–  Tólen agha, mening qúrdastarym «Eseye kele adamnyng jas kezinde oqyghan shy­gharmalaryna degen kózqarasy ózgeretin tәrizdi. Jas kezinde tauday bolghan qúbylystar uaqyt óte kele tóbedey bolyp qalady» degendi aitady. Múnyng sebebi nede? Bizding tolqyn tym talghampaz bolyp ketti me?

–  Tólen agha, mening qúrdastarym «Eseye kele adamnyng jas kezinde oqyghan shy­gharmalaryna degen kózqarasy ózgeretin tәrizdi. Jas kezinde tauday bolghan qúbylystar uaqyt óte kele tóbedey bolyp qalady» degendi aitady. Múnyng sebebi nede? Bizding tolqyn tym talghampaz bolyp ketti me?
–  Siz ben biz qoghamdyq formasiyanyng әli auysyp bitpegen kezeninde ómir sýrip otyrmyz. Tәuelsizdik túsynda dýniyege kelgen ghana emes, tәuelsizdikting dәmin tatyp ýlgergen úrpaqtyng qalay bolghanda da bitimi bólek. Kenes imperiyasy bir sәtte kýirep týsti. Sonymen birge jetpis jyldyq tarihy bar kenes әdebiyeti de kelmeske ketti. Qadau-qadau dýniyeler ghana jana zaman kóshine iline aldy. Tau dep tanyghan túlghalarymyz bir-aq sәtte túghyrynan týsip qaldy. Uaqyt әrbir tolqyngha óz qoltanbasyn qaldyrady. Al tarihy shyndyq biz ýshin – Alash tarihy, 1921-1934 jyldardaghy qughyn-sýrgin, halyqtyng teng jartysynyng qyryluy. Múnday qoldan jasalghan alapat qyrghyn tarihta bolghan emes. Aqtaban shú­by­ryndy jyldarynda da qazaqtyng ýshten biri qyryldy. Qazaqtyng qasiretine tórinen oryn bermegen әdebiyetti biz әdebiyet dep aita alamyz ba? Shyn mәninde, bolishevizmning zardaby fa­shizmnen asyp ketpese, kem bolmady. Gitler basqa halyqty qyryp-joyyp, basyp alghysy kelse, Stalin ózining halqyn qyrdy. 1937 jyldan 1938 jylgha deyingi aralyqta 360 myng adam atyldy degen derek bar. Búl degeniniz – bir jyl boyyna kýnine myng adamnan atylyp otyrdy degen sóz! Múnday memleket adamzat tarihynda bolghan emes. Son­dyqtan osyny biz ashyq aituymyz kerek. Bizde kóptegen adamdar әli kýnge deyin bayaghy kenestik sanamen ómir sýrip jýr. Qaybir jyly elimizge belgili qart professor teledidargha súhbat berip otyr. Sóz arasynda jas jurnaliske «Sen Kenes ókimetinen ne qiyanat kórdin?» dep zirkildep úrsyp qoyady. Ne kórmedik biz? Halyq qyryldy, tәr­kilendi, qanshama adam shetelge qashty. 1937 jyly halyqtyng bostandyghyn, elding azattyghyn sayasy túrghyda kýn tәrtibine qoyghan Alash azamattaryn qyryp saldy. Últtyq sanamyzdy ulady, tipti «últ» degen sózdi sanamyzdan óshiruge әrekettendi. Mineki, osynday zúlmat zamandy bilmegen ol qanday professor? Sóitip túryp halyqqa aqyl aitatynyn qaytersin...
– Sonda býgingi jazushy, býgingi ziyaly qanday boluy kerek?
