قر پرەزيدەنتى اكىمشىلىگىنىڭ باسشىسى
ە. قوشانوۆتىڭ نازارىنا!

كەشە ماجىلىستە «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە حالىقتىڭ جۇمىسپەن قامتىلۋى جانە كوش-قون ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسى زاڭىنىڭ جوباسىنا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋگە ارنالعان جۇمىس توبىنىڭ جەتىنشى وتىرىس ءوتتى.

قۇدايعا شۇكىر، ءتورت ۇسىنىسىمىز تالقىعا ءتۇستى. ۇشەۋى دەپۋتات بەكبولات تىلەۋحان، بىرەۋى كارىباي مۇسىرمان جاعىنان ۇسىنىلىپتى.

سونىڭ وزگەشە بىرەۋى – «حالىقتىڭ كوشى-قونى تۋرالى» زاڭىنىڭ «ورالمانداردىڭ قۇقىقتارى مەن مىندەتتەرى» دەپ اتالاتىن 26-بابىنا جاڭادان ەنگىزۋگە ۇسىنىلعان «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتىعىن العاننان كەيىن تۋعان جەرىن تۇرعىلىقتى جەرىنە ءبىر رەت وزگەرتىپ جازۋعا;» دەگەن ۇسىنىس.

جاڭا نارسە كورسە، جاتىرقاي قارايتىن ادەتىمەن جۇمىس توبىنىڭ مۇشەلەرى ءدال وسى تۇسقا كەلگەندە تىكسىنىپ قالدى. «الەمدە مۇنداي تاجىريبە بار ما؟» دەدى جۇمىس توبىنىڭ جەتەكشىسى كارىباي مۇسىرمان ءبىرىنشى بولىپ.

سول-اق، ەكەن، ارى قاراي «بۇلاي ەتسەك، قالاي بولادى؟!» دەگەن سىڭايمەن جامىراي جونەلدى قالعاندارى. يىعىن قيسايتىپ، ميىعىنان كۇلگەندەرى دە بولدى...

ءبىز دە ءوز تارپىمىزدان سەبەبى مەن پايدالى جاعىن دالەلدەۋگە تىرىستىق.

بىرىنشىدەن، بۇل – قانداستارىمىزدىڭ ماعان جۇكتەگەن اماناتى;

ەكىنشىدەن، سونشالىقتى ءبىر قيسىنسىز دا نارسە ەمەس بۇل، تاعى قايتالاپ ايتايىن، «ورالمان» اتاۋىن «قانداس» دەپ وزگەرتكەن سوڭ، تولقۇجاتىنداعى «قحر»، «محر»، «وزبەكستان»، «رەسەي فەدەراتسياسى»... دەگەن تاڭبالاردان قۇلانتازا قۇتىلۋ;

ۇشىنشىدەن، بۇل نورمانى ەنگىزۋ ءۇشىن، ساياسي جاعىن وتكەن ماقالامىزدا ايتتىق، ەندى تاريحي مانىنە كىشكەنە كوز جۇگىرتسەك، «راس-اۋ!» دەپ، قۇپتايتىنداردىڭ قاتارى كوبەيە تۇسەتىنىنە مەنىڭ كوزىم جەتىپ تۇر. ءتۇبىن قۋساڭ، شەتتەگى بار قازاقتىڭ بايىرعى مەكەنى – قازاقستان. مىسالى، مەن نايماننىڭ ءتورت تولەگاتايىنىڭ ءبىر بۇتاعى – ماتايمىن. تولەگاتاي بابامنىڭ باسى سىردىڭ بويىندا جاتىر. ناعاشىم – قىزاي انامنىڭ توركىنى ۇلى ءجۇزدىڭ بايدىبەگى. بايدىبەك بابامنىڭ مەكەنىن قۋانىش سۇلتانوۆ اعام وتە جاقسى بىلەدى. بەلگىلى سەبەپتەرمەن ءبىر كەزدە قازاق دالاسىنىڭ شىعىس شەتىنە بارىپ، ىرگە تەۋىپتى. يمپەريالاردىڭ وكتەمدىگىمەن ول جەر قىتايدىڭ ەنشىسىندە قالدى. ەندى، قازاق ەلى تاۋەلسىزدىك الىپ، دەربەس مەملەكەت بولعاندا، بويىندا سول تولەگاتاي مەن بايدىبەكتىڭ قانى بار اۋىت مۇقيبەك اتا-باباسىنىڭ تاريحي مەكەنىنە كەلىپ، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتى بولىپ وتىر. سوندىقتان، مەنىڭ تولقۇجاتىما ءوز اتا-بابامنىڭ جەرىن جازدىرۋعا تولىق حاقىم بار دەپ ەسەپتەيمىن!

سول سەكىلدى، شەتتەگى قازاقتىڭ ەڭ ءبىر قوماقتى بولىگىن كەرەي تايپاسى قۇرايدى. «كەرەي، قايدا باراسىڭ، سىردىڭ بويىن جاعالاپ؟» دەگەن كەشەگى بۇقار جىراۋدىڭ ولەڭىن ەسكە الساق، ولاردىڭ دا تاريحي مەكەنى تاعى قازاق جەرى بولىپ تابىلادى.

