Мен латынға көшуге қарсымын! Себебі, бұл ұсыныс басылым беттерінде көптен бері тиіп-қашты айтылып жүргенімен, осы жолы қарапайым халықтан емес, күтпеген жерден, биліктен шықты. Ал бұған дейінгі биліктен шыққан барлық ұсыныстың ұлт мүддесіне кереғар келетін, жасырын, саяси астары бар болатын. Мәселен, «Көп ұлтты Қазақстан» идаясы, уақыт өте келе елімізде тұрып жатқан әрбір өзге ұлт өкілдеріне, халықаралық заңнамаларға сүйене отырып, автономия талап етулеріне құқық берері сөзсіз дүние. «Көп дінді (конфессиялы) Қазақстан» идеясының зардабын қазір-ақ тартып отырмыз. «Үш тұғырлы тіл» ұстанымы - түбінде қазақ тілін жоятын идея.

Жалпы, менің ойымша біздің билік ұлттық менталитетімізді (басқаша айтқанда ұлттың өзін) жоюға жанталасып еңбектеніп келеді. Жоғарыда айтылған үш идеяның кез келгені толықтай жүзеге асса, бүгінгі қазақы қалпымыздан түк қалмас еді. Өлгенін білдіртпей жіберейін деп, өткен уақыттарда неше түрлі адам ойламайтын құйтұрқы әрекеттерге де барғанды. Соның бірі «Ел бірлігі» деген әдемі атпен ұсынылған, ал түпкі мақсаты «Қазақстандық ұлтты» қалыптастыру доктринасы. Құдайға шүкір, Мұхтар Шаханов ағамыз бастаған ел жанашырларының арқасында биліктің бұл зымиян ойына дер кезінде тосқауыл қоя білдік. Сонда билік өз өмірінде алғаш рет тізе бүкті! Бізде

Мен латынға көшуге қарсымын! Себебі, бұл ұсыныс басылым беттерінде көптен бері тиіп-қашты айтылып жүргенімен, осы жолы қарапайым халықтан емес, күтпеген жерден, биліктен шықты. Ал бұған дейінгі биліктен шыққан барлық ұсыныстың ұлт мүддесіне кереғар келетін, жасырын, саяси астары бар болатын. Мәселен, «Көп ұлтты Қазақстан» идаясы, уақыт өте келе елімізде тұрып жатқан әрбір өзге ұлт өкілдеріне, халықаралық заңнамаларға сүйене отырып, автономия талап етулеріне құқық берері сөзсіз дүние. «Көп дінді (конфессиялы) Қазақстан» идеясының зардабын қазір-ақ тартып отырмыз. «Үш тұғырлы тіл» ұстанымы - түбінде қазақ тілін жоятын идея.

Жалпы, менің ойымша біздің билік ұлттық менталитетімізді (басқаша айтқанда ұлттың өзін) жоюға жанталасып еңбектеніп келеді. Жоғарыда айтылған үш идеяның кез келгені толықтай жүзеге асса, бүгінгі қазақы қалпымыздан түк қалмас еді. Өлгенін білдіртпей жіберейін деп, өткен уақыттарда неше түрлі адам ойламайтын құйтұрқы әрекеттерге де барғанды. Соның бірі «Ел бірлігі» деген әдемі атпен ұсынылған, ал түпкі мақсаты «Қазақстандық ұлтты» қалыптастыру доктринасы. Құдайға шүкір, Мұхтар Шаханов ағамыз бастаған ел жанашырларының арқасында биліктің бұл зымиян ойына дер кезінде тосқауыл қоя білдік. Сонда билік өз өмірінде алғаш рет тізе бүкті! Бізде

«Қазақтың басы біріккенін түсінген болар енді» деп, үміт артып қалғанбыз. Сөйтсек қателесіппіз. Билік керісінше өш сақтап қалған екен.

Айғағы - бүгінгі ұсынысы. Мына билік «тірі» тұрғанда қандай да бір жаңа әліпбиге көшу жүзеге аспайды. Ал аса қалды дегеннің өзінде кириллицамен жылап көрісетін жағдай туындайды. «Көшеміз» дегені халықты жәй алдау, зейінді басқа жаққа бұру ғана. Негізгі мақсат - сол баяғы қазақты жою саясатын жалғастыру! Көп «қадамды», түсініксіз, келешегі күңгірт, ал шынайы түбі - жарға соқтыратын аяр ұсыныс бұл. Қараңыз.