– Býgingi jazushy kenestik sanadan arylu kerek. Kenestik nomenklaturanyng shekpeninen shyghu kerek. Sana bayau ózgeredi, onyng ózgerui, qalpyna kelui onay sharua emes. Kenestik sana 70 jyl ýstemdik qúrdy. Onyng arghy jaghynda Reseyding qolastyna kirgen uaqytty esepteniz. Osydan birneshe jyl búryn әldebir qoghamdyq úiym «Eng úly qazaq kim?» degen taqyrypqa saualnama jýr­gizip, nәtiyjesin habarlady. Tizimde әrtýrli adamdar bar eken, olardyng esh­qaysysyna toqtalghym kelmeydi. Mening janymdy qinaghany – Alashtyng kósemi, qazaq últynyng azattyghyna janyn qiy­ghan, qaytys bolarynda «Men Kenes ókimetin moyyndadym, biraq jek  kórdim» dep  ketken  ayauly  Álihan  Bókeyhanovtyng qazaqty «bydlo» dep qorlaghan, qazaqsha bir auyz sóz bilmeytin Núrbolat Masanovtan keyin segizinshi orynda túrghany boldy.. Jylaysyng ba, kýlesing be?.. Múnday nәrsege mәn bermey kete almaysyn. Óitkeni kez kelgen saualnama belgili bir dәrejede últtyq sananyng býgingi sipatyn bildiredi.
Maghan qazaqtyng býgingi ruhany әleminde azamat soghysy jýrip jatqan siyaqty kórinedi de túrady. Últtyq mýddege baylanysty әngime bolsa, otyrghan qyryq adam qyryq týrli pikir aituy mýmkin. Sonyng bәri keshegi kenestik sanadan aryla almay jat­qa­nymyzdan dep oilaymyn. Búl – shyn mәninde, ýlken problema.
 Tәuelsizdik alghan kezde ekonomikany jolgha qoimen qatar, «Sananyng otar­syzdanuy» (dekolonizasiya soznaniya) degen ýlken baghdarlama jasaluy kerek edi. Ókinishke qaray, ol jasalghan joq. Kembaghal sanadan biz eng bolmasa, әdebiyet pen óner arqyly aryluymyz qajet. Býgingi әdebiyet pen ónerde ýlken әleu­mettik iydeyalar boluy mindetti. Sәbit Múqanovty, Ghabiyden Mústafiyn, Ghabit Mýsirepovterdi biz qansha jaqsy kórsek te, býgingi úrpaqqa onyng qajeti joq. Oqymaydy. Sebebi Kenes ókimeti iydeo­logiyagha baghynghan jalghan tarihty, jalghan әdebiyetti jasady. Onday әdebiyetting býgingi tәuelsizdik iydeyasyna qayshy keletini anyq. Sondyqtan biz jana zamannyng әdebiyetin jazugha batyl kirisuimiz kerek.
 – Tәuelsizdik alghanymyzgha 22 jyl boldy. Biraq biz ýirene almay jatqan dýniyeler basymyzdaghy shashymyzdan kóp... Tәuelsizdik, azattyq últtyng sa­pasyna qalay әser etti? Tolyqqandy últ bolugha talpynys bar ma?
– Órkeniyetti elderde qashanda demokratiyalyq prinsiyp, yaghny oilau erkindigi basym. Al damudyng jogharghy satysyna shygha almay jatqan elderde anyzben, mifpen ómir sýru, tabynu, jalghan namysshyldyq basym bolatyny mәlim. Onday elderding aqynynda da, batyrynda da, kóseminde de min bolmaydy. Ádebiyetinde syny suretter oryn alsa, býkil últty qorlaghanday bolyp shu kóteriledi. Biz de sol den­geyden úzap kete almay jatqan sekildimiz. Biz ózimiz pir tútatyn, jaqsy kóretin adamdargha da syn kózben qaray biluimiz kerek. Búl – órkeniyettilikting belgisi. Mysaly, býkil adamzat mo­yyndaghan danyshpan jazushy Tols­toydyng shygharmalaryn taldaghanda da syn pikirler aitylyp jatady. Búl olardyng Tolstoydy jek kórgendigi emes. Búl kórkemónerdegi sauattylyqty bildiredi. Biz Abaydy aitsaq, tek qana kókke kóteremiz. Taldau joq. Syn pikir bola qalsa, Abay qúlap qalatynday kóremiz. Beker. Meninshe, Abay ol kýdikten