Qazaqstanda el-halyqtyng 70 payyzdan astamy ózin músylman dep tanidy. Búl shamalap eseptegende 8 million adam degen sóz. IYә, múnday ýlken auditoriya ýshin Islam dinining býgingi kelbeti kókeykesti mәsele ekeni dausyz. Ásirese, songhy uaqyttaghy elishilik talqy taqyryby da – osy bóten iydeologiya, kirme aghym adamdarynyng agetasiyalyq astan-kesteni bolyp otyr.

Qazir ata-ana balasy «Alla» atyn auzyna alyp, namazgha jyghylsa ýrke qarap, qorqa sóileytin jaghdaygha jetken. Búl fakt. Búghan dinning ózi emes, din atyn jamylghan teris pighyldylardyng qiytúrqy әreketi sebep ekeni taghy shyndyq.

Qazirgi diny ahual kýrdeli әri san-salaly. Mysaly, 1989 jyly eldegi 30-gha juyq konfessiyagha tiyesili 700-ge juyq diny birlestik bolsa, qazir búlardyng sany 4 myngha juyqtaghan. Diny birlestikterding naqty sany turaly aqparat ta әrtýrli.

Áytkenmen, solardyng ishinde qazir el-júrttyng auzynda jýrgeni – salafizm deytin aghym. Qazir salafiylik iydeologiya arab elderimen shektelmey, әlemning kóptegen aimaqtaryna taralyp ýlgerdi. Qazaqstan músylmandary arasynda, әsirese jastar ortasynda salafiylik kózqarastar keninen taralu ýstinde.

Jalpy, salafizm degen qanday aghym? Ózi de búl úghymnyng mәnin tereng týsinbeytin jamaghattyng qúramyna kirip, ózin «salafiymin» dep jariyalau qanshalyqty dúrys? Mine, osy syndy san saualdar qoghamnyng kókeyinde jýr...

Qazaqstannyng qoldanystaghy Zany boyynsha әrbir adamnyng diny bostandyghy bar. Yaghni, adam dinge senu ya senbeui, әitpese qanday diny iydeologiyagha senui óz erkinde. Oghan Zang bostandyq bergen. Búl, solay eken dep, qogham ishine iritki salushy jat iydeologiya propogandashylaryna qarsy kýres jýrgizilmeui kerek degen sóz emes. Alakóz aghymdar agetasiyasyna qarsy kýres memlekettik masshtabta jýrgizilui kerek. Bizde Qazaqstan músylmandarynyng diny basqarmasy bar, diny isteri agenttigi bar, memlekettik sayasat bar t.b.

Al endi osy jat aghymdardyn, sonyng ishinde salafizmning aqparattyq maydanyna qarsy kýres qanshalyqty effektivti jýrgizilip jatyr? Biz sarapshylardy sózge tarttyq.

Salafiyler syrttan kelgen aqshamen bayyp aldy

Mekemtas Myrzahmet, Abaytanushy, ghalym: 

- Jogharyda otyrghan generaldardyng bәri uahhabisterdi jaqtaydy. Onysyn ashyq bildirmeydi. Odan keyin Bekbolat pen Múhamedjan ekeui Tarazda sәlafizmdi bir kezde ashyq nasihattaghan. Qazir ony moyyndamaydy. Biraq, moyyndaytyn bir dokumentter bar. Eger, qolgha týsse jiberemin. Sonda sóilegen sózderi bar.

Olar qazir biz eshuaqytta uahhabis bolghan joqpyz dep tanyp otyr ghoy. Uahhabizm Tarazda bastalghan. Al, endi olardyng qolynda apparat bar. Bizdi jolatpaydy.

Al, sopy, zikirshi bop qamalghandardyng bәri keldi ghoy, endi. Olar qazir eshnәrse istey almas. Óitkeni auyr soqqy aldy. Al, sәlafizm bizding týbimizge jetetin pәle.

Ana batystaghy jigitter soghan berilip ketken. Syrttan aqsha jiberetinder bolghan búryn. Sonymen bayyp aldy, búlar. Áytpese óz enbegimen bayydy ma? Ol alatyn ailyqty men de alamyn, men nege bayymaymyn?

Mekke, Mediynede uahhabtyng basynda otyrghan adamdy 2013-shi jyly aghylshyndar әkelip otyrghyzghan. Qazir kóp nәrse solardyng qolynda. Ony júrt bilip otyr. Biraq, ony kópshilikke shyghartpaydy ghoy. Ázirshe múnyng tamyryn ýze almaydy. Búghan biylikte otyrghan adamdar ózi aralasqan. Men olardyng sóilegen sózderin estigem. Áruaqqa tiyisken, sәlem salugha tiyisken, onyng bәri shirk degeni kóz aldymda ghoy. Qazir aitsang olar biz ol jolda jýrgen joqpyz deydi. Baryp túrghan ekijýzdi.

