JasLatin26 - заманауи диграфты әліпби жобасын білікті мамандарға жіберіп, қарастыруын өтінемін. Бұл Елбасы қалаған "ноқатсыз" әліпбидің бірі. Тек классикалық 26 латын әріптері толық, өте тиімді әдіспен жасалынған. Эстетикалық жағынан әдемі, талқылауға лайықты нұсқа екеніне толық сенімдімін.

У = U;  бару – baru, Рухани Жаңғыру - Ruhany Jahghiru

Ә = ai; мәлімет- mailimet, тәсіл - taisil

Ө = oi ; көрме-koirme, көмек-koimek, өтініш – oitinic

Й = y; бейбіт - beybit, ҮЙІ - UIYI

Ғ = gh; қоғам -qogham, ғалым- ghalim 

Х = х; Асхат - Asxat ; схема - sxema

Ш = c; бірінші - birinci ; қош бол - qoc bol, басшы-basci (А.Байтұрсынұлы әдісі)

І = і ; білім - bilim, инелік – ynelik, жіп – jip

Ң = h; қоңыздың – qohizdih (бұл Абзал Мырзаш атты 15 жасар баланың тиімді әдісі, бұл сөздің ұзаруынан сақтайды. Мысалы : еңбегіңнің - ehbegihnih,  шеңберіңнің - cehberihnih)

Ү = uw; үкімет-uwkimet, күнтізбе-kuwntizbe,  үнемде - uwnemde

Ұ = uu ; жұмыс - juumis; Құран - Quuran;  Ұлы Дала  -  Uuli Dala

Ы = i; сөздің алғашқы буыны жуан дауысты келсе: латын - latin, отын – otin Жіңішке болып келсе і болып оқылады: әкім – aikim, үкім – uwkim, жетім – jetim, өмір – oimir

қ және ғ әріптері әсіресе бастапқы буыннан бастап кездескен жерлерде i әрпі Ы болып оқылады: қырғыз - qirghiz, қыс - qis, ғылым – ghilim, ығыс - ighis

Ы = ii ; ы дыбысы алғашқы буыннан бастап кездессе: тыйым-tiiyim, ыдыс – iidis, ырым – iirim, ылғи - iilghy, мыс- miis (ағылшын тіліндегі aah, baa,took,seek сөздеріне ұқсас). Немесе басқа тәсіл: ыдыс – iddis, ырым – irrim, ыз – izz,ыстық – isstiq, уыс – uiss    

Жалпы сөздердің бұлай кездесуі жиілігі  көп емес. Мұны https://emle.kz/words сайтынан көруге болады.

Ерекше сөздер: бірыңғай , qadir-qasiret, qabir. Жалпы орыс тілінде, ағылшын тілінде де  заңға бағынбайтын сөздер де кездеседі.

Әріптердің қолданылу жиілігі (Абай жолы романы)

Ы =7.6%, Й,И= 3.1%, Ғ=1.8%, Ң =1.6%, Ш =1.5%

Ө =1.2%,Ү = 1.2%, Ұ =1%, У= 1%, Ә = 0.8%

У дыбысын  U арқылы көрсету ең тиімді шешімдердің бірі. Қазақ тілінде У өте жиі кездесу себебі бұл у дыбысымен келетін жұрнақ,жалғаулардың көп болуы.Шет тілден енген сөздер де осы әріпті кеңінен қолданылатыны белгілі: университет, уран, универсал

Ң әрпі  қазақ тілінде жиі кездесетіні оның тәуелдік жалғауынан белгілі. Сондықтан оны  h арқылы беру бұл тәсіл диграфтардың қолданылуын азайтып, әліпбидің тиімділігін, эстетикалық көрінісін жақсы көрсетеді.Бұл әдісті ойлап тапқан Абзал Мырзаш, оның нағыз вундеркинд бала екені сөзсіз.

«Қазақ тіліндегі әріптердің әліпбилі-жиілік сөздігі» кітабынынан үзінді:

Қазақ тілінде ең жиі кездесетін әріп А фонемасы. Одан кейінгі орында Е, Ы фонемалары. Ал Ө, Ұ, Ү дыбыстарының сирек кездесуі қазақ тілінде ерін үндестігінің жазуда сақталмауынан болар деп ойлаймыз. Яғни бұл дыбыстар түбір сөздер құрамында болғанмен, қосымшалар құрамында езулік дыбыстармен жазылғандықтан, аз санды көрсетіп отыр. Ә әрпінің сирек кездесуі бір жағынан қосымшаларда кездеспеуінен болуы да мүмкін.