әldeqayda joghary túr. Batyl taldaudan ol eshqanday da tómendemeydi, tek adamnyng sanasy men jýregine jaqynday týsedi. Nemese Zeynolla Qabdolovtyng «Mening Áuezovim» atty shygharmasyn alayyq. Áuezovke tamsandy, Áuezovti payghambargha ainaldyrdy. Shyn mәnindegi et pen sýiekten jaralghan Áuezovting adamy beynesi joq. Ádebiyet – ómirding qayshylyghy men shyndyghyn kórsetkende ghana әdebiyet. Shyndyq tәtti bolmauy әbden mýmkin.. Biz Áuezovti maqtay bergenshe, onyng «Ósken órken» romanyn jazuyna ne sebep boldy?» degen súraqqa jauap izdegen jón bolar edi.. «Ósken órken» oqyrman jýreginen oryn alghan joq. Eger Áuezov «Ósken órkendi» Lenindik syilyqty alghangha deyin jazsa, týsinuge bolar edi. Álem tanyghan, әlem moyyndaghan Áuezovting «Abay joly» tәrizdi klassikalyq shy­gharmasynan son, arzan qol shygharmagha baruy, mening sanama syimaydy. Lauazymy biyik túlghalardy maqtap óleng jazyp, roman jazyp, klassik bolghan jazushy adamzat tarihynda bolghan emes, eshqashan bolmaydy da. Boyynda qúday bergen talanty bola túra, ómirding yghyna, pendeshilikting qamytyna jegilu – shygharmashylyq túrghyda ózin-ózi qor qylu degen sóz. Ondaylar qazirgi әde­biyette te, sizding jurnalistikada da barshylyq.
– Osydan jarty ghasyr búryn jazylghan shygharmalardyng qazir «ekinshi tynysy» ashylyp jatyr. Sizding osydan 40 jyl búryn jazylghan «Ong qol» degen әngimenizdegi filosofiyalyq tújyrym, adam aghzasynyng ekige bólinuin qoghamdaghy ózgeristerge balau býgin de ózektiligin joyghan joq.
 – Múnday pikirlerdi kóp estiymin. «Ong qol» jazushy retinde meni oqyrmangha keninen tanytqan shygharma boldy dep aitugha bolady. Tym joghary bagha ber­gender de boldy. Biraq eng bastysy, әngimening oqyrmandy bey-jay qal­dyrmaghany anyq edi. Sol kezde әldeqalay dýrdarazdau bolyp jýrgen Safuan Shaymerdenov aghammen de tabystyrghan osy әngime edi. Qarap otyrsam, «Ong qol» әngimesi jazylghannan beri 40 jyl uaqyt ótipti. Úrpaq auysty, qogham ózgerdi. Osynday kezde shygharmang әli oqyrman súranysyna iligip jatsa, enbeginning esh ketpegeni shyghar...
– Sosialistik realizmning shekpenine syimaytyn qadau-qadau shygharmalar boldy ghoy. Ábdijәmil Núrpeyisovting «Qan men terinde» Elamangha emes, Tәnirbergenge býiregimiz kóbirek búryp túrady. «Qan men terdi» kenes әdebiyetine jatqyza al­maymyn.
– Ábekenning «Qan men teri» Sholohovtyng «Tynyq Dony» siyaqty ghoy. «Tynyq  Donda» Kenes ókimeti or­nap jatady, biraq ómirdegi qatygezdik, meyirimsizdik, adasqan taghdyr, qiylghan ómir kóz aldynnan býkpesiz ótip jatady. Keybir sheteldik jazushylar kezinde Nobeli syilyghyna baylanysty: «Tynyq Dongha» berilmegen syilyqtan biz bas tartayyq» degendi de aitqan. Jazushy dәuir túlghasyn obrazdar arqyly beredi. «Qan men terdegi» Elaman, Tәnirbergen, Kәlen, Sýieu qart, Sudyr Ahmet – boyauy qanyq, zaman beynesin boyyna jighan shynayy әleumettik túlghalar. Sol sebepti de roman әlemdik dengeyde ba­ghalandy. Sosialistik realizmning shekpenine syimaytyn shygharmalar bar, әriyne. Áuezovting «Kókseregi» men «Qarash-qarashyn», «Qarakóz» piesasyn kenestik shygharma dep aita almaysyn. Ol әlemdik әdebiyetting dengeyinde jazylghan dýniyeler.
