AQSh preziydenti Donalid Tramp әlem elderinen AQSh naryghyna keletin tauarlargha jappay tarifter engizdi. Úzyn-sonar tizimge kóz jýgirtsek, eng minimaldy tarif – 10 payyzdy qúraydy. Al key elderge 20, 25, 34, 46 payyzgha deyin tarifter engizgen.

«Bloomberg» basylmy: «Tramp әlemdik saudagha әser etetin, 100 jyldaghy eng qatang tarifterdi jariyalady», - deydi. Basylymnyng jazuynsha, búl tarifter әlemdik saudadaghy 33 trln dollargha teng tauar ainalymyna әser etedi.

Al preziydent Tramp búl kýndi «Erkindik alu kýni» dep ataghan. Manyzdysy Europagha 25%, Qytaygha 34%, Úlybritaniyagha 10%, Ukrainagha 19 jәne Qazaqstangha 27% tarifter engizilgen. Tramp jalpy jiyntyghy 183 elge tarif engizgen.

Osy rette biz belgili ekonomist Bauyrjan Ysqaqovqa habarlasyp, Tramptyng salyq sayasatynyng әlemge hәm Qazaqstangha әseri qanday bolmaq degen súraq tónireginde әngime órbittik.

TRAMP ÁLEMDIK SAUDA SOGhYSYN BASTADY MA?

Redaksiya: Bauyrjan myrza, Tramp әlemning 183 eline tarifter engizdi. Sonyng ishinde EO men Qytaygha salynghan tarifter aitarlyqtay auqymdy. Búl Tramptyng «sauda» soghysyn bastaghanyn bildire me? Onyng әlemdik naryqqaәseri qanday bolmaq?

Bauyrjan Ysqaqov: Búl Donalid Tramptyng ekinshi preziydenttik kezeni ghoy. Onyng preziydenttigi kezinde qabyldanghan sanksiyalar men salyqtyq reformalar – búl jahandyq sauda qatynastaryna óz әserin tiygizip otyr. Tramptyng búl sayasaty- kóptegen halyqaralyq shiyelenister men ekonomikalyq qiyndyqtar tudyryp otyrghany da belgili. Onyng ishinde, әsirese – sauda soghysy túrghysynan.

Jalpy Tramptyng salyq sayasaty men sanksiyalary kóbine – AQSh-tyng ekonomikalyq mýddesin qorghau men elding ekonomikasyn qorghau maqsatynda qoldanylady. Alayda búl sayasat әlemdik sauda jýiesin túraqsyzdandyryp, basqa eldermen qarym-qatynastaryn qiyndatady.

Redaksiya: Tramp birinshi preziydenttigi kezinde de salyqtyq reformalar jasaghan edi...

Bauyrjan Ysqaqov: Tramptyng salyq sayasaty – búl ózi preziydent bolghan 2017 qabyldanghan salyq reformasy turaly zangha qaray negizdeledi. Ol kezde AQSh korporasiyalarynyng salyq mólsherin 35 payyzdan 21 payyzgha deyin tómendetti. Búl óz kezeginde sol AQSh-tyng biznesine yntalandyru bolyp, investisiya tartugha jәne júmys oryndaryn kóbeytu maqsatynda jasalghan. Búl sharalardyng AQSh ekonomikasyna ong әseri bolghanymen, әlemdik dengeyde teris saldary boldy.

Qanday dep aitatyn bolsaq, Tramptyng korporativtik salyqtardy tómendetui kóptegen elderdi salyq jýielerin qayta qaraugha mәjbýr etti. Olar bәsekelestikke qabiletti boluy ýshin salyqtaryn tómendetti. Búl әlemdik salyq sayasatyn túraqsyzdandyrdy dep aitugha bolady.

Ekinshiden – Halyqaralyq saudadaghy tengerimsizdik mәselesin aitar edik. Tramptyng salyqtyq jenildikteri – sheteldik kompaniyalar ýshin AQSh-qa investisiya saludy tiyimdi etuine qaramastan, AQSh-tyng ózi ýshin syrtqy saudada kedergilerdi kóbeytti. Mysaly, qazir Qytay, EO, Kanada, Meksika siyaqty elderge qarsy sauda tarifterin kóterip jatyr. Keshegi bolghan jaghday osynyng negizi dep aitugha bolady. Búl da әlemdik saudagha keri әserin tiygizip jatyr.

