الماتىداعى “تسەزار” كينوتەاترى بەلگىلى جۋرناليست جانبولات مامايدىڭ “ستالين قىلمىستارى: ۇلت زيالىلارى قالاي جويىلدى” دەپ اتالاتىن دەرەكتى ءفيلمىن كورسەتۋدەن باس تارتتى. بۇل تۋرالى جۋرناليست الەۋمەتتىك جەلىدەگى پاراقشاسىندا جازدى.

جانبولاتتىڭ ايتۋىنشا، 18-قىركۇيەك كۇنى “تسەزار” كينوتەاترىنىڭ ديرەكتورى حابارلاسىپ، اتالعان ءفيلمنىڭ كورسەتىلىمى بولمايتىنىن ايتقان. سەبەبى، ول كۇنى جوسپارلانعان باسقا شارالاردىڭ بولۋىنا بايلانىستى كينوتەاتر بوس ەمەس. الايدا، جانبولات مىرزا وسى ۋاقىتقا دەيىن “تسەزار” كينوتەاترىنداعى ولەگ بورەتسكيدىڭ كينوكلۋبىندا ءفيلمنىڭ كورسەتىلىمىن جاساۋ تۋرالى بورەتسكيدىڭ وزىمەن كەلىسىم جاساعان. بىراق، كورسەتىلىمگە از كۇن قالعاندا ولەگ بورەتسكي دە كەلىسىمنەن باس تارتقان.

جانبولات ماماي مۇنى - تاريحي ادىلەتتىڭ سالتانات قۇرۋىنا بوگەت جاسايتىن جوعارى لاۋازىمدى شەندىلەردىڭ شەشىمى دەپ سانايدى. تاعى ءبىر سەبەبى – كورسەتىلىمگە 300 ادام ەمەس، مىڭداعان ادام كەلۋى مۇمكىن. سەبەبى، وسى ۋاقىتقا دەيىن شىققان “زۇلمات. قازاقستانداعى گەنوتسيد” دەپ اتالاتىن فيلم انشلاگپەن وتكەن. بۇل دا سولاي تاريحي شىندىققا دەگەن قوعامدىق رەزونانس  تۋعىزۋى مۇمكىن. وسىنداي جاعدايلاردان سەسكەنەتىندەر بار دەيدى.

ونىڭ ايتۋىنشا، كورسەتىلىمنەن باس تارتۋدىڭ تاعى ءبىر سەبەبى – قازاقستان بيلىگىنىڭ كرەملدىڭ كوزقاراسىنا الاڭداۋىنان دەپ تە بولجاۋعا بولادى. سەبەبى، جانبولاتتىڭ وسى جىلدىڭ باسىندا كورسەتىلگەن “زۇلمات. قازاقستانداعى گەنوتسيد” دەپ اتالاتىن دەرەكتى تۋىندىسىنا قاتىستى رەسەي سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى رەسمي مالىمدەمە جاساعان. وندا، “كسرو حالىقتارىنا ورتاق تراگەديانى - حالىقتىڭ جەكەلەگەن توپتارىن ناسىلدىك، ۇلتتىق نەمەسە ءدىني سەبەپتەرمەن قاساقانا«جويىپ جىبەردى»دەپ ساناۋ -  ادەيى ارانداتۋ بولىپ تابىلادى. بۇل - ورىس ءتىلدى حالىق سانى كوپ دوستاستىق ەلدەردە انتيرەسەيلىك پىكىرلەر مەن ەتنيكالىق ارازدىقتى قوزدىرۋعا باعىتتالعان ارەكەت” دەگەن.

جانبولاتتىڭ پىكىرىنشە، بيلىك بۇل ارەكەت ارقىلى ءوز تاريحىنا قۇرمەتسىزدىك تانىتىپ وتىر. ولار كەڭەستىك كەزەڭنىن قىلمىستارىن اشۋدى جانە ولاردىڭ قازاق حالقىنا جاساعان زۇلىمدىقتارىنا ادىلەتتى باعا بەرۋدى قالامايدى.

جانبولات ماماي، جۋرناليست، “ستالين قىلمىستارى: ۇلت زيالىلارى قالاي جويىلدى” دەرەكتى ءفيلمىنىڭ اۆتورى: 