– Jaqynda Oljas Sýleymenovpen súhbattastym. Oljas agha «Ádebiyetting altyn ghasyry alpysynshy jyldardyng enshisinde qalyp ketti. Altyn ghasyrdyng janghyryghy 1985 jyldargha deyin jetti. Qazir әdebiyet óldi» deydi. Ótken ghasyrdyng alpysynshy jyldardaghy әdebiyetting fenomeni ne? Onyng dýr etip kóteriluine ne sebep boldy?
– Kenes jýiesi temir perdemen túmshalap qoyghysy kelse de, batys әdebiyetimen tanystyq. Bizden basqa el, bizden de basqa qogham, әdebiyet baryn bile bastadyq. Olardyng ómir sýru qaghidalary bizden kósh ilgeri ozyp ketkenin sezdik. Sezgen son, sóne bas­taghan sanagha sәule týsti. Últtyq sananyng oyanuy bastaldy dep te aitugha bolady. Múnday qúbylystyng әdebiyetke әser etpeui mýmkin emes.
– 1985 jyldargha deyin sozylghan búl ýrdiske biylik tarapynan qoldau, yntalandyru degender boldy ma?
– Ol kezde «senzura» degen boldy. Qyraghy senzuradan ótip ketu ýshin talanttyng syrtynda qulyq ta qajet edi. Qadyrdyng sol kezderi: «Ótkizu ýshin shyndyqty, ótirik qostym ishine» degeni sol zamannyng sipatyn anyq kórsetedi. Qoghamnyng damuyna qajet nәrsening biri – narazylyq. Adam sanasyna narazylyq kelgennen bastap, adam ózi ómir sýrgen ortanyng kemshiligin bile bastaydy. Sodan keyin odan qútyludyng jolyn qarastyrady. 1960 jyldary qoghamdyq sanada «Búlay ómir sýruge bolmaydy» degen týsinik ýstemdik qúrdy. Sol jyldary әdebiyetke kelgen Qadyrdyn, Múqaghalidyn, Júmekenning poeziyasyn qaranyzshy. Olardyng ólenderinde zamangha riza emestik, sodan tuyndaytyn narazylyq kónil kýii kózge úryp túrghan joq pa? Shyndyqty aitqannan keyin әdebiyet te qúlpyryp sala beredi. Biraq men janaghy «әdebiyet óldi» degen sózben keliskim kelmeydi. Tәuelsizdik kelip, kenestik sanadan qútyla bastaghan kezde, nege әdebiyet óluge tiyisti? Ras, kino, teledidar, kompiuter sekildi tehnikalyq mýmkindikterding tuuyna baylanysty әdebiyet búrynghyday adamdardyng eng ýlken qyzyghyna ainala almay qaluy mýmkin. Biraq búl әdebiyetting ólui emes. Al sapasy tómendeu әdebiyetting ólimi jayly bolsa, sóz basqa.
– Oljastar da sol kezde tanyldy. 1960 jyldary kenes әdebiyeti degen ortaq shapandy jamylyp jýrsenizder de, qazaq tilinde nemese orys tilinde jazatyndar dep jikke bóletinder boldy ma?
– Qay tilde jazsan, sol әdebiyetting ókilising dep oilaymyn. Oljekenning óz últyna degen yqylasyn, azamattyq pozisiyasyn syilaymyn, biraq qazaq aqyny deuge qisyn taba almaymyn. Mәselen, Brusilovskiy qazaq emes, biraq kompozitor retinde qazaqtyng kompozitory. Nemese Gogoliding tegi – ukraindyq. Biraq shygharmalaryn orys tilinde jazghandyqtan, orys jazushysy bolyp esepteledi. Qazir eshkim ony ukrain jazushysy dep aitpaydy. Men de bir kezde Oljekenmen «auyrghanmyn». Óitkeni bizding zamanymyzda ózge últ ókilderining orys tilin orystardan da artyq sóileui ýlken mәrtebe bolatyn. Búl balalyqtyn, jastyqtyng solshyldyq auruy dese de bolady. Keyin eseye kele ómir әr nәrseni óz ornyna qoyady. Oljekeng orys mәdeniyetimen susyndap, túlgha retinde qalyptasqannan keyin, onyng yqpalynan shygha almay qaluy bir jaghynan zandylyq. Alayda óz tilinen kóz jazyp qalsa da, óz últyna degen kónili adal azamattar az emes. Sondyqtan olardy ózekke teuip, bir halyqty ekige bóluge óz basym qarsymyn.