TRAMPTYNG SALYQTYQ SAYaSATY – ÁLEMGE QYSYM KÓRSETU QÚRALY!

Redaksiya: Tramptyng qazirgi salyqtyq sayasatyn – jahandyq sayasatqa әser etu qúraly dep eseptemeysiz be?

Bauyrjan Ysqaqov: Tramptyng syrtqy sayasaty da әlemdik sauda qatynastaryn eleuli týrde ózgertip jatyr. AQSh-tyng ekonomikalyq mýddesin qorghau bolsa da, búl basqa elderge qysym kórsetu sayasaty! Mysaly retinde Qytaymen sauda soghysyn aitayyq... Tramptyng Qytaygha qarsy sanksiyalar men әlemdik ekonomikadaghy ahualdy túraqsyzdandyryp otyrghanynyng ózi, Qytaymen sauda kelisimderinde qatang sharalardy qabyldauy – Qytay men AQSh arasyndaghy sauda ballansyn ózgertuge baghyttalghan. Búl eki elding ekonomikasyna da ziyanyn tiygizip jatyr.

Odan keyin Irangha qarsy sanksiyalar bar. AQSh Irannyng yadrolyq baghdarlamalaryna qarsy sanksiyalar engizdi. Búl әlemdik múnay naryghyna da yqpal etti. Irangha qarsy sanksiyalar múnay baghasyn kóterip, jahandyq energetikalyq qauipsizdikke әserin tiygizip jatyr.

Búnyng jaqsy da, jaman da jaqtary bar. Pozitivti jaqtaryn aitar bolsaq: Búl – AQSh-tyng ekonomikasyn ósiredi. AQSh korporasiyalary shetelden kapital әkelip, júmys oryndary kóbeye bastaydy. Ishki naryqtaghy óndiris pen júmys oryndarynyng kóbeyuine jәne ishki ekonomikalyq ósimning boluyna әserin tiygizedi.

Al negativti jaqtaryna toqtalsaq: Búl – әlemdik saudanyng túraqsyzdyghyna sebepshi bolady. Qytay men AQSh arasyndaghy sauda soghysy kóptegen elder ýshin ekonomikalyq qiyndyqtar tughyzady. Onyng ishinde, bizding Qazaqstan ýshin. Óitkeni, Qazaqstan – Qytaydyng ekonomikalyq seriktesi. Búl aldaghy uaqytta qorqynysh pen belgisizdikting tuyndauyna alyp keledi. Búl da investorlar ýshin qauip-qater bolyp tabylady. Yaghni, jahandyq ekonomikadaghy bәsendeu men investisiyalyq tómendeuding ózi – búl bolashaqta әrtýrli geosayasy shiyelenisterding tuyndauyna alyp keledi.

QYTAY MEN EO-NYNG TRAMPQA JAUABY QANDAY BOLMAQ?

Redaksiya: Qytay men EO elderi Tramptyng búl sauda bopsasyna, salyq satyasatyna ne dep jauap qatuy mýmkin?

Bauyrjan Ysqaqov: Tramptyng búl sheshimderi Qytaydy ekijaqty sauda qatynastaryn qayta qaraugha jәne óz tarapynan sauda sayasatyn ózgertuge mәjbýrleydi. Qytaydyng basty jauaby tómendegidey boluy mýmkin:

Birinshi – tarifter men sauda shekteulerin engizu. Tramptyng sayasatyna jauap retinde Qytay óz tarapynan AQSh-tyng tauarlaryna tarifter men shekteuler engizedi. Mysaly, AQSh-tyng auyl sharuashylyq ónimderine, әsirese, soya men jylqy etine jogharghy tarifter qoyyp jatqandyghy da belgili.

Ekinshi – Qytaydyng óz naryghyn qorghauy. Qytay óz ónerkәsipteri men tehnologiyalaryn qorghau maqsatynda strategiyalyq josparlar qabyldap jatyr. Sonyng ishinde, sifrlyq ekonomikasyn nyghaytyp, ishki naryqty damytugha baghyttalghan sharalar engizdi. Búl da AQSh-qa qarsy sauda soghysynyng teris әserlerin azaytugha mýmkindik beredi.

Ýshinshi – diplomatiyalyq qysym. Qytayda AQSh-qa qarsy sanksiyalar men diplomatiyalyq sharalar qabyldanyp jatqany belgili. AQSh kompaniyalaryna Qytay naryghynda shekteu qoya bastady. Búl óz kezeginde AQSh-tyng iri korporasiyalaryna keri әser etedi.

