АҚШ президенті Дональд Трамп әлем елдерінен АҚШ нарығына келетін тауарларға жаппай тарифтер енгізді. Ұзын-сонар тізімге көз жүгіртсек, ең минималды тариф – 10 пайызды құрайды. Ал кей елдерге 20, 25, 34, 46 пайызға дейін тарифтер енгізген.

«Bloomberg» басылмы: «Трамп әлемдік саудаға әсер ететін, 100 жылдағы ең қатаң тарифтерді жариялады», - дейді. Басылымның жазуынша, бұл тарифтер әлемдік саудадағы 33 трлн долларға тең тауар айналымына әсер етеді.

Ал президент Трамп бұл күнді «Еркіндік алу күні» деп атаған. Маңыздысы Еуропаға 25%, Қытайға 34%, Ұлыбританияға 10%, Украинаға 19 және Қазақстанға 27% тарифтер енгізілген. Трамп жалпы жиынтығы 183 елге тариф енгізген.

Осы ретте біз белгілі экономист Бауыржан Ысқақовқа хабарласып, Трамптың салық саясатының әлемге һәм Қазақстанға әсері қандай болмақ деген сұрақ төңірегінде әңгіме өрбіттік.

ТРАМП ӘЛЕМДІК САУДА СОҒЫСЫН БАСТАДЫ МА?

Редакция: Бауыржан мырза, Трамп әлемнің 183 еліне тарифтер енгізді. Соның ішінде ЕО мен Қытайға салынған тарифтер айтарлықтай ауқымды. Бұл Трамптың «сауда» соғысын бастағанын білдіре ме? Оның әлемдік нарыққаәсері қандай болмақ?

Бауыржан Ысқақов: Бұл Дональд Трамптың екінші президенттік кезеңі ғой. Оның президенттігі кезінде қабылданған санкциялар мен салықтық реформалар – бұл жаһандық сауда қатынастарына өз әсерін тигізіп отыр. Трамптың бұл саясаты- көптеген халықаралық шиеленістер мен экономикалық қиындықтар тудырып отырғаны да белгілі. Оның ішінде, әсіресе – сауда соғысы тұрғысынан.

Жалпы Трамптың салық саясаты мен санкциялары көбіне – АҚШ-тың экономикалық мүддесін қорғау мен елдің экономикасын қорғау мақсатында қолданылады. Алайда бұл саясат әлемдік сауда жүйесін тұрақсыздандырып, басқа елдермен қарым-қатынастарын қиындатады.

Редакция: Трамп бірінші президенттігі кезінде де салықтық реформалар жасаған еді...

Бауыржан Ысқақов: Трамптың салық саясаты – бұл өзі президент болған 2017 қабылданған салық реформасы туралы заңға қарай негізделеді. Ол кезде АҚШ корпорацияларының салық мөлшерін 35 пайыздан 21 пайызға дейін төмендетті. Бұл өз кезегінде сол АҚШ-тың бизнесіне ынталандыру болып, инвестиция тартуға және жұмыс орындарын көбейту мақсатында жасалған. Бұл шаралардың АҚШ экономикасына оң әсері болғанымен, әлемдік деңгейде теріс салдары болды.

Қандай деп айтатын болсақ, Трамптың корпоративтік салықтарды төмендетуі көптеген елдерді салық жүйелерін қайта қарауға мәжбүр етті. Олар бәсекелестікке қабілетті болуы үшін салықтарын төмендетті. Бұл әлемдік салық саясатын тұрақсыздандырды деп айтуға болады.

Екіншіден – Халықаралық саудадағы теңгерімсіздік мәселесін айтар едік. Трамптың салықтық жеңілдіктері – шетелдік компаниялар үшін АҚШ-қа инвестиция салуды тиімді етуіне қарамастан, АҚШ-тың өзі үшін сыртқы саудада кедергілерді көбейтті. Мысалы, қазір Қытай, ЕО, Канада, Мексика сияқты елдерге қарсы сауда тарифтерін көтеріп жатыр. Кешегі болған жағдай осының негізі деп айтуға болады. Бұл да әлемдік саудаға кері әсерін тигізіп жатыр.

