–  Төлен аға, менің құрдастарым «Есейе келе адамның жас кезінде оқыған шы­ғармаларына деген көзқарасы өзгеретін тәрізді. Жас кезінде таудай болған құбылыстар уақыт өте келе төбедей болып қалады» дегенді айтады. Мұның себебі неде? Біздің толқын тым талғампаз болып кетті ме?

–  Төлен аға, менің құрдастарым «Есейе келе адамның жас кезінде оқыған шы­ғармаларына деген көзқарасы өзгеретін тәрізді. Жас кезінде таудай болған құбылыстар уақыт өте келе төбедей болып қалады» дегенді айтады. Мұның себебі неде? Біздің толқын тым талғампаз болып кетті ме?
–  Сіз бен біз қоғамдық формацияның әлі ауысып бітпеген кезеңінде өмір сүріп отырмыз. Тәуелсіздік тұсында дүниеге келген ғана емес, тәуелсіздіктің дәмін татып үлгерген ұрпақтың қалай болғанда да бітімі бөлек. Кеңес империясы бір сәтте күйреп түсті. Сонымен бірге жетпіс жылдық тарихы бар кеңес әдебиеті де келмеске кетті. Қадау-қадау дүниелер ғана жаңа заман көшіне іліне алды. Тау деп таныған тұлғаларымыз бір-ақ сәтте тұғырынан түсіп қалды. Уақыт әрбір толқынға өз қолтаңбасын қалдырады. Ал тарихи шындық біз үшін – Алаш тарихы, 1921-1934 жылдардағы қуғын-сүргін, халықтың тең жартысының қырылуы. Мұндай қолдан жасалған алапат қырғын тарихта болған емес. Ақтабан шұ­бы­рынды жылдарында да қазақтың үштен бірі қырылды. Қазақтың қасіретіне төрінен орын бермеген әдебиетті біз әдебиет деп айта аламыз ба? Шын мәнінде, большевизмнің зардабы фа­шизмнен асып кетпесе, кем болмады. Гитлер басқа халықты қырып-жойып, басып алғысы келсе, Сталин өзінің халқын қырды. 1937 жылдан 1938 жылға дейінгі аралықта 360 мың адам атылды деген дерек бар. Бұл дегеніңіз – бір жыл бойына күніне мың адамнан атылып отырды деген сөз! Мұндай мемлекет адамзат тарихында болған емес. Сон­дықтан осыны біз ашық айтуымыз керек. Бізде көптеген адамдар әлі күнге дейін баяғы кеңестік санамен өмір сүріп жүр. Қайбір жылы елімізге белгілі қарт профессор теледидарға сұхбат беріп отыр. Сөз арасында жас журналиске «Сен Кеңес өкіметінен не қиянат көрдің?» деп зіркілдеп ұрсып қояды. Не көрмедік біз? Халық қырылды, тәр­кіленді, қаншама адам шетелге қашты. 1937 жылы халықтың бостандығын, елдің азаттығын саяси тұрғыда күн тәртібіне қойған Алаш азаматтарын қырып салды. Ұлттық санамызды улады, тіпті «ұлт» деген сөзді санамыздан өшіруге әрекеттенді. Мінеки, осындай зұлмат заманды білмеген ол қандай профессор? Сөйтіп тұрып халыққа ақыл айтатынын қайтерсің...
– Сонда бүгінгі жазушы, бүгінгі зиялы қандай болуы керек?
