Almatydaghy “Sezari” kinoteatry belgili jurnalist Janbolat Mamaydyng “Stalin qylmystary: Últ ziyalylary qalay joyyldy” dep atalatyn derekti filimin kórsetuden bas tartty. Búl turaly jurnalist әleumettik jelidegi paraqshasynda jazdy.

Janbolattyng aituynsha, 18-qyrkýiek kýni “Sezari” kinoteatrynyng diyrektory habarlasyp, atalghan filimning kórsetilimi bolmaytynyn aitqan. Sebebi, ol kýni josparlanghan basqa sharalardyng boluyna baylanysty kinoteatr bos emes. Alayda, Janbolat myrza osy uaqytqa deyin “Sezari” kinoteatryndaghy Oleg Boreskiyding kinoklubynda filimning kórsetilimin jasau turaly Boreskiyding ózimen kelisim jasaghan. Biraq, kórsetilimge az kýn qalghanda Oleg Boreskiy de kelisimnen bas tartqan.

Janbolat Mamay múny - tarihy әdiletting saltanat qúruyna bóget jasaytyn joghary lauazymdy shendilerding sheshimi dep sanaydy. Taghy bir sebebi – kórsetilimge 300 adam emes, myndaghan adam kelui mýmkin. Sebebi, osy uaqytqa deyin shyqqan “Zúlmat. Qazaqstandaghy genosiyd” dep atalatyn filim anshlagpen ótken. Búl da solay tarihy shyndyqqa degen qoghamdyq rezonans  tughyzuy mýmkin. Osynday jaghdaylardan seskenetinder bar deydi.

Onyng aituynsha, kórsetilimnen bas tartudyng taghy bir sebebi – Qazaqstan biyligining Kremliding kózqarasyna alandauynan dep te boljaugha bolady. Sebebi, Janbolattyng osy jyldyng basynda kórsetilgen “Zúlmat. Qazaqstandaghy genosiyd” dep atalatyn derekti tuyndysyna qatysty Resey Syrtqy Ister Ministrligi resmy mәlimdeme jasaghan. Onda, “KSRO halyqtaryna ortaq tragediyany - halyqtyng jekelegen toptaryn nәsildik, últtyq nemese diny sebeptermen qasaqana«joyyp jiberdi»dep sanau -  әdeyi arandatu bolyp tabylady. Búl - orys tildi halyq sany kóp dostastyq elderde antiyreseylik pikirler men etnikalyq arazdyqty qozdyrugha baghyttalghan әreket” degen.

Janbolattyng pikirinshe, biylik búl әreket arqyly óz tarihyna qúrmetsizdik tanytyp otyr. Olar kenestik kezennin qylmystaryn ashudy jәne olardyng qazaq halqyna jasaghan zúlymdyqtaryna әdiletti bagha berudi qalamaydy.

Janbolat Mamay, jurnalist, “Stalin qylmystary: Últ ziyalylary qalay joyyldy” derekti filimining avtory: 

-Biz búl kózqaraspen kelispeymiz. Sebebi, qogham tarihy shyndyqty biluge qúqyly. Sondyqtan «Stalinning qylmystary: Últ ziyalylary qalay joyyldy?» degen filimder әdilettilikting saltanat qúruy ýshin óte qajet. Sonymen qatar, kommunistik rejimning qylmystary turaly shyndyqty ashatyn zertteushilerdi qoldau kerek. Býkil tarihy instituttar birqatar postkenestik elderdegidey ýlken jәne manyzdy tarihy jobalarmen júmys isteui kerek. Sondyqtan biz búl derekti filimdi elimizding eng iri kinoteatrlarynda kórsetiluin talap etemiz! Áytpese, búl filimge tiym salghan sheneunikterdi últynyng tarihynan ajyrap qalghan, stalinizmning repressiyalyq sayasatyn jalghastyrghan serikteri dep ataugha bolady. Biz búl әreketti osylay týsinemiz,- deydi ol.

IYә, tәuelsizdik alghanyna otyz jylgha juyqtasa da, qazaq qoghamy kenestik imperiyanyng qazaq halqyna jasaghan ozbyrlyghyna әli de tarihy bagha bere almay kele jatqany ras. Oghan sebep – Janbolat myrza atap ótkendey Qazaqstan biyligining әli de KSRO-nyng múrageri Mәskeuding qas-qabaghyna qarap, jaltaqtauynan bolsa kerek.

Al 19-qyrkýiek kýni Fransiyanyng Strasburg qalasynda ótken otyrysta Europalyq parlament «stalinizm, nasizm jәne basqa da totalitarlyq jәne avtoritarlyq rejimderdi» aiyptaytyn qarardy maqúldady. Jәne Reseydi Kenes ókimeti jasaghan qylmystardy aqtamaugha shaqyrdy. Sonymen qatar, olar Mәskeudi kenestik rejim jasaghan qylmystardyng faktilerin jasyrghany ýshin aiyptaydy.

Atalghan úsynysty 535 deputat qoldasa,  66-sy qarsy dauys bergen. Al 52 deputat  qalys qalghan.

DW.com saytynyng jazuynsha, Parlamentariyler «Reseyding qazirgi basshylyghynyng kenestik totalitarlyq rejim jasaghan qylmystyq faktilerdi jasyrghanyna» alandaushylyq bildiredi. Olar búl tendensiyany «demokratiyalyq Europagha qarsy jýrgizilip jatqan aqparattyq soghystyng qauipti qúramdas bóligi» dep sanaydy. Sonymen qatar, olar Reseydi «tarihy faktilerdi búrmalaydy jәne totalitarizmge tәn ýgit-nasihattyng simvolikasy men ritorikasyn qoldanady» deydi.

Jәne, Europalyq parlament atalghan qararda 25 mamyrdy halyqaralyq Totalitarizmge qarsy kýres kýni retinde atap ótudi úsynghan. Sebebi dәl osy kýni Polishadaghy kommunisterding qylmystary turaly materialdar jinap, astyrtyn úiym qúrghan Vitolid Piylechky óltirilgen.

Týiin. Halyq óz tarihyna qatysty әdil, shynayy derekti biluge qúqyly. Sebebi, búl halyqtyng tarihy. Al, tarihty bir adamnyng nemese jekelegen toptardyng kónil-kýiine qarap ózgertuge nemese ondaghy aqiqatty túnshyqtyrugha bolmaydy. Al Stalinning jәne onyng qolshoqparlarynyng qazaq halqyna jasaghan qylmystaryn jasyru – halyqqa jasalghan qiyanat dep bilemiz.

Núrbiyke Beksúltanqyzy

Abai.kz