– Oljas pen Shynghystyng tragediyasy bir me? Shynghys ta shygharmalaryn orys tilinde jazdy ghoy. Biraq ózge tilde jazdy dep jatqan qyrghyz jayly estimeppin. Bәri «úly jazushymyz, perzentimiz» dep alaqandaryna salyp otyr...
– Shynghys alghashqy shygharmalaryn qyrghyz tilinde jazdy. Ol óz ana tilining mayyn tamyzyp otyryp sóileytin. Manasty jatqa aitatyn. Qazaqtargha da yqylasy erekshe edi. Bizdermen әngimelesken kezde taza qyrghyzsha emes, qyrghyz ben qazaq tilderi arasynan aralyq til tauyp alatyn. Meni sol tanghaldyratyn. Keyin europalyq taqyrypqa oiysyp, týbirinen alystanqyrap ketkendey boldy. Biraq men Shyqana ýlken qúrmetpen qaraymyn. Boyynda qyrghyz-qazaqqa tәn erekshe qarapayymdylyq bolatyn.
– Búryn belgili bir túlghalar bir-birimen BAQ arqyly hat jazysyp, pikir almasatyn. Sherhan Múrtaza men Kamal Smayylovtyng BAQ arqyly jazghan hattary arasynda keremet syilastyq bar edi. Keyin Kamal agha dýniyeden ótkende Sher-aghanyng «Endi kimge hat jazamyn. Endi hattar jazylmaydy» dep balasha egilgenin kórdik. Eki Múhtardyng arasyndaghy hat qoghamdyq emes, qa­rabastyq sipat alyp ketti. Qazir BAQ betindegi әrtýrli pikirtalastargha qarap, «nasybaydy qalay atu kerek» degen mәsele kóterilse, sol taqyrypta alty ay aitysatyn shygharmyz degen oy keledi.
– Biz polemika mәdeniyetine әli kóterile almay jatyrmyz. Negizgi mәseleden góri qara basqa tiyisip, pikirtalasty jeke bastyng aitysyna ainaldyru ýrdisi basym bolyp barady. Syilasyp otyryp-aq, aitysugha bolady ghoy. Tileging bir bolsa, niyeting bir bolsa, nege bir-birinmen arazdasuyng kerek? Óz basym Múhtar Shahanovtyng aqyndyghyn da, qayratkerligin de óte joghary baghalaymyn. Eng jaqyn dostarynyng birimin. Jaqynda ekeumiz bir mәsele tónireginde kelisimge kele almadyq. Ol latyn әrpine kóshuge qarsymyn deydi, men neghúrlym tezirek kóshsek jaqsy bolar edi deymin. Ekeumiz qolymyzdan kelgenshe bir-birimizge dәleldep baqtyq. Áli mәmilege kelgen joqpyz. Biraq búrynghy kónil, búrynghy syilastyq sol qalpynda. Aytystan qashudyn, әriyne, keregi joq. Onsyz qoghamdyq pikir kemeldenbeydi. Aytysayyq, ymyrasyz pikir talastyrayyq, biraq ghaybatqa barmayyq.
 – Sizding ómirdereginizge qarasam, mәnsap sizdi ókpeletpegen tәrizdi. Erte kózge týstiniz, qyzmette de jolynyz boldy. Biraq jiyrma men otyz jas aralyghynda jazghan «Ong qol» men «Tozaq ottary jymyndaydy» degen shy­gharmalarynyzda aghzanyng ekige bólinui nemese alpauyt últtardyng óktemdigin kórsetu arqyly «búlay ómir sýruge bolmaytynyn» túspaldap kórsetipsiz ...