ودان قالا بەردى، كەشەگى 1916 جانە 1932 جىلدارى شىعىس تۇركىستان اسقان جەتىسۋدىڭ البانى مەن سۋانىنىڭ ەكىنشى-ءۇشىنشى ۇرپاعى بۇگىن قايتىپ ورالىپ وتىر. يران، تاشكەنت، اشحاباتقا دەيىن بوسىپ كەتكەن قازاقتاردىڭ دا بايىرعى جۇرتى ءوزىمىزدىڭ باتىس ايماق...

دەمەك، ولاردىڭ دا ەلگە ورالعان ۇرپاعىنىڭ  ءوز مەكەنىن قۇجاتىنا جازدىرىپ الۋعا تولىق حاقىسى بار!

ەگەر، وسى تۇرعىدان قاراساق، «الەمدىك تاجىريبەڭىز» ءادىرام قاپقالى تۇر!

ايتپاقشى، كارىباي يمانجانۇلى «الەمدە مۇنداي تاجىريبە جوق!» دەپ قالدى عوي. جوق-اق بولسىن! وندا سول جوق نارسەنى تاۋەلسىز قازاقستان، ونىڭ قوس پالاتالى پارلامەنتى نەگە جاساماسقا؟! ءبىز دە ءبىر ەل ەكەنىمىزدى ايگىلەپ، كارەكەڭنىڭ اۋزىنىڭ سۋىن قۇرعاتقان سول «الەمدى» تاڭعالدىرمايمىز با؟!

ءسويتىپ، دەپۋتاتتار ابىڭ-كۇبىڭ، ىبىر-سىبىر بولىپ جاتقاندا، جۇمىس توبىنىڭ جەتەكشىسى «بۇل ۇسىنىسقا ادىلەت مينيسترلىگىنىڭ وكىلى نە دەر ەكەن؟» دەپ، مەنىڭ قاسىمدا وتىرعان جىگىتكە ءسوز بەردى.

ادىلەت مينيسترلىگىنىڭ وكىلى نۇرعازى باۋىرىمىز «مەنشە، بۇل ۇسىنىستى ەنگىزۋگە بولمايدى. سەبەبى، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسىنىڭ 41-بابىنىڭ 2 تارماعىندا «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى بولىپ تۋمىسىنان رەسپۋبليكا ازاماتى بولىپ تابىلاتىن، قىرىق جاسقا تولعان، مەملەكەتتىك ءتىلدى ەركىن مەڭگەرگەن، قازاقستاندا سوڭعى ون بەس جىل بويى تۇراتىن جانە جوعارى ءبىلىمى بار رەسپۋبليكا ازاماتى سايلانا الادى.» دەپ جازىلعان. سول نورماعا قايشى» دەدى.

و، دەپۋتاتتاردىڭ كوكتەن تىلەگەنى جەردەن تابىلدى. كۇرەڭىتە باستاعان جۇزدەرى جايناپ شىعا كەلدى. «بولمايدى!» كوبەيدى دە كەتتى...

دۇرىس، كونستيتۋتسيانى سىيلاۋىمىز كەرەك!

بىراق، كونستيتۋتسيا بويىنشا ءبىر-اق ادام پرەزيدەنت بولادى. ول ءار بەس جىلدا ءبىر رەت سايلانادى. پرەزيدەنتكە ۇمىتكەر رەتىندە، ارى كەتكەندە، بەس نە ون ادام تىركەلەر. سوعان بولا شەتتەن ورالعان ءبىر جارىم ميلليون قازاقتىڭ 60 پايىزىن «وزبەك»، 10 پايىزىن «ماڭعول»، 15 پايىزىن «قىتاي» دەگىزىپ قويامىز با؟! ودان گورى «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى سايلاۋ تۋرالى» زاڭىنا تولىقتىرۋ ەنگىزىپ، پرەزيدەنتتىككە ۇمىتكەرلەردەن تۋعان جەرىن انىقتاۋ تۋرالى انىقتاما تالاپ ەتىلەتىن نورما ەنگىزە سالۋعا بولادى عوي. اينالدىرعان ونشاقتى ادامعا ءبىر پاراق انىقتاما الۋ قانشا قيىن؟! قازىر "تسيفرلىق قازاقستان" مەملەكەتتىك باعدارلاماسى ءوز جەمىسىن بەرىپ وتىر. انىقتاما دەگەنىڭىزدى ۇيدە وتىرىپ-اق الا بەرەسىز!..

ۇلتىڭا دەگەن ۇلى ماحابباتىڭ بولسا، ءبارىن جاساۋعا بولادى. ەندەشە، بۇل ۇسىنىستان ۇركۋدىڭ قاجەتى جوق! زاڭعا ەنگىزۋ كەرەك!! ءسويتىپ، قازاق پارلامەنتى ءوز تاريحىندا «الەمدە جوق» جاڭالىق اشۋى، تاريحقا قالۋى قاجەت!!!

اۋىت مۇقيبەك

Abai.kz