ТРАМПТЫҢ САЛЫҚТЫҚ САЯСАТЫ – ӘЛЕМГЕ ҚЫСЫМ КӨРСЕТУ ҚҰРАЛЫ!

Редакция: Трамптың қазіргі салықтық саясатын – жаһандық саясатқа әсер ету құралы деп есептемейсіз бе?

Бауыржан Ысқақов: Трамптың сыртқы саясаты да әлемдік сауда қатынастарын елеулі түрде өзгертіп жатыр. АҚШ-тың экономикалық мүддесін қорғау болса да, бұл басқа елдерге қысым көрсету саясаты! Мысалы ретінде Қытаймен сауда соғысын айтайық... Трамптың Қытайға қарсы санкциялар мен әлемдік экономикадағы ахуалды тұрақсыздандырып отырғанының өзі, Қытаймен сауда келісімдерінде қатаң шараларды қабылдауы – Қытай мен АҚШ арасындағы сауда баллансын өзгертуге бағытталған. Бұл екі елдің экономикасына да зиянын тигізіп жатыр.

Одан кейін Иранға қарсы санкциялар бар. АҚШ Иранның ядролық бағдарламаларына қарсы санкциялар енгізді. Бұл әлемдік мұнай нарығына да ықпал етті. Иранға қарсы санкциялар мұнай бағасын көтеріп, жаһандық энергетикалық қауіпсіздікке әсерін тигізіп жатыр.

Бұның жақсы да, жаман да жақтары бар. Позитивті жақтарын айтар болсақ: Бұл – АҚШ-тың экономикасын өсіреді. АҚШ корпорациялары шетелден капитал әкеліп, жұмыс орындары көбейе бастайды. Ішкі нарықтағы өндіріс пен жұмыс орындарының көбейуіне және ішкі экономикалық өсімнің болуына әсерін тигізеді.

Ал негативті жақтарына тоқталсақ: Бұл – әлемдік сауданың тұрақсыздығына себепші болады. Қытай мен АҚШ арасындағы сауда соғысы көптеген елдер үшін экономикалық қиындықтар туғызады. Оның ішінде, біздің Қазақстан үшін. Өйткені, Қазақстан – Қытайдың экономикалық серіктесі. Бұл алдағы уақытта қорқыныш пен белгісіздіктің туындауына алып келеді. Бұл да инвесторлар үшін қауіп-қатер болып табылады. Яғни, жаһандық экономикадағы бәсеңдеу мен инвестициялық төмендеудің өзі – бұл болашақта әртүрлі геосаяси шиеленістердің туындауына алып келеді.

ҚЫТАЙ МЕН ЕО-НЫҢ ТРАМПҚА ЖАУАБЫ ҚАНДАЙ БОЛМАҚ?

Редакция: Қытай мен ЕО елдері Трамптың бұл сауда бопсасына, салық сатясатына не деп жауап қатуы мүмкін?

Бауыржан Ысқақов: Трамптың бұл шешімдері Қытайды екіжақты сауда қатынастарын қайта қарауға және өз тарапынан сауда саясатын өзгертуге мәжбүрлейді. Қытайдың басты жауабы төмендегідей болуы мүмкін:

Бірінші – тарифтер мен сауда шектеулерін енгізу. Трамптың саясатына жауап ретінде Қытай өз тарапынан АҚШ-тың тауарларына тарифтер мен шектеулер енгізеді. Мысалы, АҚШ-тың ауыл шаруашылық өнімдеріне, әсіресе, соя мен жылқы етіне жоғарғы тарифтер қойып жатқандығы да белгілі.

Екінші – Қытайдың өз нарығын қорғауы. Қытай өз өнеркәсіптері мен технологияларын қорғау мақсатында стратегиялық жоспарлар қабылдап жатыр. Соның ішінде, цифрлық экономикасын нығайтып, ішкі нарықты дамытуға бағытталған шаралар енгізді. Бұл да АҚШ-қа қарсы сауда соғысының теріс әсерлерін азайтуға мүмкіндік береді.

Үшінші – дипломатиялық қысым. Қытайда АҚШ-қа қарсы санкциялар мен дипломатиялық шаралар қабылданып жатқаны белгілі. АҚШ компанияларына Қытай нарығында шектеу қоя бастады. Бұл өз кезегінде АҚШ-тың ірі корпорацияларына кері әсер етеді.