– Бүгінгі жазушы кеңестік санадан арылу керек. Кеңестік номенклатураның шекпенінен шығу керек. Сана баяу өзгереді, оның өзгеруі, қалпына келуі оңай шаруа емес. Кеңестік сана 70 жыл үстемдік құрды. Оның арғы жағында Ресейдің қоластына кірген уақытты есептеңіз. Осыдан бірнеше жыл бұрын әлдебір қоғамдық ұйым «Ең ұлы қазақ кім?» деген тақырыпқа сауалнама жүр­гізіп, нәтижесін хабарлады. Тізімде әртүрлі адамдар бар екен, олардың еш­қайсысына тоқталғым келмейді. Менің жанымды қинағаны – Алаштың көсемі, қазақ ұлтының азаттығына жанын қи­ған, қайтыс боларында «Мен Кеңес өкіметін мойындадым, бірақ жек  көрдім» деп  кеткен  аяулы  Әлихан  Бөкейхановтың қазақты «быдло» деп қорлаған, қазақша бір ауыз сөз білмейтін Нұрболат Масановтан кейін сегізінші орында тұрғаны болды.. Жылайсың ба, күлесің бе?.. Мұндай нәрсеге мән бермей кете алмайсың. Өйткені кез келген сауалнама белгілі бір дәрежеде ұлттық сананың бүгінгі сипатын білдіреді.
Маған қазақтың бүгінгі рухани әлемінде азамат соғысы жүріп жатқан сияқты көрінеді де тұрады. Ұлттық мүддеге байланысты әңгіме болса, отырған қырық адам қырық түрлі пікір айтуы мүмкін. Соның бәрі кешегі кеңестік санадан арыла алмай жат­қа­нымыздан деп ойлаймын. Бұл – шын мәнінде, үлкен проблема.
 Тәуелсіздік алған кезде экономиканы жолға қоюмен қатар, «Сананың отар­сыздануы» (деколонизация сознания) деген үлкен бағдарлама жасалуы керек еді. Өкінішке қарай, ол жасалған жоқ. Кембағал санадан біз ең болмаса, әдебиет пен өнер арқылы арылуымыз қажет. Бүгінгі әдебиет пен өнерде үлкен әлеу­меттік идеялар болуы міндетті. Сәбит Мұқановты, Ғабиден Мұстафин, Ғабит Мүсіреповтерді біз қанша жақсы көрсек те, бүгінгі ұрпаққа оның қажеті жоқ. Оқымайды. Себебі Кеңес өкіметі идео­логияға бағынған жалған тарихты, жалған әдебиетті жасады. Ондай әдебиеттің бүгінгі тәуелсіздік идеясына қайшы келетіні анық. Сондықтан біз жаңа заманның әдебиетін жазуға батыл кірісуіміз керек.
 – Тәуелсіздік алғанымызға 22 жыл болды. Бірақ біз үйрене алмай жатқан дүниелер басымыздағы шашымыздан көп... Тәуелсіздік, азаттық ұлттың са­пасына қалай әсер етті? Толыққанды ұлт болуға талпыныс бар ма?
– Өркениетті елдерде қашанда демократиялық принцип, яғни ойлау еркіндігі басым. Ал дамудың жоғарғы сатысына шыға алмай жатқан елдерде аңызбен, мифпен өмір сүру, табыну, жалған намысшылдық басым болатыны мәлім. Ондай елдердің ақынында да, батырында да, көсемінде де мін болмайды. Әдебиетінде сыни суреттер орын алса, бүкіл ұлтты қорлағандай болып шу көтеріледі. Біз де сол дең­гейден ұзап кете алмай жатқан секілдіміз. Біз өзіміз пір тұтатын, жақсы көретін адамдарға да сын көзбен қарай білуіміз керек. Бұл – өркениеттіліктің белгісі. Мысалы, бүкіл адамзат мо­йындаған данышпан жазушы Толс­тойдың шығармаларын талдағанда да сын пікірлер айтылып жатады. Бұл олардың Толстойды жек көргендігі емес. Бұл көркемөнердегі сауаттылықты білдіреді. Біз Абайды айтсақ, тек қана көкке көтереміз. Талдау жоқ. Сын пікір бола қалса, Абай құлап қалатындай көреміз. Бекер. Меніңше, Абай ол