Ү,Ұ әріптері кездесу жиілігі өте аз. Сөздің алғашқы буынында ғана кездеседі.

Ә, Ө дыбыстарының кездесуі  ортадан төмен. Айта кететін жайт: ae, oe диграфынан гөрі  ai, oi диграфын қолдану бұл әліпбидің эстетикалық көрінісін жақсартады. Saebiz сөзінен Saibiz сөзі әлдеқайда қысқа,жағымды көрінеді екен. Көлденец тұрғысынан визуалды түрде салыстырсақ  і әрпі е әрпінен екі/үш есе жіңішке. Sabiz бен Saibiz арасында айырмашылық жоқ секілді. Бұл тәсіл Караим түркі халқының әліпбиінде  де бар.

Ы дыбысын  i әрпі арқылы көрсету бұл шамасы сингармонизм заңын тиімді қолданудың бірі болып табылады.Өйткені бұл дыбыс негізен сөздің ортасында, соңында көптеп кездесетінін байқадым. Бірақ сөздің басында кездесетін болса, онда оны қосарланған ii арқылы көрсеткен дұрыс. Бұл тәсіл ағылшын, испан тілінде жақсы қолданылған, әсіресе English: cook, beep,look. English-origin words with double-A include aah (to express pleasure), baa (to bleat like a sheep). Испан тілінде: safaa ; tiaa ; alaa ; chaimaa ; asmaa ; hanaa ; doaa

Преимущества алфавита:

+ "ноқатсыз әліпби". Быстрота внедрения: стандарт EN клавиатура и никаких дополнительных знаков. Так хотел сам Елбасы.

+ "жастар әліпбиі". Высокая симпатия у молодежи: близких к IT-отрасле, к западным языкам, и те которые ценят скорость печатания в первую очередь

+ "экономикалық тиімді". Значительное повышение эффективности скорости печати жителей страны без переключения на другой алфавит (набор цифр, спец. знаков). Удобен для ноутбуков до 15дюймов без цифровой раскладки.

+ удобнее писать в письменной речи без остановок по сравнению с диакритическими знаками

+ ненужно разрабатывать и устанавливать сторонные программы клавиатуры

+ кардинально отличается от английского языка , поэтому влияние глобализации минимум, никаких транскрипций: JasLatin26 >>> BaiLatyn

+ клавиатура QWERTY подходит для нашего алфавита, поскольку часто используемые буквы расположены в удобных местах

+ легко используется в технических отраслях где требуется использования только латиницы из 26 букв

+ максимально эффективно использлованы все 26 буквы + прагматичный подход к созданию алфавита позволило существенно уменшить удлинение слов. Получается наш язык будет короче по сравнению с немецким языком

+ вместо привычных шрифтов Arial, Times New Roman рекомендуется использовать шрифт где высота букв q, y, g, p, h, j уменьшены. К примеру Cambria, Calibri, Segoe UI

- потребуется силовой метод принятия алфавита как в предыдущих алфавитах с апострофом и акутами (без симпатии к филологам со времен советской периода)

-потребуется время на адаптацию в новый формат алфавита не похожую на тюркскую (особенно для взрослых людей)

- может не понравиться тем кому симпатичен турецкий вариант алфавита, филологам зацепивщийся к правиле "один звук - одна буква"

Для меня главное чтобы оно дошло до нужных людей,и вполне возможно что они пересмотрят свои взгляды к развитию языка. Также можете опубликовать от своей имени. Статья будет дополняться. Отвечу на любые вопросы. Подробнее: facebook.com/groups/jaslatin

Зейін қойып оқығандарыңызға көп-көп рахмет!

