp túrghan sýp-sýikimdi etip beynelengen jas balanyng beynesinen kóremiz. Qazaqtyng barlyq negizgi rularynyng bәri ON EKI ATADAN qúralatynynyng syry osy.

Búl jerde sәl sheginis jasasaq, ýsh altynyng aldyndaghy, eki altyny qossanyz 6+6 = 12 shyghady. Alty sany Alashtyn, yaghny aty aityp túrghanday Alty Alashtyng sandyq atauy bolsa, On eki qazaqtyng sandyq atauy. On eki jylda qazaq balasy mýshel jasqa tolady. On eki sany qazaqta kiyeli sanalady. Qazaqtyng qarashanyraghy da (kenjesi) 12 atadan qúralady. Olar on eki ata Bayúly dep atalady. Bir jyl 12 aidan túrady. Jyl qayyru, yaghny jyldy sanau 12 jyldan túrady, yaghny 12 jyl bir ainalym (sikl). 12 ay bir jyldy qúraydy. Saghat tili 12 saghatta bir ainalady. Dombyrada 2 ishek, 12 perne bolady. Keybir elderding 13 sanynan qorqatyndarynyng bir syry osy bolsa kerek.

12 demekshi, Rimdegi alghashqy zandar b.z.d. V ghasyrda on mys taqtagha, keyinnen on eki mys taqtagha jazyldy, sondyqtan ony «HII keste zandary» dep atady. Keste júrttyng kóz aldynda túruy ýshin Forumgha qoyyldy. Qalada túratyn әr adam 12 keste zandaryn biluge mindetti boldy. «On eki keste zandary», «On eki qala-memleket», «On eki taypa» Qazaqtyng qarashanyraghy «On eki Ata Bayúly» qaghidasyna sәikes jasalghan.

«Zodiak, zodiaktik dóngelek (grekshe zodiakos, zoon – januar) – Kýnning bir jyldyq kórinerlik jolynyng boyynda (ekliptika boyymen) ornalasqan 12 shoqjúldyz [Balyqtar, Toqty, Torpaq, Egizder, Shayan, Arystan, Biykesh, Mizam (Tarazy), Saryshayan, Mergen, Eshkimýiiz, Suqúighysh]. Kýn jýiesindegi planetalar men Ay da Zodiak arqyly ótedi. “Zodiak” atauy shoqjúldyzdardyng ejelden-aq januarlardyng atymen ataluynan shyqqan. Ejelgi Grekiyada Zodiak shoqjúldyzdary tanbamen belgilengen (qara Astronomiyalyq tanbalar). Kýn men týnning kóktemgi (Toqtyda) jәne kýzgi (Mizamda ne Tarazyda) tenelu nýkteleri men jazghy (Shayanda) jәne qysqy (Eshkimýiizde) kýn toqyrau nýkteleri de Zodiak shoqjúldyzdaryna sәikes keletin tanbalarmen belgilenedi. Presessiya saldarynan búl nýkteler 2 myng jyl ishinde jogharyda atalghan shoqjúldyzdardan yghysyp ketken, biraq tanbalary saqtalghan. Zodiak shoqjúldyzdar Qazaqstan aumaghynyng barlyq jerinen kórinedi. (Ensiklopediya).

Toqty (zodiak)   | Torpaq (zodiak)   | Egizder (zodiak)   | Shayan (zodiak)   | Arystan (zodiak)   | Biykesh (zodiak)   | Mizam (Tarazy) (zodiak)   | Saryshayan (zodiak)   | Mergen (zodiak)   | Taueshki (zodiak)  | Suqúighysh (zodiak)   | Balyq (zodiak)  .

Búl býgingi kýnge deyin saqtalyp otyrghan songhy núsqasy. Al, artefaktide ejelgi núsqasy. Áriyne, osy zodiakterge at qoyghan sol ejelgi rular ekendigine kimning qanday dauy bar?

Taghy bir núsqa da 12 jylgha 12 andardyng aty qoyylghan. «Qazaqsha mýsheldik jyl sanau tyshqan jylynan bastau alady. Odan ary qaray kezekpen siyr, barys, qoyan, úlu, jylan, jylqy, qoy, meshin, tauyq, iyt, donyz kelip otyrady. Jyl attary ne sebepti januarlardyng atymen atalatyny jәne jyl basy nege tyshqannan bastalatyny turaly halyq arasynda anyz-ertegi bar. 12 jyldyq qaytalama negizinde mýshelmen jyl esebin jýrgizudi qazaq halqy «jyl qayyru» dep ataydy» (Búl ensiklopediyalyq, yaghny qazirgi ghylymnyng týsiniktemesi).

