Qasym-Jomart Toqaev Resey Preziydenti Vladimir Putinning shaqyrtuymen jyl sayyn ótetin «Valday» halyqaralyq pikirtalas klubynyng XVI plenarlyq sessiyasyna qatysty. Álemning ondaghan elinen kelgen bedeldi sayasatkerler men belgili sarapshylardyn, qogham qayratkerlerining basyn qosqan biylghy forum ghalamdyq geosayasattaghy Shyghystyng róli taqyrybyna arnaldy.

Memleket basshysy sharagha qatysushylardyng aldynda sóilegen sózinde Qazaqstan tarihy jәne geografiyalyq ornalasu jaghynan Shyghyspen de, Batyspen de  baylanys ornatqanyn atap ótti.

– Biz islamdyq, konfusiandyq jәne shyghyshristiandyq órkeniyetterding toghysynda ornalasqanbyz. Úly Jibek joly, Altyn Orda, euraziyalyq ómir salty qazaqtardyng mәdeny kodynyng negizgi bólshegin qúraydy,– dedi Qasym-Jomart Toqaev.

Preziydentting aituynsha, «Aziya ghasyry» degenimiz, búl – halyqtyng ósu qarqyny, jalpy ishki ónim, sauda, ónerkәsip jәne joghary tehnologiyalyq óndiris.

– 2018 jyly әlemning eng tabysty 500 iri kompaniyasynyng 210-y aziyalyq bolghan. Aziya kompaniyalary sifrlyq tehnologiyalar salasynda әlemdegi kóshbasshylardyng biri sanalady. Búl qúrlyqtaghy elder ghalamdyq jalpy ishki ónimning 50 payyzyn qamtamasyz etip, halyqaralyq sauda men investisiyalardy yntalandyruda,– dedi Memleket basshysy.

Bayandama barysynda ghalamdyq jәne aimaqtyq damudyng ong tendensiyalarymen qatar, syn-qaterleri de aityldy. Qasym-Jomart Toqaev Korey týbegi, Ontýstik Qytay tenizi, Kashmiyr, Aughanstan, Yemen, Siriya, Palestina-Izraili qaqtyghys aimaghy, Iran mәselesi sekildi kóptegen aimaqtaghy qaqtyghys oshaqtary geosayasattaghy «bayau jarylatyn minagha» ainalghanyn aitty.

Qazaqstan Preziydenti aimaqtaghy negizgi elderding arasyndaghy bir-birine degen senim tapshylyghy, «qyrghiy-qabaq soghys» elementterining qayta bas kóterui, qaqtyghystar, sanksiyalar men senimsizdikterge jeteleytinin atady.

– Aziyadaghy qauipsizdikti bólshekteuge qatysty tiyimdi formulalar izdeu qajet. Býginde әrtýrli ekijaqty aliyanstar, aimaqtyq jәne subaymaqtyq instituttar «sayasat kórpesin» ózderine tartuda. Qytay halqy aitpaqshy, Aziyada «bir kórpening astynda jatyp, әrtýrli týs kóredi»,– dedi Memleket basshysy.

Qasym-Jomart Toqaev Qazaqstan 2020-2022 jyldary Aziyadaghy ózara yqpaldastyq jәne senim sharalary jónindegi keneske tóraghalyq etu barysynda ózge de kópjaqty instituttarmen baylanysty kýsheytudi josparlap otyrghanyn mәlim etti.

Qazaqstan basshysynyng aituynsha, klimattyng ózgerui de kýn tәrtibindegi ózekti mәsele bolyp qala bermek.

– Ghalamdyq jylynu múzdaqtardyng eruin, shóleytter men topyraqtyng qúnarsyzdanuyn jyldamdatyp jiberedi. Osyghan baylanysty Aziyadaghy qaqtyghystar taza auyz su kózderin baqylaugha qaray oiysuy mýmkin. Al búl – Ortalyq Aziya aimaghyndaghy túraqsyzdyq tudyruy yqtimal mәselening biri ekeni belgili,– dep mәlimdedi Preziydent.