Төменде Абайдың қара сөздерінің жазылу нұсқалары

Бірінші қара сөз

Бұл жасқа келгенше жақсы өткіздік пе, жаман өткіздік пе, әйтеуір өмірімізді өткіздік, айтыстық, тартыстық - әурешілөреқажыдық, жалықтық; қылып жүрген ісіміздің баянсызын, байлаусызын көрдік, бәрі қоршылық екенін білдік. Ал, енді қалған өмірімізді қайтіп, не қылып өткіземіз? Соны таба алмай өзім де қайранмын. Ел бағу? Жоқ, елге бағым жоқ. Бағусыз дертке ұшырайын деген кісі бақпаса, не албыртқан, көңілі басылмаған жастар бағамын демесе, бізді құдай сақтасын! Мал бағу? Жоқ, баға алмаймын. Балалар өздеріне керегінше өздері бағар. Енді қартайғанда қызығын өзің түгел көре алмайтұғын, ұры, залым, тілемсектердің азығын бағып беремін деп, қалған аз ғана өмірімді қор қылар жайым жоқ. Ғылым бағу? Жоқ, ғылым бағарға да ғылым сөзін сөйлесер адам жоқ. Білгеніңді кімге үйретерсің, білмегеніңді кімнен сұрарсың? Елсіз-күнсізде кездемені жайып салып, қолына кезін алып отырғанның не пайдасы бар? Мұңдасып шер тарқатысар кісі болмаған соң, ғылым өзі - бір тез қартайтатұғын күйік. Софылық қылып, дін бағу? Жоқ, ол да болмайды, оған да тыныштық керек. Не көңілде, не көрген күніңде бір тыныштық жоқ, осы елге, осы жерде не қылған софылық? Балаларды бағу? Жоқ, баға алмаймын. Бағар едім, қалайша бағудың мәнісін де білмеймін, не болсын деп бағам, қай елге қосайын, қай харекетке қосайын? Балаларымның өзіне ілгері өмірінің, білімінің пайдасын тыныштықпенен керерлік орын тапқаным жоқ, қайда бар, не қыл дерімді біле алмай отырмын, не бол деп бағам? Оны да ермек қыла алмадым. Ақыры ойладым: осы ойыма келген нәрселерді қағазға жаза берейін, ақ қағаз бен қара сияны ермек қылайын, кімде-кім ішінен керекті сөз тапса, жазып алсын, я оқысын, керегі жоқ десе, өз сөзім өзімдікі дедім де, ақыры осыған байладым, енді мұнан басқа ешбір жұмысым жоқ.

1733 символ

Birinci  qara soiz

Buul jasqa kelgence jaqsi oitkizdik pe, jaman oitkizdik pe, aiyteuir oimirimizdi oitkizdik, aytistiq, tartistiq - aiureciloireqajidiq, jaliqtiq; qilip juwrgen isimizdih bayansizin, baylausizin koirdik, bairi qorciliq ekenin bildik. Al, endi qalghan oimirimizdi qaytip, ne qilip oitkizemiz? Soni taba almay oizim de qayranmin. El baghu? Joq, elge baghim joq. Baghusiz dertke uucirayin degen kisi baqpasa, ne albirtqan, koihili basilmaghan jastar baghamin demese, bizdi quuday saqtasin! Mal baghu? Joq, bagha almaymin. Balalar oizderine keregince oizderi baghar. Endi qartayghanda qizighin oizih tuwgel koire almaytuughin, uuri, zalim, tilemsekterdih azighin baghip beremin dep, qalghan az ghana oimirimdi qor qilar jayim joq. Ghilim baghu? Joq, ghilim baghargha da ghilim soizin soiyleser adam joq. Bilgenihdi kimge uwyretersih, bilmegenihdi kimnen suurarsih? Elsiz-kuwnsizde kezdemeni jayip salip, qolina kezin alip otirghannih ne paydasi bar? Muuhdasip cer tarqatisar kisi bolmaghan soh, ghilim oizi - bir tez qartaytatuughin kuwyik. Sofiliq qilip, din baghu? Joq, ol da bolmaydi, oghan da tinictiq kerek. Ne koihilde, ne koirgen kuwnihde bir tinictiq joq, osi elge, osi jerde ne qilghan sofiliq? Balalardi baghu? Joq, bagha almaymin. Baghar edim, qalayca baghudih mainisin de bilmeymin, ne bolsin dep bagham, qay elge qosayin, qay hareketke qosayin? Balalarimnih oizine ilgeri oimirinih, biliminih paydasin tinictiqpenen kererlik orin tapqanim joq, qayda bar, ne qil derimdi bile almay otirmin, ne bol dep bagham? Oni da ermek qila almadim. Aqiri oyladim: osi oyima kelgen nairselerdi qaghazgha jaza bereyin, aq qaghaz ben qara syani ermek qilayin, kimde-kim icinen kerekti soiz tapsa, jazip alsin, ya oqisin, keregi joq dese, oiz soizim oizimdiki dedim de, aqiri osighan bayladim, endi muunan basqa ecbir juumisim joq.

1820 символ, 5%-ға ғана артық.

Ізгі ниетпен,

Асхат Мақсатұлы.

ҚР азаматы, студент.

Abai.kz