күдіктен әлдеқайда жоғары тұр. Батыл талдаудан ол ешқандай да төмендемейді, тек адамның санасы мен жүрегіне жақындай түседі. Немесе Зейнолла Қабдоловтың «Менің Әуезовім» атты шығармасын алайық. Әуезовке тамсанды, Әуезовті пайғамбарға айналдырды. Шын мәніндегі ет пен сүйектен жаралған Әуезовтің адами бейнесі жоқ. Әдебиет – өмірдің қайшылығы мен шындығын көрсеткенде ғана әдебиет. Шындық тәтті болмауы әбден мүмкін.. Біз Әуезовті мақтай бергенше, оның «Өскен өркен» романын жазуына не себеп болды?» деген сұраққа жауап іздеген жөн болар еді.. «Өскен өркен» оқырман жүрегінен орын алған жоқ. Егер Әуезов «Өскен өркенді» Лениндік сыйлықты алғанға дейін жазса, түсінуге болар еді. Әлем таныған, әлем мойындаған Әуезовтің «Абай жолы» тәрізді классикалық шы­ғармасынан соң, арзан қол шығармаға баруы, менің санама сыймайды. Лауазымы биік тұлғаларды мақтап өлең жазып, роман жазып, классик болған жазушы адамзат тарихында болған емес, ешқашан болмайды да. Бойында құдай берген таланты бола тұра, өмірдің ығына, пендешіліктің қамытына жегілу – шығармашылық тұрғыда өзін-өзі қор қылу деген сөз. Ондайлар қазіргі әде­биетте те, сіздің журналистикада да баршылық.
– Осыдан жарты ғасыр бұрын жазылған шығармалардың қазір «екінші тынысы» ашылып жатыр. Сіздің осыдан 40 жыл бұрын жазылған «Оң қол» деген әңгімеңіздегі философиялық тұжырым, адам ағзасының екіге бөлінуін қоғамдағы өзгерістерге балау бүгін де өзектілігін жойған жоқ.
 – Мұндай пікірлерді көп естимін. «Оң қол» жазушы ретінде мені оқырманға кеңінен танытқан шығарма болды деп айтуға болады. Тым жоғары баға бер­гендер де болды. Бірақ ең бастысы, әңгіменің оқырманды бей-жай қал­дырмағаны анық еді. Сол кезде әлдеқалай дүрдараздау болып жүрген Сафуан Шаймерденов ағаммен де табыстырған осы әңгіме еді. Қарап отырсам, «Оң қол» әңгiмесi жазылғаннан берi 40 жыл уақыт өтiптi. Ұрпақ ауысты, қоғам өзгерді. Осындай кезде шығармаң әлі оқырман сұранысына ілігіп жатса, еңбегіңнің еш кетпегені шығар...
– Социалистік реализмнің шекпеніне сыймайтын қадау-қадау шығармалар болды ғой. Әбдіжәміл Нұрпейісовтің «Қан мен терінде» Еламанға емес, Тәңірбергенге бүйрегіміз көбірек бұрып тұрады. «Қан мен терді» кеңес әдебиетіне жатқыза ал­маймын.
– Әбекеңнің «Қан мен тері» Шолоховтың «Тынық Доны» сияқты ғой. «Тынық  Донда» Кеңес өкіметі ор­нап жатады, бірақ өмірдегі қатыгездік, мейірімсіздік, адасқан тағдыр, қиылған өмір көз алдыңнан бүкпесіз өтіп жатады. Кейбір шетелдік жазушылар кезінде Нобель сыйлығына байланысты: «Тынық Донға» берілмеген сыйлықтан біз бас тартайық» дегенді де айтқан. Жазушы дәуір тұлғасын образдар арқылы береді. «Қан мен тердегі» Еламан, Тәңірберген, Кәлен, Сүйеу қарт, Судыр Ахмет – бояуы қанық, заман бейнесін бойына жиған шынайы әлеуметтік тұлғалар. Сол себепті де роман әлемдік деңгейде ба­ғаланды. Социалистік реализмнің шекпеніне сыймайтын шығармалар бар, әрине. Әуезовтің «Көксерегі» мен «Қараш-қарашын», «Қаракөз» пьесасын кеңестік шығарма деп айта алмайсың. Ол әлемдік әдебиеттің деңгейінде жазылған дүниелер.