«Ел бірлігі» доктринасынан оңбай опық жеген билік, «Көрсетермін сендерге қарсыласқанды. Көздеріңе көк шыбын үймелетпесем бе?» деп, ұлт жанашырлары арасына өліспей беріспейтін «сүйекті» лақтырып жіберді. Билік жаңылысқан жоқ. Шынында да доктринаға қарсы күресте «бір қолдың бес саусағындай бірігіп қимылдаған» ұлт патриоттары қазірдің өзінде-ақ бітіспестей болып екіге жарылып тұр. Бірі  - латыншаға көшу керек десе, екіншісі  - оған қарсы. Алдағы уақытта үшінші, төртінші, т.т. тоқтамдағы басқа топтардың да шығуы кәдік. Бұл жағдай - ұлт мүддесі дегенде, енді-енді әзер бас қосып келе жатқан қазаққа ес жиғызбас соққы болатын болды! Міне,  биліктің аңсаған арманы да осы емес пе?!

Менің «қарсы» топта болуымның екінші себебі: Латыншаға көшу керек деп, ұлардай шулап отырған бүгінгі топ, мысалы кеше қайда болды? Президенттің аузынан осы сөз шыққанға дейін олар кімнің астында «тұншығып» жатты екен? «Көшу» анық солардың бүгінгі сайрағанындай, ертеңге қалдыруға болмайтын өте маңызды шаруа болса, неге Президент бұл мәселені сөз еткенге дейін көтермеді олар? Жоқ әлде мәні өзекті ұлт мүддесі, Президенттің аузынан шықпаса өзексіз бола ма?

Бұл топқа үлкен күдік бар. Олардың айтуынша «Латын әліпбиіне көшу - орыстың  бодандығынан бір жола құтылудың ең төте жолы екен». Далбаса пікір! Кез келген әліпби - символ, қағазға түскен қисық сызықтар топтамасы ғана. Онда тұрған ештеңе жоқ. Бар мәселе - болмысыңда. Жүректегі батырлық, санадағы азаттық - бұл құдірет. Бодан болғың келмесе, осындай құдіретке ие бол, қазақ! Бұдан басқа жол жоқ құлдықтан құтқарар. Осы құдіреттен құр алақан болсаң, саған әліпби көмектесе адмайды. Бойыңда батырлық, санаңда тәуелсіздік жоқ па, ешқандай қаріп бейшаралығыңды жоя алмайды сенің.

Шамасы бұл топтағылар да ұлт үшін күйіп-пісіп жүргендер. Бірақ өз ойларын жалтақсыз айтуға, ашық күресуге жүректері дауламайтындар. Ал енді Президенттің өзі айтқан соң, неден қорықсын, бәрі шетінен «батыр», шамасы келгенше шулап, бүкіл интернетті даңғазаға айналдырып жіберді. М. Шахановтың ұлтқа жасаған еңбегінің жүзден бірін жасай алмай жүріп, «Латынға өтудің несінен қорқасың Мұха? Сендердің қорқақтықтарың-ақ өлтірді біздерді» деп, бөсіпті сабаздарың.

«Көшуді» жақтаушы топтың тағы бір айтар уәжі: латын қарпі компьютер жүйесіне, ғаламтор желісіне тереңдеп енуге мүмкіндік береді екен. Бұл компьютерді әліп деп танымайтындардың әңгімесі. Компьютер үшін ағылшындықтан өзге барлық әліпби тең дәрежеде. Тіптен кез келген әліпбиді ағылшын әліпбиімен тепе-тең ету де түкке тұрмайтын дүние. Себебі компьютер (сондай-ақ қолдағы ұялы телефонда) «екілік жүйедегі цифрлық кодтарды» ғана «түсінеді».

Үшінші уәждері: «Латын әліпбиі түркі әлемінің рухани бірлігіне зор ықпал етеді. Кремль пантюркизм идеясынан қатты қорқады! Латыншаға өтуімізге Ресейдің қарсылығы содан» -мыс. Бұл енді, саясатты әліп деп танымайтындардың әңгімесі. Болмаса «Кремль түркі әлемінен қатты қорқады» деген ұят нәрсе. Түркі әлемі - әрқайсысының өз мәдениеті, өз тілі бар, бөлек-бөлек мемлекеттер. Бірін бірі тілмәшсіз толық түсіне алмайды. Мысалы, «mag'lubiyat» дегеннен сіз не түсіндіңіз? Тіпті қай ұлттың тілі екенін білесіз бе? Жоқ. Бұл өзбекше «жеңіліс» деген сөз. Бәрі де сізге таныс латын қарпі болса да, өзбек тілін білмесеңіз ештеңе дей алмайсыз. Сондықтан қаріптің ортақтығы ешқандай бірлікке жетелей алмайды. Кириллицада болған Өзбек, Түркімен, Қырғыз, т.б. ағайындар қайда қазір? Шекарасынан байқамай өтіп кетсең атып өлтіреді, жоқ дегенде ұзақ мерзімге түрмесіне тығады.

