1. Songhy kýnderdegi әleumettik jelide talqylanyp jatqan mәsele - ol orys tilinde shyqqan «Tomiriys» filimining qazaqsha titrin qoi mәselesi. Búl filimdi de osydan onshaqty jyl búryn oryssha týsiriligen, prokaty $30 mln, jartylay óli «Kóshpendiler» filimining taghdyry kýtip túrghan siyaqty. Ónerding osy manyzdy salasynda tәuelsizdik jyldary qazaq tilinde esi dúrys bir filim shyqpady. Ónerge esh qatysy joq shirpotreb, anahronizm! «Mynbalanyn...» ózi tarihy túrghydan eshqanday syn kótermeydi;

2. Túrsynov pen Alagózovanyng qazaq mәdeniyeti turaly bastalyp, kindikten tómen jaqpen ayaqtalghan oryssha tartystary «it joqta shoshqa ýredining kebi» boldy. Olarda mýmkin qazaq ónerin damytamyz degen niyet bolar, biraq olar jay sózding maghynasyn týsinbegennen keyin olardyng barlyq tirlikteri jәy talpynys, imitasiya nemese emeurin bolyp qalady. Qazaqsha túrmystyq dengeyde sóiley almaytyn mәngýrtter endi últ mәdeniyetining taghdyryn sheshetin bolsa, onda búl Asan qayghynyn, «Qaraghay basyn shortan shalarynyn...» bir týri osy emes pe?! Álde búl qazaq mәdeniyetining songhy jyldardaghy ruhany qanghyruy ma?! Biylik pen mәdeniyetti "shvonder Sharikovter" basqarghan kezde adam men dәrethananyng attary birdey, osynday jaghdaylardan ayaq alyp jýrgisiz bolady. Sol kezde balana "bóribasardyn" atyn qongha zar bolasyn;

3. Terminkomdaghy «payyz», «әnúran» t.b. 300-den astam qazaqtyng tól sózin qoldanystan alyp tastaugha sheshim qabyldauy da, «qannen itting saryp ketken jerinen» mәdeniyet jasaugha tyrysqan nadandardyng tirligi. Sol terminkomnyng qazirgi qúramynda esi dúrys adam joq. Bolsa, «gimnnen» 2 myng jylday búryn shyqqan «әnúranda» ne әkelerining qúndary bar?!

4. Kezinde sporttaghy doping dauymen Qazaqstandy әlemdegi 6 qara tizimdegi elding qataryna qosqan búl ministrlikting shala isteri әli de bastan asuda. Mysaly, «Ruhany janghyrugha...» úsynylghan, shettegi 5 mln qazaq diasporasy men eldegi 6 mln azamattargha qazaq tilin qashyqtyqtan oqytudyng zamanauy (onda osyghan deyin qazaq tilinde bolmaghan Montessory t.b. ozyq metodikalary negizinde dayyndalghan) metodikasyn Ministrlik ótkizbey, osynday jәne adam kapitaly, kvanttyq tehnologiya dәuirinde elge qajet jobalardyng ornyna «Sakralidy yaghny «O, dýniyelik» ólgen Qazaqstan» ýngirlik sanany uaghyzdaugha budjetten ondaghan million qarjy bólip, eldi 2 myng jylgha keri ketirude?! Sonda olardyng internet, TV, telefon t.b. tiym salghan taliban t.b. ortodoksalidyq dinderden aiyrmashylyghy qanday?! Eshqanday;

5. Qazaqsha shyghatyn basylymdar men jalpy memlekettik tildegi aqparattyng el ishindegi ýlesi 20%-dan aspauda. Tәuelsizdik jyldary qazaq basylymdarynyng tirajy 40-100 ese týsip ketti. Mysaly, «Mәdeniyet» jornaly 100 ese, «Júldyz» jornaly 40-50 ese týsti. Ministrligi bar, osy salanyng ainalasyndaghy departament, redaktorlar t.b. bar, barlyghy «qazaq mәdeniyetining donyzyn taghalap jýr»;