– Жақында Олжас Сүлейменовпен сұхбаттастым. Олжас аға «Әдебиеттің алтын ғасыры алпысыншы жылдардың еншісінде қалып кетті. Алтын ғасырдың жаңғырығы 1985 жылдарға дейін жетті. Қазір әдебиет өлді» дейді. Өткен ғасырдың алпысыншы жылдардағы әдебиеттің феномені не? Оның дүр етіп көтерілуіне не себеп болды?
– Кеңес жүйесі темір пердемен тұмшалап қойғысы келсе де, батыс әдебиетімен таныстық. Бізден басқа ел, бізден де басқа қоғам, әдебиет барын біле бастадық. Олардың өмір сүру қағидалары бізден көш ілгері озып кеткенін сездік. Сезген соң, сөне бас­таған санаға сәуле түсті. Ұлттық сананың оянуы басталды деп те айтуға болады. Мұндай құбылыстың әдебиетке әсер етпеуі мүмкін емес.
– 1985 жылдарға дейін созылған бұл үрдіске билік тарапынан қолдау, ынталандыру дегендер болды ма?
– Ол кезде «цензура» деген болды. Қырағы цензурадан өтіп кету үшін таланттың сыртында қулық та қажет еді. Қадырдың сол кездері: «Өткізу үшін шындықты, өтірік қостым ішіне» дегені сол заманның сипатын анық көрсетеді. Қоғамның дамуына қажет нәрсенің бірі – наразылық. Адам санасына наразылық келгеннен бастап, адам өзі өмір сүрген ортаның кемшілігін біле бастайды. Содан кейін одан құтылудың жолын қарастырады. 1960 жылдары қоғамдық санада «Бұлай өмір сүруге болмайды» деген түсінік үстемдік құрды. Сол жылдары әдебиетке келген Қадырдың, Мұқағалидың, Жұмекеннің поэзиясын қараңызшы. Олардың өлеңдерінде заманға риза еместік, содан туындайтын наразылық көңіл күйі көзге ұрып тұрған жоқ па? Шындықты айтқаннан кейін әдебиет те құлпырып сала береді. Бірақ мен жаңағы «әдебиет өлді» деген сөзбен келіскім келмейді. Тәуелсіздік келіп, кеңестік санадан құтыла бастаған кезде, неге әдебиет өлуге тиісті? Рас, кино, теледидар, компьютер секілді техникалық мүмкіндіктердің тууына байланысты әдебиет бұрынғыдай адамдардың ең үлкен қызығына айнала алмай қалуы мүмкін. Бірақ бұл әдебиеттің өлуі емес. Ал сапасы төмендеу әдебиеттің өлімі жайлы болса, сөз басқа.
– Олжастар да сол кезде танылды. 1960 жылдары кеңес әдебиеті деген ортақ шапанды жамылып жүрсеңіздер де, қазақ тілінде немесе орыс тілінде жазатындар деп жікке бөлетіндер болды ма?
– Қай тілде жазсаң, сол әдебиеттің өкілісің деп ойлаймын. Олжекеңнің өз ұлтына деген ықыласын, азаматтық позициясын сыйлаймын, бірақ қазақ ақыны деуге қисын таба алмаймын. Мәселен, Брусиловский қазақ емес, бірақ композитор ретінде қазақтың композиторы. Немесе Гогольдің тегі – украиндық. Бірақ шығармаларын орыс тілінде жазғандықтан, орыс жазушысы болып есептеледі. Қазір ешкім оны украин жазушысы деп айтпайды. Мен де бір кезде Олжекеңмен «ауырғанмын». Өйткені біздің заманымызда өзге ұлт өкілдерінің орыс тілін орыстардан да артық сөйлеуі үлкен мәртебе болатын. Бұл балалықтың, жастықтың солшылдық ауруы десе де болады. Кейін есейе келе өмір әр нәрсені өз орнына қояды. Олжекең орыс мәдениетімен сусындап, тұлға ретінде қалыптасқаннан кейін, оның ықпалынан шыға алмай қалуы бір жағынан заңдылық. Алайда өз тілінен көз жазып қалса да, өз ұлтына деген көңілі адал азаматтар аз емес. Сондықтан оларды өзекке теуіп, бір халықты екіге бөлуге өз басым қарсымын.
