QR Preziydenti Ákimshiligining basshysy
E. Qoshanovtyng nazaryna!

Keshe Mәjiliste «Qazaqstan Respublikasynyng keybir zannamalyq aktilerine halyqtyng júmyspen qamtyluy jәne kósh-qon mәseleleri boyynsha ózgerister men tolyqtyrular engizu turaly» Qazaqstan Respublikasy Zanynyng jobasyna ózgerister men tolyqtyrular engizuge arnalghan Júmys tobynyng jetinshi otyrys ótti.

Qúdaygha shýkir, tórt úsynysymyz talqygha týsti. Ýsheui deputat Bekbolat Tileuhan, bireui Kәribay Músyrman jaghynan úsynylypty.

Sonyng ózgeshe bireui – «Halyqtyng kóshi-qony turaly» zanynyng «Oralmandardyng qúqyqtary men mindetteri» dep atalatyn 26-babyna janadan engizuge úsynylghan «Qazaqstan Respublikasynyng azamattyghyn alghannan keyin tughan jerin túrghylyqty jerine bir ret ózgertip jazugha;» degen úsynys.

Jana nәrse kórse, jatyrqay qaraytyn әdetimen Júmys tobynyng mýsheleri dәl osy túsqa kelgende tiksinip qaldy. «Álemde múnday tәjiriybe bar ma?» dedi Júmys tobynyng jetekshisi Kәribay Músyrman birinshi bolyp.

Sol-aq, eken, ary qaray «Búlay etsek, qalay bolady?!» degen synaymen jamyray jóneldi qalghandary. Iyghyn qisaytyp, miyghynan kýlgenderi de boldy...

Biz de óz tarpymyzdan sebebi men paydaly jaghyn dәleldeuge tyrystyq.

Birinshiden, búl – qandastarymyzdyng maghan jýktegen amanaty;

Ekinshiden, sonshalyqty bir qisynsyz da nәrse emes búl, taghy qaytalap aitayyn, «Oralman» atauyn «Qandas» dep ózgertken son, Tólqújatyndaghy «QHR», «MHR», «Ózbekstan», «Resey Federasiyasy»... degen tanbalardan qúlantaza qútylu;

Ýshinshiden, búl normany engizu ýshin, sayasy jaghyn ótken maqalamyzda aittyq, endi tarihy mәnine kishkene kóz jýgirtsek, «Ras-au!» dep, qúptaytyndardyng qatary kóbeye týsetinine mening kózim jetip túr. Týbin qusan, shettegi bar qazaqtyng bayyrghy mekeni – Qazaqstan. Mysaly, men Naymannyng tórt Tólegatayynyng bir bútaghy – Mataymyn. Tólegatay babamnyng basy Syrdyng boyynda jatyr. Naghashym – Qyzay anamnyng tórkini Úly jýzding Bәidibegi. Bәidibek babamnyng mekenin Quanysh Súltanov agham óte jaqsy biledi. Belgili sebeptermen bir kezde qazaq dalasynyng shyghys shetine baryp, irge teuipti. Imperiyalardyng óktemdigimen ol jer Qytaydyng enshisinde qaldy. Endi, qazaq eli tәuelsizdik alyp, derbes memleket bolghanda, boyynda sol Tólegatay men Bәidibekting qany bar Auyt Múqiybek ata-babasynyng tarihy mekenine kelip, Qazaqstan Respublikasynyng azamaty bolyp otyr. Sondyqtan, mening Tólqújatyma óz ata-babamnyng jerin jazdyrugha tolyq haqym bar dep esepteymin!

Sol sekildi, shettegi qazaqtyng eng bir qomaqty bóligin Kerey taypasy qúraydy. «Kerey, qayda barasyn, Syrdyng boyyn jaghalap?» degen keshegi Búqar jyraudyng ólenin eske alsaq, olardyng da tarihy mekeni taghy qazaq jeri bolyp tabylady.

Odan qala berdi, keshegi 1916 jәne 1932 jyldary Shyghys Týrkistan asqan Jetisudyng Albany men Suanynyng ekinshi-ýshinshi úrpaghy býgin qaytyp oralyp otyr. Iran, Tashkent, Ashhabatqa deyin bosyp ketken qazaqtardyng da bayyrghy júrty ózimizding Batys aimaq...

Demek, olardyng da elge oralghan úrpaghynyn  óz mekenin qújatyna jazdyryp alugha tolyq haqysy bar!

Eger, osy túrghydan qarasaq, «Álemdik tәjiriybeniz» әdirәm qapqaly túr!

Aytpaqshy, Kәribay Imanjanúly «Álemde múnday tәjiriybe joq!» dep qaldy ghoy. Joq-aq bolsyn! Onda sol joq nәrseni Tәuelsiz Qazaqstan, onyng qos palataly Parlamenti nege jasamasqa?! Biz de bir el ekenimizdi әigilep, Kәrekenning auzynyng suyn qúrghatqan sol «Álemdi» tanghaldyrmaymyz ba?!

Sóitip, deputattar abyn-kýbin, ybyr-sybyr bolyp jatqanda, Júmys tobynyng jetekshisi «Búl úsynysqa Ádilet ministrligining ókili ne der eken?» dep, mening qasymda otyrghan jigitke sóz berdi.

Ádilet ministrligining ókili Núrghazy bauyrymyz «Menshe, búl úsynysty engizuge bolmaydy. Sebebi, Qazaqstan Respublikasynyng Konstitusiyasynyng 41-babynyng 2 tarmaghynda «Qazaqstan Respublikasynyng Preziydenti bolyp tumysynan Respublika azamaty bolyp tabylatyn, qyryq jasqa tolghan, memlekettik tildi erkin mengergen, Qazaqstanda songhy on bes jyl boyy túratyn jәne joghary bilimi bar Respublika azamaty saylana alady.» dep jazylghan. Sol normagha qayshy» dedi.

O, deputattardyng Kókten tilegeni Jerden tabyldy. Kýrenite bastaghan jýzderi jaynap shygha keldi. «Bolmaydy!» kóbeydi de ketti...

Dúrys, Konstitusiyany syilauymyz kerek!

Biraq, Konstitusiya boyynsha bir-aq adam preziydent bolady. Ol әr bes jylda bir ret saylanady. Preziydentke ýmitker retinde, ary ketkende, bes ne on adam tirkeler. Soghan bola shetten oralghan bir jarym million qazaqtyng 60 payyzyn «ózbek», 10 payyzyn «manghol», 15 payyzyn «qytay» degizip qoyamyz ba?! Odan góri «Qazaqstan Respublikasyndaghy saylau turaly» Zanyna tolyqtyru engizip, preziydenttikke ýmitkerlerden tughan jerin anyqtau turaly anyqtama talap etiletin norma engize salugha bolady ghoy. Aynaldyrghan onshaqty adamgha bir paraq anyqtama alu qansha qiyn?! Qazir "Sifrlyq Qazaqstan" memlekettik baghdarlamasy óz jemisin berip otyr. Anyqtama degeninizdi ýide otyryp-aq ala beresiz!..

Últyna degen Úly Mahabbatyng bolsa, bәrin jasaugha bolady. Endeshe, búl úsynystan ýrkuding qajeti joq! Zangha engizu kerek!! Sóitip, Qazaq Parlamenti óz tarihynda «Álemde joq» janalyq ashuy, tariyhqa qaluy qajet!!!

Auyt Múqiybek

Abai.kz