-ءبىز بۇل كوزقاراسپەن كەلىسپەيمىز. سەبەبى، قوعام تاريحي شىندىقتى بىلۋگە قۇقىلى. سوندىقتان «ءستاليننىڭ قىلمىستارى: ۇلت زيالىلارى قالاي جويىلدى؟» دەگەن فيلمدەر ادىلەتتىلىكتىڭ سالتانات قۇرۋى ءۇشىن وتە قاجەت. سونىمەن قاتار، كوممۋنيستىك رەجيمنىڭ قىلمىستارى تۋرالى شىندىقتى اشاتىن زەرتتەۋشىلەردى قولداۋ كەرەك. بۇكىل تاريحي ينستيتۋتتار بىرقاتار پوستكەڭەستىك ەلدەردەگىدەي ۇلكەن جانە ماڭىزدى تاريحي جوبالارمەن جۇمىس ىستەۋى كەرەك. سوندىقتان ءبىز بۇل دەرەكتى ءفيلمدى ەلىمىزدىڭ ەڭ ءىرى كينوتەاترلارىندا كورسەتىلۋىن تالاپ ەتەمىز! ايتپەسە، بۇل فيلمگە تيىم سالعان شەنەۋنىكتەردى ۇلتىنىڭ تاريحىنان اجىراپ قالعان، ءستالينيزمنىڭ رەپرەسسيالىق ساياساتىن جالعاستىرعان سەرىكتەرى دەپ اتاۋعا بولادى. ءبىز بۇل ارەكەتتى وسىلاي تۇسىنەمىز،- دەيدى ول.

ءيا، تاۋەلسىزدىك العانىنا وتىز جىلعا جۋىقتاسا دا، قازاق قوعامى كەڭەستىك يمپەريانىڭ قازاق حالقىنا جاساعان وزبىرلىعىنا ءالى دە تاريحي باعا بەرە الماي كەلە جاتقانى راس. وعان سەبەپ – جانبولات مىرزا اتاپ وتكەندەي قازاقستان بيلىگىنىڭ ءالى دە كسرو-نىڭ مۇراگەرى ماسكەۋدىڭ قاس-قاباعىنا قاراپ، جالتاقتاۋىنان بولسا كەرەك.

ال 19-قىركۇيەك كۇنى فرانتسيانىڭ ستراسبۋرگ قالاسىندا وتكەن وتىرىستا ەۋروپالىق پارلامەنت «ستالينيزم، ناتسيزم جانە باسقا دا توتاليتارلىق جانە اۆتوريتارلىق رەجيمدەردى» ايىپتايتىن قاراردى ماقۇلدادى. جانە رەسەيدى كەڭەس وكىمەتى جاساعان قىلمىستاردى اقتاماۋعا شاقىردى. سونىمەن قاتار، ولار ماسكەۋدى كەڭەستىك رەجيم جاساعان قىلمىستاردىڭ فاكتىلەرىن جاسىرعانى ءۇشىن ايىپتايدى.

اتالعان ۇسىنىستى 535 دەپۋتات قولداسا،  66-سى قارسى داۋىس بەرگەن. ال 52 دەپۋتات  قالىس قالعان.

DW.com سايتىنىڭ جازۋىنشا، پارلامەنتاريلەر «رەسەيدىڭ قازىرگى باسشىلىعىنىڭ كەڭەستىك توتاليتارلىق رەجيم جاساعان قىلمىستىق فاكتىلەردى جاسىرعانىنا» الاڭداۋشىلىق بىلدىرەدى. ولار بۇل تەندەنتسيانى «دەموكراتيالىق ەۋروپاعا قارسى جۇرگىزىلىپ جاتقان اقپاراتتىق سوعىستىڭ قاۋىپتى قۇرامداس بولىگى» دەپ سانايدى. سونىمەن قاتار، ولار رەسەيدى «تاريحي فاكتىلەردى بۇرمالايدى جانە توتاليتاريزمگە ءتان ۇگىت-ناسيحاتتىڭ سيمۆوليكاسى مەن ريتوريكاسىن قولدانادى» دەيدى.

جانە، ەۋروپالىق پارلامەنت اتالعان قاراردا 25 مامىردى حالىقارالىق توتاليتاريزمگە قارسى كۇرەس كۇنى رەتىندە اتاپ ءوتۋدى ۇسىنعان. سەبەبى ءدال وسى كۇنى پولشاداعى كوممۋنيستەردىڭ قىلمىستارى تۋرالى ماتەريالدار جيناپ، استىرتىن ۇيىم قۇرعان ۆيتولد پيلەچكي ولتىرىلگەن.

ءتۇيىن. حالىق ءوز تاريحىنا قاتىستى ءادىل، شىنايى دەرەكتى بىلۋگە قۇقىلى. سەبەبى، بۇل حالىقتىڭ تاريحى. ال، تاريحتى ءبىر ادامنىڭ نەمەسە جەكەلەگەن توپتاردىڭ كوڭىل-كۇيىنە قاراپ وزگەرتۋگە نەمەسە ونداعى اقيقاتتى تۇنشىقتىرۋعا بولمايدى. ال ءستاليننىڭ جانە ونىڭ قولشوقپارلارىنىڭ قازاق حالقىنا جاساعان قىلمىستارىن جاسىرۋ – حالىققا جاسالعان قيانات دەپ بىلەمىز.

نۇربيكە بەكسۇلتانقىزى

Abai.kz