– Олжас пен Шыңғыстың трагедиясы бір ме? Шыңғыс та шығармаларын орыс тілінде жазды ғой. Бірақ өзге тілде жазды деп жатқан қырғыз жайлы естімеппін. Бәрі «ұлы жазушымыз, перзентіміз» деп алақандарына салып отыр...
– Шыңғыс алғашқы шығармаларын қырғыз тілінде жазды. Ол өз ана тілінің майын тамызып отырып сөйлейтін. Манасты жатқа айтатын. Қазақтарға да ықыласы ерекше еді. Біздермен әңгімелескен кезде таза қырғызша емес, қырғыз бен қазақ тілдері арасынан аралық тіл тауып алатын. Мені сол таңғалдыратын. Кейін еуропалық тақырыпқа ойысып, түбірінен алыстаңқырап кеткендей болды. Бірақ мен Шықаңа үлкен құрметпен қараймын. Бойында қырғыз-қазаққа тән ерекше қарапайымдылық болатын.
– Бұрын белгілі бір тұлғалар бір-бірімен БАҚ арқылы хат жазысып, пікір алмасатын. Шерхан Мұртаза мен Камал Смайыловтың БАҚ арқылы жазған хаттары арасында керемет сыйластық бар еді. Кейін Камал аға дүниеден өткенде Шер-ағаның «Енді кімге хат жазамын. Енді хаттар жазылмайды» деп балаша егілгенін көрдік. Екі Мұхтардың арасындағы хат қоғамдық емес, қа­рабастық сипат алып кетті. Қазір БАҚ бетіндегі әртүрлі пікірталастарға қарап, «насыбайды қалай ату керек» деген мәселе көтерілсе, сол тақырыпта алты ай айтысатын шығармыз деген ой келеді.
– Біз полемика мәдениетіне әлі көтеріле алмай жатырмыз. Негізгі мәселеден гөрі қара басқа тиісіп, пікірталасты жеке бастың айтысына айналдыру үрдісі басым болып барады. Сыйласып отырып-ақ, айтысуға болады ғой. Тілегің бір болса, ниетің бір болса, неге бір-біріңмен араздасуың керек? Өз басым Мұхтар Шахановтың ақындығын да, қайраткерлігін де өте жоғары бағалаймын. Ең жақын достарының бірімін. Жақында екеуміз бір мәселе төңірегінде келісімге келе алмадық. Ол латын әрпіне көшуге қарсымын дейді, мен неғұрлым тезірек көшсек жақсы болар еді деймін. Екеуміз қолымыздан келгенше бір-бірімізге дәлелдеп бақтық. Әлі мәмілеге келген жоқпыз. Бірақ бұрынғы көңіл, бұрынғы сыйластық сол қалпында. Айтыстан қашудың, әрине, керегі жоқ. Онсыз қоғамдық пікір кемелденбейді. Айтысайық, ымырасыз пікір таластырайық, бірақ ғайбатқа бармайық.
 – Сіздің өмірдерегіңізге қарасам, мәнсап сізді өкпелетпеген тәрізді. Ерте көзге түстіңіз, қызметте де жолыңыз болды. Бірақ жиырма мен отыз жас аралығында жазған «Оң қол» мен «Тозақ оттары жымыңдайды» деген шы­ғармаларыңызда ағзаның екіге бөлінуі немесе алпауыт ұлттардың өктемдігін көрсету арқылы «бұлай өмір сүруге болмайтынын» тұспалдап көрсетіпсіз ...