Aqiqatynda, búl derekte adam balasynyng ósip-ónip damu barysyndaghy eng alghashqy 12 andy qanday retpen tanyp, bilui negizge alynghan. Adamdardyng eng alghash astyghyn úrlap jegen tyshqandy tanyghanyna, sondyqtan onyng jyl basy bolyp atalghanyna kimning qanday dauy bar? Qara («Jyl qayyru qalay payda boldy?» https://abai.kz/post/40537).

Mening qolymda qazaqtyng qarashanyraghy 12 bayúldarynyng 13 týrli núsqasy bar. Songhy núsqalarda keybir rular 12-ning qatarynan shygharylyp ornyna jana rular kirgen. Sebebine keler bolsaq, Allataghalynyng jaratuyna sәikes, Qarashanyraq mindetti týrde 12 rudan aspau kerek eken. Osy rular jәne basqalary ýnemi jaqsylyqqa jarysu ýstinde bolyp, sәl әlsizdikke boy aldyrghandary qatardan shygharylyp otyrghan.

Jetinshi, Jebe (Aday) on eki atagha baryp tirelip sol on eki Atanyng qarashanyraghyn ústap otyr. Qazaqtyng rulyq shejiresindegi Adaydyng eng sonynda túratynynyng syry osy.

Segizinshi, diskining tómengi jaghyn tolyq alyp túrghan Adam atamen, songhy jiyektegi on ekinshi bolyp túrghan sәbiyding beynesi arasyn on syzyq bólip túr. Búl Adaydyng 2 úly men 8 nemeresi degen sóz. Birinshi buyndaghy ýlken úly Qu Aday әke (Qúdayke) bolsa, kenjesi Múnal (Monghol) onynshy buynda túr.

Biz búl júmbaqty sheshuge Atamyz qazaqtyng әlemde tendesi joq, bir adam emes, ruly el bolyp jazylatyn  rulyq shejiresin, Ata salty men sandyq jýiesin jәne sopylyq ilimning tarihat jolyn basshylyqqa aldyq.

«Adam – Safy balasy,

Bir terekten san bútaq,

Dýniyege kelgen san bolyp

Buyn-buyn taqtaly». Búl sopylyq ilimning kórnekti túlghalarynyng biri әigili Núrym jyrau atamyzdyng tolghauynan ýzindi.

Endi osyndaghy suretterdi qazaqtyng sandyq qaghidasyna salsaq:

Bir sany – Adam (y) ata men onyng eki úly Qu Aday әke (Qúdayke) men Kelimberdi.

Eki sany – Aday atanyng ekinshi buyn úrpaghy, yaghny birinshi nemeresi  Tәzike men Qazaqtyng sandyq atauy.

Ýsh sany – Adaydyng ýshinshi buyn úrpaghy, yaghny ekinshi nemeresi Qosay atamyz. Sonymen qatar qazaqtyng ýsh arysy (Agharys, Janarys, Begarys). Ýsh altyny qossanyz 6+6+6 = 18 myng ghalam shyghady.

Alty sany – Alash,  Alty Alash, shejirelik atauy Adaydyng altynshy buyn úrpaghy Balyqshy. Bәrining «al» degen bir týbirden, yaghny bir atadan bolatyny osydan.

On sany – Adaydyng eki úly men segiz nemeresi.

On eki sany – Qazaqtyng qarashanyraghy 12 ata Bayúldaryn qúraydy. Qazaq balasynyng 12 jylda bir mýshel toltyratyny osydan.

Búl artefaktini jasaghandar osy bizding qazaqtyng Ata-babalary. Negizgi maqsaty adamzat sivilizasiyasynyng qaydan, kimnen bastau alghany jayly shynayy derekterdi úrpaqqa jetkizu. Búl artefaktige kim, qay elding ókili týsinik bere alsa, sol el eng alghashqy Adam atamyzdyng Qarashanyraghyn ústap otyrghan bolyp shyghady emes pe? Demek, búl adamzat sivilizasiyasynyng bastauy tek qana qazaqqa tiyesili degen sóz.

Qojyrbayúly Múhambetkәrim

Abai.kz