Бұл топтағылардың тағы да біраз уәждерін келтіруге болар еді. Бірақ бәрі дерлік осындай әлсіз аргументтер. Мәселен, енді бірі «Латын әліпбиіне көшу - заман талабы» дейді. Заман талабы - әліпби ауыстыру емес, «бодандықтан әліпби ауыстыру арқылы құтыла қоямыз» деу, бейшаралық, қорқақтық!

Президенттің ауызынан «Латын әліпбиіне көшу» туралы сөз шығуы мұң екен, бұл «батырлар» «үркейін деп тұрған киік еді, артына таяқ тиіп едінің» керін кидіде қалды. Алды-артына қарамай «көшеміз» деп далақтап жүр. Сондағы мақсат не? Ұтатынымыз қайсы? Біреуі білмейді! Бірақ «көшеді».

Менің «қарсы» топта болуымның үшінші себебі: Билік бұл жерде бір оқпен екі қоянды атып алып отыр. Қоян болғанда да, кәдімгі нояндарын. Біріншіден, қоғамымызда ұлтты жояр келесі  «доктрина» пайда бола қалса, оған қуатты қарсылық көрсете алатын қауым да қалмайды. Елім деген ерлердің түбіне осы латын сызбасы жетейін деп тұр. Тарыдай шашылмақ. Екіншіден, билік өзінің сан қайтара айтып жүрген: «Қазақтың тарихы 1990-шы жылдардан кейін ғана басталды» деген, баяғыдан бергі арманына баратын оңай жол тапты. Естеріңізде болса, осыдан үш-төрт жыл бұрын, 40-қа тарта ұлт қасқалары «Жаңа тарихты жазайық!» деп, дүркіреген болатын. Шынында да латыншаға өтіп, «жаңа дәуірде» өмір кешіп жатқан буынға өткен, ескі заман не керек? Ендеше, латынға өту - сонау атам қазақтан, бүгінгі тәуелсіздігімізге дейінгі тарихыңды жою! Қажет дүниені аударып аламыз деген бос сөз. Ақша ғана өзекті қоғамда тарих кімге керек?

Енді біз латын әліпбиіне өтіп кеткен «жарқын» күнімізді, бүгінгі биліктің сиқына сай, көз алдымызға елестетіп көрелік. Көптеп жаңадан салынған заманауи орыс мектептері пайда болады. Бұған ешкім тиым сала алмайды. Себебі қазақ ата-аналардың өздерінің жазбаша түрдегі берген талап-арыздары осындай болмақ. Баласын кім қандай мектепке беруі - әркімнің Конституциялық өз құқығы. («Жау кеткен соң қылышыңды боққа шап»).  Бұл орыс мектептерінде барлық сабақ кириллицада, тек мемлекеттік тіл ғана латыншада жүреді. Орыс мектептеріндегі үлгерім қазақ мектептеріне қарағанда еселеп артық. Себебі оқулық «жыртылып-айырылады».

Ал қазақ мектептерінде бәрі керісінше, барлық сабақ латынша, тек орыс тілі ғана кириллицада жүреді. Үлгерім масқара нашар, себебі оқулықтар жетіспейді, ал бар оқулықтардың сапасы адам айтқысыз төмен.

Жоғарғы оқу орындарындағы жағдай мұнан да аянышты. Қазақша латынмен жазылған оқулықты он қайтара оқысаңда ештеңе ұқпайсың. Себебі тілімізді толық дамытып үлгермесек, қазіргідей деңгейдегі аударманы, орысшасын оқып барып түсінесің. Салдарынан диплом алып шыққан қазақы бала білімсіз, ал орыс тілді бала көп сауатты. Табиғатынан матеметика, физикаға зерек қазақ жастары ғылымның иісі мұрнына бармайтын топас ұлттың өкілдері болып шыға келеді.

Енді уақыт өте келе, бес, әрі кетсе он жылда кириллицаға қайта ауысасың!
Міне, бұл жоғарыда айтылған «Қазақтың көзіне көк шыбынды үймелету» сәті.

Әрине, дәл осылай болады дейтін көріпкелдігім жоқ. Дегенмен, осы тектес құбылыстың болары анық-ақ. Сондықтан қазақ тілін барлық салада толық дамытып алмай, кириллицадан кетуге болмайды! Ал қазақ тілі биліктің мына ұстанған саясатымен тағы 20 жылда да толық өз деңгейіне көтеріле алмасы анық. «Латын әліпбиіне өтейік» деп, ентігін баса алмай жүрген ағайындар, ең бірінші қазақ тілін толыққанды мемлекеттік тіл дәрежесіне көтеруге, дәл осы екпіндеріңізді төмендетпеген күйі атсалысуларыңыз керек, егер тілге шын жандарыңыз ашыса. Ол жолда, бұл жолдағыдай емес, керісінше Президент саясатына қарсы келіп қалуларыңыз да ықтимал. Сөйтіп жүріп мемлекеттік тілді өз тұғырына отырғыза алсақ, сосын барып, тіптен Қытай иероглифіне өтеміз десеңіздер де құқыларыңыз бар. Мен сіздерді қолдаймын, ол кезде.