– Менің санам кеңес жүйесін қабылдаған емес. Бұл көзқарас шы­ғармаларымда байқалып тұрады. Себебі Ахмет Байтұрсынов пен Міржақып Дулатов туып-өскен жерденмін. Олар жайлы аңызға бергісіз әңгімені жас кезімнен естіп өстім. Солардың әң­гімесімен адам болып қалыптастым.
– Қоғамда айтары бар жазушыны, ақынды қатарына тарту мемлекетті басқарудың әлемдік тәжірибесінде бар үрдіс екен. Ақын-жазушылардан сіз, Олжас ақын, Әбіш Кекілбаевтар ше­неуніктің шапанын кидіңіздер. Бірақ Олжас, сіз шығармашылықтарыңызды мемлекеттік қызметтің тасасында қалдырмапсыздар. Әбіш ағамыздың шығармашыл ортадан кетуінен оқырман көп нәрсені жоғалтты дейтін пікірді жақтайтындар көп.
– Рас, Президент әкімшілігінде болдым, Президенттің көмекшісі де болдым. Бірақ шенеуніктік психология жаныма дарыған емес. Менің азаматтық ұстанымыма, шығармашылық көз­қарасыма ықпал жасаған емес. Жалпы, қай қызметте жүрсең де өз табиғатыңды сақтап қалу өзіңе байланысты. Гете министр болған, Абай болыс, Салтыков-Щедрин вице-губернатор болған, бірақ олар қаламгерлік қасиеттерін жоғалтқан жоқ.
– Билікте жүргенде көрген-түй­гендеріңіз шығармашылығыңызға қалай әсер етті?
– «Қайырсыз жұма» атты әңгімемнің алғашқы аты «Министрдің өлімі» еді. Сол ортаны жақсы білгеннен кейін әңгімені жазу маған қиынға түскен жоқ.
– Сіз «Парасат майданын» Президент әкімшілігінде жүргенде жаздыңыз. Сыншылар «Оң қол» мен «Парасат майданы» арасынан бір байланыс іздеп жатыр. Мысалы, жақында Амангелді Кеңшілікұлы «Оң қолда» адастырып кеткен орманнан «Парасат майданы» жетектеп алып шықты» деп жазды.
 – «Парасат майданы» 7 жылға жуық іштей толғандырып жүрген дүние болды. Соны тапжылмастан 3 ай отырып жаздым. Барлық шығарма алғашқы кезде күйіп-жанып жазылады. Өзіңе сенен басқа ешбір жазушы мұндай шығарма жазбаған секілді болып кө­рінеді. Ал бәрін аяқтап, соңғы нүктесін қойғанда, көңіліңде «Осы керек дүние ме өзі?» деген күдік пайда болады. Сонда повесті алғашқылардың бірі боп оқыған Әбдіжәміл Нұрпейісов болды. Ол кісі өзі сөзге сараң адам ғой, түн ортасында маған телефон шалып: «Шығармаңды оқып шықтым. Жігіттер жақсы деп мақтағанға көп жақсының бірі ме деп едім» деп сәл кідірді де, орысшалап «Это – явление!» демесі бар ма. Нұрпейісовтің өзі сөйтіп мақтағаннан кейін менің бойымда үлкен сенім пайда болды. Шығарма да маған бақ болып келді. Менің басқа да марапатқа лайықты шығармаларым бар секілді еді өзіме. Бірақ Мемлекеттік сыйлықты да, ПЕН клуб сыйлығын да, Франц Кафка атындағы еуропалық алтын медальды да «Парасат майданы» алды. Қысқасы, бүкіл қызықты «Парасат майданынан» көргендей болдым. Аманкелді Кең­шілікұлы оны «Оң қол» адастырып кеткен қалың орманнан «Парасат майданы» жетектеп алып шықты» деп, екі шығарманың арасына әдемі бір параллель жасаған екен, соны оқып, өз шығармамды жаңа көргендей бір сезімде болғаным бар. «Парасат майданы» менің ішімді сығып алды десем де болады. Енді ондай философиялық  дүниеге бармас­пын деп жүрмін. Бірақ кім біледі?