– Mening sanam kenes jýiesin qabyldaghan emes. Búl kózqaras shy­gharmalarymda bayqalyp túrady. Sebebi Ahmet Baytúrsynov pen Mirjaqyp Dulatov tuyp-ósken jerdenmin. Olar jayly anyzgha bergisiz әngimeni jas kezimnen estip óstim. Solardyng әn­gimesimen adam bolyp qalyptastym.
– Qoghamda aitary bar jazushyny, aqyndy qataryna tartu memleketti basqarudyng әlemdik tәjiriybesinde bar ýrdis eken. Aqyn-jazushylardan siz, Oljas aqyn, Ábish Kekilbaevtar she­neunikting shapanyn kiydinizder. Biraq Oljas, siz shygharmashylyqtarynyzdy memlekettik qyzmetting tasasynda qaldyrmapsyzdar. Ábish aghamyzdyng shygharmashyl ortadan ketuinen oqyrman kóp nәrseni joghaltty deytin pikirdi jaqtaytyndar kóp.
– Ras, Preziydent әkimshiliginde boldym, Preziydentting kómekshisi de boldym. Biraq sheneuniktik psihologiya janyma daryghan emes. Mening azamattyq ústanymyma, shygharmashylyq kóz­qarasyma yqpal jasaghan emes. Jalpy, qay qyzmette jýrseng de óz tabighatyndy saqtap qalu ózine baylanysty. Gete ministr bolghan, Abay bolys, Saltykov-Shedrin viyse-gubernator bolghan, biraq olar qalamgerlik qasiyetterin joghaltqan joq.
– Biylikte jýrgende kórgen-týi­genderiniz shygharmashylyghynyzgha qalay әser etti?
– «Qayyrsyz júma» atty әngimemning alghashqy aty «Ministrding ólimi» edi. Sol ortany jaqsy bilgennen keyin әngimeni jazu maghan qiyngha týsken joq.
– Siz «Parasat maydanyn» Preziydent әkimshiliginde jýrgende jazdynyz. Synshylar «Ong qol» men «Parasat maydany» arasynan bir baylanys izdep jatyr. Mysaly, jaqynda Amangeldi Kenshilikúly «Ong qolda» adastyryp ketken ormannan «Parasat maydany» jetektep alyp shyqty» dep jazdy.
 – «Parasat maydany» 7 jylgha juyq ishtey tolghandyryp jýrgen dýnie boldy. Sony tapjylmastan 3 ay otyryp jazdym. Barlyq shygharma alghashqy kezde kýiip-janyp jazylady. Ózine senen basqa eshbir jazushy múnday shygharma jazbaghan sekildi bolyp kó­rinedi. Al bәrin ayaqtap, songhy nýktesin qoyghanda, kónilinde «Osy kerek dýnie me ózi?» degen kýdik payda bolady. Sonda povesti alghashqylardyng biri bop oqyghan Ábdijәmil Núrpeyisov boldy. Ol kisi ózi sózge sarang adam ghoy, týn ortasynda maghan telefon shalyp: «Shygharmandy oqyp shyqtym. Jigitter jaqsy dep maqtaghangha kóp jaqsynyng biri me dep edim» dep sәl kidirdi de, orysshalap «Eto – yavleniye!» demesi bar ma. Núrpeyisovting ózi sóitip maqtaghannan keyin mening boyymda ýlken senim payda boldy. Shygharma da maghan baq bolyp keldi. Mening basqa da marapatqa layyqty shygharmalarym bar sekildi edi ózime. Biraq Memlekettik syilyqty da, PEN klub syilyghyn da, Frans Kafka atyndaghy europalyq altyn medalidy da «Parasat maydany» aldy. Qysqasy, býkil qyzyqty «Parasat maydanynan» kórgendey boldym. Amankeldi Ken­shilikúly ony «Ong qol» adastyryp ketken qalyng ormannan «Parasat maydany» jetektep alyp shyqty» dep, eki shygharmanyng arasyna әdemi bir paralleli jasaghan eken, sony oqyp, óz shygharmamdy jana kórgendey bir sezimde bolghanym bar. «Parasat maydany» mening ishimdi syghyp aldy desem de bolady. Endi onday filosofiyalyq  dýniyege barmas­pyn dep jýrmin. Biraq kim biledi?