Memleket basshysy qaqtyghystardyng aldyn alu maqsatynda ózge memlekettermen jәne halyqaralyq úiymdarmen jýieli jәne birlesken júmys jýrgizudi dúrys dep sanaytynyn aitty.

Sonymen qatar, Qazaqstan EAEO ayasynda konstruktivti júmysty jalghastyra bermek.

– Koniunkturanyng nasharlauyna baylanysty tuyndaghan qiyndyqtargha qaramastan, bizding újymdyq birlestigimiz bedeldi ekonomikalyq úiymgha ainalyp keledi. Búghan úiymnyng sauda әriptestik jelisining Singapurdan Serbiyagha deyingi kenistikti qamtuy aiqyn dәlel,– dedi Qasym-Jomart Toqaev.

Elimizding bitimgershilik mәselesindegi ústanymyn aita kele, Preziydent Qazaqstannyng aimaqtyq qaqtyghystardy retteude әdil araghayyndyqty jaqtaytynyn aitty. Memleket basshysy Tayau Shyghys ýshin, onyng ishinde, Siriya boyynsha Astana prosesinde  ómirsheng sheshimder izdestiruge dayyn әri qoldaugha әzir ekenin mәlimdedi. Qazaqstan songhy ailarda shiyelenisip ketken Aughanstandaghy jaghdaydy baqylauda ústaydy jәne kómektesudi jalghastyra beredi.

Memleket basshysy Qazaqstannyng әrqashan qarusyzdanu men syndarly diplomatiyany jaqtaytynyn atap ótti.

– Qauipsizdik problemalaryn sheshude újymdyq kózqarastardy sarapqa salatyn alang ekenin dәleldegen Aziyadaghy ózara yqpaldastyq jәne senim sharalary jónindegi kenes zor ról atqaruy mýmkin. Osy forumdy tolyqqandy úiymgha ainaldyru mәselesin talqylaytyn uaqyt keldi,– dedi Qasym-Jomart Toqaev.

Bayandamada Qazaqstan qazirgi zamannyng syn-qaterlerine tótep beru qyzmetin jalghastyra beretini aityldy.

– Qauipsizdikting san qyrly qaterlerin keshendi týrde sheshpey, Aziyanyng ekonomikalyq ghajayybyn jýzege asyru mýmkin emes. Újymdasyp әreket etpesek «Aziyanyng damu ghasyrynyn» ornyna býkil ghalamgha kesiri tiyetin kómeskilengen «Aziyanyng kýngirt kýnderine» tap boluymyz mýmkin,– dedi Preziydent.

Qasym-Jomart Toqaev Batystyng ózara is-qimylynsyz Shyghysta tiyimdi qauipsizdik arhiytekturasyn qalyptastyru mýmkin emes dep sanaydy. Osy orayda, ol Qazaqstannyng AÓSShK men EQYÚ úiymdarynyng mýmkindikterin biriktiru turaly úsynysyn eske saldy.

– Bizding aimaqtaghy ortaq júmysymyzdyng negizgi baghyty terrorizm jәne ekstremizmmen, úiymdasqan qylmyspen, zansyz migrasiyamen, esirtki tasymalymen kýres boluy yqtimal. Al adamy kapitaldy damytu, memlekettik basqarudyng ýzdik ýlgilerin engizu, innovasiyalyq mýmkindikterdi jetildiru, su resurstaryn tiyimdi әri tendey paydalanu – bizding jasampazdyq jolyndaghy damuymyzdyng basty baghdary boluy tiyis,– dedi Memleket basshysy.

Plenarlyq sessiya barysynda Resey Preziydenti Vladimir Putiyn, Iordaniya Koroli II Abdalla, Ázirbayjan Preziydenti Iliham Áliyev, Filippin Preziydenti Rodrigo Duterte sóz sóiledi.

Abai.kz