– Тағы да «Парасат майданы» туралы: Сіз «адамдар өтірікті жек көреді. Егер өтірікке тіл бітер болса, «мен сендердің өмірлеріңді ретке келтіріп отырмын. Мен болмасам сендер тозып кеткен болар едіңіздер» дейсіз. Өтірік сіздің өміріңізді қаншалықты ретке келтірді?
– Шығармашылық алдында арым таза. Өзімді де, жан-жағымды да алдауға жол берген емеспін. Оны дәлелдеп жа­тудың түк қажеті жоқ, менің шығар­ма­ларымды оқыса жетіп жатыр деп ой­лай­мын. Екіншіден, өз-өзіме баға бере ал­маймын. Егер «Әбдіков бір кездері өзін де алдады, оқырмандарды  да  алда­ды»  дегендер болса, келсін, пікір­ле­сейік..
– «Ұры мен ұлы» жайлы айта кетсеңіз. Көрген адамдар «бізге осындай дүниелер қажет» деп ой түйіп қайтыпты.
– Бұл пьеса менің көптен бері толғантып жүрген шығармаларымның бірі болатын. Негізгі тақырыбы – тәуелсіздіктен кейінгі әлеуметтік келеңсіздіктер, қоғамның кісілік келбеті, ұрпақтар арасындағы қайшылық. Әрине, кемшілік барлық қоғамда бар, бірақ сол кемшілікті мойындау арқылы ғана одан арылуға болады. Кемшілікті жазғырудың орнына оны қолпаштап, қолдай бастаса, яғни шындықты айтқандар төмендеп, өтірік айтқандар, жағымпаздар жо­ғарылап жатса, онда қоғамда азу процесі басталады. Шын өнер қоғамды сауық­тыруға ықпал жасауы керек. Спектакль жайындағы пікірлер жаман емес. Режиссер мен актерлердің біраз тер төккендері байқалып тұр. Бірақ маған әлі де жұмыс жасап, кемелдендіре түсу қажет секілді. Батыл айтудан жасқанбау керек. Бізде биліктен қаймығу деген қанға сіңіп қалған әдет бар. Кім сынағанды жақсы көреді, биліктің де ұнатпайтыны рас. Бірақ билікке ұнауды мақсат қылсаң, онда шығармашылық көрің қазулы тұр дей бер.
Пьесаның әуелгі аты «Ардагер» болатын. Қоюшы режиссер Е.Обаев: «Театр көрермендерді өзіне тарта білуі керек. Ол үшін шығармаға жұртты қызықтыратын бір ат қойған жөн. Сондықтан спектакльдің атын «Ұры мен ұлы» деп қояйық» деп ұсыныс айтты. Мен келістім. Шілденің басында спектакльді Астанада көрсетуді жоспарлап отыр екен. Амандық болса, оны да көретін шығармыз.
– Қазір не жазып жүрсіз?
– Қазір бір повесть жазып жатырмын. Оның не туралы екенін айтып жатудың қажеті болмас. Оның сыртында, баяғыда «Өліара» деген роман жазғанмын, жұрттың бәрі соның екінші кітабын қашан бітіретінімді сұрайды. Осыдан 2-3 жыл бұрын біреулерге аңдаусызда «Келесі жылы бітіремін» деп қалып едім. Уәдені дер кезінде орындай алмағаным үшін ұялып жүрмін. Бірақ қазір соны бастап жазып жатқан жайым бар. Былтыр «Тұғыр мен ғұмыр» деген повесім жа­рыққа шықты. Оған бір режиссер фильм түсіремін деп талпынып жүр. Менің ойымша, Кеңес заманының үлкен бір қасіретті заман болғанын біз әлі толық деңгейде ашып айта алған жоқпыз. «Тұғыр мен ғұмырдың» негізгі идеясы – фашизм мен большевизмнің  екеуі  бір-ақ құбылыс екендігін айту.
– Әңгімеңізге рақмет!

Abai.kz