Ал ЕО-ның АҚШ-қа жауабына қарайтын болсақ, ЕО өз мүддесін қорғау үшін келесі қадамдарды жасау мүмкін:

Бірінші – жауап тарифтер енгізу. Трамптың металл өнімдеріне салған тарифтеріне ЕО елдері жауап ретінде АҚШ тауарларына жоғары тарифтер енгізуі мүмкін. ЕО АҚШ мототехникасына, джинсы шалбарларыНа т.б. тұтынушылық өнімдеріне тарифтер негізуі мүмкін. Бұл жауап шаралар сауда теңгерімдерін қалыпқа келтіруге бағытталады.

Екінші – дипломатиялық шаралар қабылдауы мүмкін. ЕО елдері АҚШ-тың сауда тарифтерін заңсыз деп санап, әлемдік сауда ұйымына шағымдануы мүмкін. Бұл да екі тарап арасында сауда шиеленісін тудырады.

ТРАМПТЫҢ ТАРИФТЕРІ ҚАЗАҚСТАННЫҢ ЭКОНОМИКАСЫНА СОҚҚЫ БОЛЫП ТИЕДІ!

Редакция: АҚШ тарифтер енгізген елдер қатарында Қазақстан да бар. Тізімде, Қазақстан тауарларына 27 пайыздық тариф енгізілетіні айтылған. Бұндай қатаң шараның Қазақстан экономикасына әсері қандай болмақ?

Бауыржан Ысқақов: Қазақстанға салынған 27 пайыздық тариф – бұл елімізге қатты әсерін тигізеді. Қазақстан – шикізат экспорттайтын мемлекет болғандықтан, біздің әртүрлі салаларымызға өзінің кері әсерін тигізеді. Жоғарыдағы көрсетілген тарифтер экспорттық өнімдерге бағытталатын болса, Қазақстанның АҚШ-қа шығаратын тауарларына кері әсерін тигізеді. Бұл – Қазақстанның экспорттық мүмкіндіктерін шектейді.

Қазақстан АҚШ-қа мұнай мен газды экспорттайтын мемлекет. Егер осы секторға да тарифтер енгізілетін болса, бұл мұнай мен газ секторынан түсетін кірісті де азайтады. Бұлардың барлығы да сыртқы нарықтағы басқа тұтынушылармен нарықтық байланыстарын да өзгертуге мәжбүрлейді.

Сонымен қатар, импорттық тауарлардың қымбаттауына алып келеді. АҚШ-тан импортталатын тауарлар, тұтынушылық тауарлар мен техникалардың бағасы қымбаттауы мүмкін. Бұл ішкі нарықтағы баға деңгейіне әсер етіп, инфляцияға алып келеді. Және тұтынушылардың сатып алу қабілеттігін азайтады. Қымбаттаған импорттық тауарлар халықтың әл-ауқатын да төмендетуі мүмкін.

Одан кейін, Қазақстанның АҚШ-пен саудасының қысқаруына алып келуі мүмкін. Бұл өз кезегінде Қазақстанға басқа нарықтарды іздеу қажеттілігін тудырады. Мысалы, Қытай, ЕО елдері немесе ТМД елдері секілді нарықтарға назар аударуға мәжбүрлейді.

Жалпы осылардың әсері – бұл әлемдік нарықтағы тұрақсыздықтың әсері және сауда келісімшарттарда осындай өзгерістердің болуы – Қазақстанның ішкі өндірісіне де әсерін тигізеді. Сол үшін де Қазақстан осындай санкцияларға, осындай өзгерістерге әрқашан дайын болатындай жоспары болуы керек. Өйткені, экономика саясатқа тікелей бйланысты. Ал Қазақстан көп векторлы экономикалық ұстанымды мемлекет болғандықтан, Трамп сияқты әлемдік экономиканы иеленіп отырған мемлекеттің басшыларының саясатына қарсы тұра алатындай, ішкі сұранысты қамтамасыз ете алатындай нұсқалары болуы керек. Сонда ғана біз әртүрлі бәсекелестік ортада өзімізді еркін сезіне аламыз деп есептеймін.

Сұхбаттасқан Нұргелді Әбдіғаниұлы

Abai.kz