– Taghy da «Parasat maydany» turaly: Siz «adamdar ótirikti jek kóredi. Eger ótirikke til biter bolsa, «men senderding ómirlerindi retke keltirip otyrmyn. Men bolmasam sender tozyp ketken bolar edinizder» deysiz. Ótirik sizding ómirinizdi qanshalyqty retke keltirdi?
– Shygharmashylyq aldynda arym taza. Ózimdi de, jan-jaghymdy da aldaugha jol bergen emespin. Ony dәleldep ja­tudyng týk qajeti joq, mening shyghar­ma­larymdy oqysa jetip jatyr dep oi­lay­myn. Ekinshiden, óz-ózime bagha bere al­maymyn. Eger «Ábdikov bir kezderi ózin de aldady, oqyrmandardy  da  alda­dy»  degender bolsa, kelsin, pikir­le­seyik..
– «Úry men úly» jayly aita ketseniz. Kórgen adamdar «bizge osynday dýniyeler qajet» dep oy týiip qaytypty.
– Búl piesa mening kópten beri tolghantyp jýrgen shygharmalarymnyng biri bolatyn. Negizgi taqyryby – tәuelsizdikten keyingi әleumettik kelensizdikter, qoghamnyng kisilik kelbeti, úrpaqtar arasyndaghy qayshylyq. Áriyne, kemshilik barlyq qoghamda bar, biraq sol kemshilikti moyyndau arqyly ghana odan arylugha bolady. Kemshilikti jazghyrudyng ornyna ony qolpashtap, qolday bastasa, yaghny shyndyqty aitqandar tómendep, ótirik aitqandar, jaghympazdar jo­gharylap jatsa, onda qoghamda azu prosesi bastalady. Shyn óner qoghamdy sauyq­tyrugha yqpal jasauy kerek. Spektakli jayyndaghy pikirler jaman emes. Rejisser men akterlerding biraz ter tókkenderi bayqalyp túr. Biraq maghan әli de júmys jasap, kemeldendire týsu qajet sekildi. Batyl aitudan jasqanbau kerek. Bizde biylikten qaymyghu degen qangha sinip qalghan әdet bar. Kim synaghandy jaqsy kóredi, biylikting de únatpaytyny ras. Biraq biylikke únaudy maqsat qylsan, onda shygharmashylyq kóring qazuly túr dey ber.
Piesanyng әuelgi aty «Ardager» bolatyn. Qongshy rejisser E.Obaev: «Teatr kórermenderdi ózine tarta bilui kerek. Ol ýshin shygharmagha júrtty qyzyqtyratyn bir at qoyghan jón. Sondyqtan spektakliding atyn «Úry men úly» dep qoyayyq» dep úsynys aitty. Men kelistim. Shildening basynda spektaklidi Astanada kórsetudi josparlap otyr eken. Amandyq bolsa, ony da kóretin shygharmyz.
– Qazir ne jazyp jýrsiz?
– Qazir bir povesti jazyp jatyrmyn. Onyng ne turaly ekenin aityp jatudyng qajeti bolmas. Onyng syrtynda, bayaghyda «Óliara» degen roman jazghanmyn, júrttyng bәri sonyng ekinshi kitabyn qashan bitiretinimdi súraydy. Osydan 2-3 jyl búryn bireulerge andausyzda «Kelesi jyly bitiremin» dep qalyp edim. Uәdeni der kezinde orynday almaghanym ýshin úyalyp jýrmin. Biraq qazir sony bastap jazyp jatqan jayym bar. Byltyr «Túghyr men ghúmyr» degen povesim ja­ryqqa shyqty. Oghan bir rejisser filim týsiremin dep talpynyp jýr. Mening oiymsha, Kenes zamanynyng ýlken bir qasiretti zaman bolghanyn biz әli tolyq dengeyde ashyp aita alghan joqpyz. «Túghyr men ghúmyrdyn» negizgi iydeyasy – fashizm men bolishevizmnin  ekeui  bir-aq qúbylys ekendigin aitu.
– Ángimenizge raqmet!

Abai.kz