Ал мұндайға дайын емес, Президент рұқсат берсе ғана «батыр» болатын белсенділер болсаңыздар, онда Мұхтар Шаханов сияқты ұлт мүддесі үшін күресіп жүрген азаматтарымыздың аяғына оралып, жүрісінен жаңылдырмаңыздар.

Негізінде «Латынға ертең көшейік» деп шулап жатқандардың дені - «көшу, көшпеудің» зияны мен пайдасын толық саралай алмайтын, Президенттің өзі әу баста-ақ есептеп сырттарынан сенім артқан «батырлары» болып отыр. Президенттің мұндай талантына таң қалмасқа шараң жоқ. Өйткені ол шуылдақтар, көтеріліп отырған мәселені талқылауға өрелері жетпесе керек, Шахановтың жеке басына бағытталған «Ұлтшыл болса неге фамилиясының артындағы «ов»-ты алып тастамайды? Орысшыл» деген сияқты, бос әңгімелермен ғана шектелген.

Мысалы, фамилияларында «ов, ев» деген жалғаулары жоқ - тарихшы Мәмбет Қойгелдіні, болмаса демограф - Мақаш Тәтімді алайық. Екеуі де мүйіздері қарағайдай ғалымдар. Сонда осы кісілер Шахановқа қарағанда мықты ұлтшылдар ма? Жоқ! Мұны, өзгелер емес, тіпті ол кісілердің өздері де мойындайды деп ойлаймын.
Мен өз басым ата-тегін қазақшалап алған талай адамдарды, тіпті «ұлт патриоттарын» да білемін, үйінде бала-шаға, немерелерімен орысша сөйлесетін. «Жигулииге» «Мерседестің» жалтыраған барлық эмблемаларын жапсырып қойып, «Мерседес», «Мерседес» деп, күнде айтып, әдетке айналдырып алсақ та, ол бәрібір аты басқа, заты - сапасы сол баяғы «Жигулии» болып қала бермей ме? Осы сияқты ата-тегінің жазылуын өзгерткен адам керемет ұлтшыл болып кетпейді. Бүгінгі Тұңғышбай Әл-Таразидің бұрынғы Жаманқұловтан ешқандай айырмашылығы жоқ. Ендеше, атты өзгерткеннен түк шықпайды, егер затты өзгертпесек.

Сондықтан, мәселе әр адамның жеке белгісі - есімінде емес, оның затында, табиғатында. Дәл тіл мен әліпби сияқты. Мәселе тілдің өзінде, оның қалай белгіленетін қарпінің түрінде емес!

P.S.

Тағы бір ой бар. Билікте қоғамдағы барлық саяси қарсы күштерді дәрменсіздендіру жоспары бұрыннан болған. Осы жоспар бойынша олар ең әуелі оппозицияны жік-жіке бөліп, әлсіретті, жұмысына тиым салды. Ақпарат құралдарын сот арқылы жапты. Қалғаны - соңғы жылдары қуат алып келе жатқан ұлт патриоттары еді, олардың да үнін өшіретін амалын тапты. Ең соңғы елдегі қоғамдық ойға әсер ете алады деген екі басылым: «Жас Алаш» пен «Дат» жобасы аман тұр, әзірше. Осылардың «көзін» жойса, бітті, билік ойына не келсе, соны ешбір қиындықсыз жүзеге асыра алады. Мәселен, президенттің мұрагерін (Дариғаны дейік) жария ете алады, болмаса Қытайға жер беріп, яки Кедендік Одақтағы үш мемлекеттің аясында «таза экономикалық» деп халықты алдап, уақытты созбай-ақ, бірден саяси, бұрынғы Кеңес одағының баламасы - ЕурАзия одағын құра алады.

Онда биліктің Құдайлары жарылқап, Путиннің тақиясы аспанға ұшып, өз еліміздегі өзге тілділердің жұлдыздары жарқырай түспек. Ал қазақ ше?... Қазақтың қолында бір-бір әліппе болады...

Ұлы өрттің бастауы - кішкентай ғана шырпы оты! Қарапайым әліпби үшін алысып жүріп, барымыздан жұрдай болып қалмайық, ағайын. Бүгінгі мына опасыз биліктен қазақ жақсылық күтпесін.
Геройхан Қыстаубаев, матеметик
Abai.kz