6. Ýkimet mәdeniyetting barlyq problemasyn toygha syryp salyp «ay qarap otyr». Eldegi toy, sadaqa t.b. kópshilik sharalardy rettep, olardy halyqqa, jastargha ýlgi bolatyn mәdeniy-dәstýrlik sharalar dengeyinde ótkizuding ornyna barlyghyn qytaydyng arzan, әri sapasyz tauaryn satatyn baraholkagha ainaldyryp jiberdi. Endi 30 jyldan keyin búl el nege jappay baraholka, rezervasiyagha ainaldy dep tang qalamyz?! Qúmar Qarash, «Ýkimet, Bergenine shýkir et. Jalghyz siyryndy tartyp alyp, K...ne týkiret!» dep dúrys aitqan;

7. Qazaq mәdeniyetining biregey shyny onyng últtyq óneri bolsa, oghan «dәstýrli óner» degen aidar taghyp, ol búl qoghamnyng «jetim úlyna ainaldy». Osyny istep otyrghan mәdeniyetsiz, úry, satqyn, әri qanghybas biylik;

8. Balet pen opera – ol osydan 2-3 ghasyr búryn Europa renessansy kezinde sharyqtau shegine jetip, HHI ghasyrda negizinen uaqyty ótken ónerding salalary. mysaly, Batysta klassikalyq muzykany halyqtyng 1% tyndaydy. Olar, ónerding jaqsy salalary bolghanymen qazaqtyng últtyq tól tuyndysy emes. M.Pliyseskayanyng sheteldik delegattargha 1950-1970jj «Lebedinaya ozerony» 800 ret biyleui, - ol óner emes, sayasat boldy. Kenes odaghyndaghy estradalyq әnderding 90% Europa men Amerikadan kóshirilgen shirpotrebter bolsa, qazaq «Astananyng kýni» t.b. «úly toylarynda» orystyng shirpotreb gomoseksualisterin kórgenine aboriygender siyaqty ózderin baqytty sezinip, bar jighan-tergenin solargha berude. Mysaly, әnshi Serovqa Astanagha bir kelgende $300 myng saghatyn silapty. Múndayda, osydan ýsh ghasyr búryn Qaraghandy kenornyn 30 jylqygha aiyrbastaghan eske týsedi. Aboriygen, qay ghasyrda da ózgermeydi;

9. Biz, Fransiyada Attilagha baylanysty sharany qazaqsha ótkizip jatqanymyzda (sinhrondy audarmamen) Angliyadan kelgen tarihshy, «Attila jabayy (varvar), al sizder sharany aghylshynsha jýrgizulering kerek» degendi aitty. Oghan, Attilanyng Batys órkeniyetining damuyna qosqan ýlesin tizip jәne Angliyadaghy «Breton» degen sózden bastap 326 jer, su, eldi mekender attarynyng týbiri týrkiniki, yaghny týrki tili әlemge basqa tilderden 3-4 myng jyl búryn taraghan» dep jauap berdik;

10. Ahmet Baytúrsynovtyn, «Siyaqty synyq bútaq tómendesen, Kim júlmas onaydaghy jemisindi?...» demekshi, mәdeniyetting tómendegeni últtyq namys pen ardyng azyp, ruhtyng almas qylyshtay jarqyldamay múqaluy, dәstýrding ayaqasty bolyp, әlemdi sharlaytyn últtyq ónerding tabaldyryqtan әri attay almauy... ol, halqy basqalardyng biyesi bolghan biylikting esegine, qogham «Qorqyttyng kórine» ainalghan kezdegi aqyrzamannyng belgileri. Ony istep otyrghan qazaqtardyng ózderi. Múnday, satqyndyqtan asqan nemqúraylylyqtyng arty «biz zamangha ne qyldyq» degen dәrmensizdik pen qúldyqqa әkeletini zandy qúbylys. Tarih diyirmeni masyldardy, qúldardy tez kýlge ainaldyrady.

Abai.kz