Qazirgi uaqytta imamdar kýndelikti júmystarynda teris jәne radikaldy diny aghym ókilderine qarsy aldyn alu sharalaryna belsendi atsalysuda.

Mýftiyattyng negizgi júmys baghyttarynyng biri – destruktivti aghymnyng arbauyna ilikken azamattargha jeke týsindiru, ýgitteu júmystaryn jýrgizu. Din qyzmetkerlerining yjdahattylyqpen atqarghan sharalarynyng nәtiyjesinde ótken jyly 518 adam Islamdaghy tól mәzhabymyz, dәstýrli jolymyz – Ábu Hanifa mәzhabymen qauyshty.

Uahhabizm batystyng músylmandargha qoldanatyn birden-bir kóziri

Dosay Kenjetay, professor:

- Bizde din sayasilanyp ketken. Ekstremizm, radikalizmning oshaghy bolyp túrghan uahhabizmge eshkimning tisi batpaydy, qazir. Oghan memleket, qazirgi biylik tisin batyra almaydy. Sebebi, onyng artynda ýlken aqsha túr. Sondyqtan, bizding sәlafi, uahabiylerdi joyamyn degen adam sharshap-sharshap, aqyrynda qoyady. Múnyng artynda ýlken kýshter túr.

Al, sopylar men zikirshilerding artynda eshkim joq edi. Olardyng aqshasy da joq. Artynda sayasy kýshi joq. Sondyqtan olardy jan-jaqqa ydyratyp jiberdi.

Al, mynalardyng artynda Amerika túr. Sebebi, uahhabizm batystyng músylmandar arasyndaghy qoldanatyn birden-bir kóziri. Olargha ony saqtau kerek. Qysqasy, bizde din sayasilanyp ketken ghoy...

Imamdar jamaghatty jat aghym jetegine jibermeu ýshin júmys jýrgizip otyr

Aghabek Qonarbayúly, QMDB baspasóz hatshysy:

- Qazir elimizde diny ahual túraqty. 2600-den astam meshitte 4400-ge juyq diny qyzmetker júmys isteydi. Meshitte aitylatyn uaghyzdar QMDB bekitken taqyryptar boyynsha jýrgiziledi.

«Bir din, bir mәzhab» úrany ayasynda meshitting ishki tәrtip «Erejesin» qabyldadyq. Búl qújat ózimizding tól mәzhabymyzdy ústanugha mýmkindik beredi. Imamdar meshit jamaghatyn úiytyp, jat aghymdardyng jetegine jibermeu ýshin júmys jýrgizip otyr.

Qazir elimizde diny kadr dayyndaugha tolyq mýmkindik bar. 5 medrese kolledj, halyqaralyq dengeyde 1  uniyversiytet, 1 Islam instituty bar.  Osy uaqytqa deyin «Núr-Mýbarak»  uniyversiytetin 1512 student, medreselerdi 1515 shәkirt tamamdady. Qazir «Núr-Mýbarak» uniyversiytetinde 1210 student, 71 magistrant, 45 PhD doktorant oqyp jatyr.

Qazirgi uaqytta imamdar kýndelikti júmystarynda teris jәne radikaldy diny aghym ókilderine qarsy aldyn alu sharalaryna belsendi atsalysuda.

Alayda túraqty jalaqynyng bolmauy imamdardyng barlyq әleuetin profilaktikalyq júmystarda paydalanugha kedergi bolyp otyr.

Aqparattyq-nasihat júmystary jýieli týrde jýrgiziledi. RANT jәne JANT júmystaryna bilikti imamdar júmyldyrylghan. Ózimizding tól diny gazet-jurnaldarymyz bar. «Hikmet» telestudiyasyn ashtyq. 20 sayt júmys isteydi.

QMDB-nyn tól tipografiyasyn ashu oiymyzda bar. Býginde osy jobagha qarjy kózderin qarastyryp jatyrmyz...

Ózekti pәtuәlar shygharu ýshin «Ghúlamalar kenesin» qúrdyq. Ghúlamalar Kenesi qajettilik tuyndaghan jaghdayda memlekettik manyzy bar mәseleler boyynsha QMDB-nyng ústanymyn, mәlimdemesin jariyalaydy.

Núrbiyke Beksúltanqyzy

Abai.kz