Al EO-nyng AQSh-qa jauabyna qaraytyn bolsaq, EO óz mýddesin qorghau ýshin kelesi qadamdardy jasau mýmkin:

Birinshi – jauap tarifter engizu. Tramptyng metall ónimderine salghan tarifterine EO elderi jauap retinde AQSh tauarlaryna joghary tarifter engizui mýmkin. EO AQSh mototehnikasyna, djinsy shalbarlaryNa t.b. tútynushylyq ónimderine tarifter negizui mýmkin. Búl jauap sharalar sauda tengerimderin qalypqa keltiruge baghyttalady.

Ekinshi – diplomatiyalyq sharalar qabyldauy mýmkin. EO elderi AQSh-tyng sauda tarifterin zansyz dep sanap, әlemdik sauda úiymyna shaghymdanuy mýmkin. Búl da eki tarap arasynda sauda shiyelenisin tudyrady.

TRAMPTYNG TARIFTERI QAZAQSTANNYNG EKONOMIKASYNA SOQQY BOLYP TIYEDI!

Redaksiya: AQSh tarifter engizgen elder qatarynda Qazaqstan da bar. Tizimde, Qazaqstan tauarlaryna 27 payyzdyq tarif engiziletini aitylghan. Búnday qatang sharanyng Qazaqstan ekonomikasyna әseri qanday bolmaq?

Bauyrjan Ysqaqov: Qazaqstangha salynghan 27 payyzdyq tarif – búl elimizge qatty әserin tiygizedi. Qazaqstan – shiykizat eksporttaytyn memleket bolghandyqtan, bizding әrtýrli salalarymyzgha ózining keri әserin tiygizedi. Jogharydaghy kórsetilgen tarifter eksporttyq ónimderge baghyttalatyn bolsa, Qazaqstannyng AQSh-qa shygharatyn tauarlaryna keri әserin tiygizedi. Búl – Qazaqstannyng eksporttyq mýmkindikterin shekteydi.

Qazaqstan AQSh-qa múnay men gazdy eksporttaytyn memleket. Eger osy sektorgha da tarifter engiziletin bolsa, búl múnay men gaz sektorynan týsetin kiristi de azaytady. Búlardyng barlyghy da syrtqy naryqtaghy basqa tútynushylarmen naryqtyq baylanystaryn da ózgertuge mәjbýrleydi.

Sonymen qatar, importtyq tauarlardyng qymbattauyna alyp keledi. AQSh-tan importtalatyn tauarlar, tútynushylyq tauarlar men tehnikalardyng baghasy qymbattauy mýmkin. Búl ishki naryqtaghy bagha dengeyine әser etip, inflyasiyagha alyp keledi. Jәne tútynushylardyng satyp alu qabilettigin azaytady. Qymbattaghan importtyq tauarlar halyqtyng әl-auqatyn da tómendetui mýmkin.

Odan keyin, Qazaqstannyng AQSh-pen saudasynyng qysqaruyna alyp kelui mýmkin. Búl óz kezeginde Qazaqstangha basqa naryqtardy izdeu qajettiligin tudyrady. Mysaly, Qytay, EO elderi nemese TMD elderi sekildi naryqtargha nazar audarugha mәjbýrleydi.

Jalpy osylardyng әseri – búl әlemdik naryqtaghy túraqsyzdyqtyng әseri jәne sauda kelisimsharttarda osynday ózgeristerding boluy – Qazaqstannyng ishki óndirisine de әserin tiygizedi. Sol ýshin de Qazaqstan osynday sanksiyalargha, osynday ózgeristerge әrqashan dayyn bolatynday jospary boluy kerek. Óitkeni, ekonomika sayasatqa tikeley bylanysty. Al Qazaqstan kóp vektorly ekonomikalyq ústanymdy memleket bolghandyqtan, Tramp siyaqty әlemdik ekonomikany iyelenip otyrghan memleketting basshylarynyng sayasatyna qarsy túra alatynday, ishki súranysty qamtamasyz ete alatynday núsqalary boluy kerek. Sonda ghana biz әrtýrli bәsekelestik ortada ózimizdi erkin sezine alamyz dep esepteymin.

Súhbattasqan Núrgeldi Ábdighaniyúly

Abai.kz