Әлемдегі ең ірі несие берушілердің бірі ретінде Қытай дамушы елдерге: Африкадағы жол құрылысына, Оңтүстік Америкадағы порттарды дамытуға және Орталық Азиядағы теміржол жобаларын қаржыландыру үшін 1 триллион доллардан астам несие берді.

Деседе, Вирджиниядағы Уильям және Мэри колледжінің ғылыми-зерттеу институты AidData деректеріне сәйкес, АҚШ соңғы 20 жылда Қытайдан ең ірі қарыз алушы елге айналған, Қытай банктері американдық компаниялар мен жобаларға 200 миллиард доллар қаржылай қолдау көрсеткен.

Бұл қаржы Tesla, Amazon, Disney және Boeing сияқты американдық компанияларды қаржыландыруды жеңілдетіп, мұнай және газ құбырларының, деректер орталықтарының және әуежай терминалдарының құрылысына жұмсалған. 2017 жылдан бастап бұл жобалардың кейбірі АҚШ үкіметінде алаңдаушылық туғыза бастаған.

Сейсенбіде AidData жариялаған есеп 2000 жылдан бері Қытайдың мемлекеттік кәсіпорындары дүние жүзінде 2,2 триллион доллар несие мен грант бергенін көрсетеді, бұл бұрын есептелгеннен екі-төрт есе көп. Есептің жетекші авторы Брэд Паркс зерттеу деректері 100-ден астам елдегі 30 000-нан астам жобадан алынғанын айтты.

2000-2023 жылдарды қамтитын бұл зерттеу Қытайдың халықаралық кредитор ретіндегі рөлін толық сипаттап береді. Есепте Қытайдың қаржылық ресурстарды стратегиялық маңызы бар салаларға қалай орналастырып, жеткізу қайнарын қалай бақылауда ұстайтыны ашық баяндалған. Оған күні бүгінге дейін Батыста алаңдаушылық тудырып келген транзакциялар кіреді, мысалы, жартылай өткізгіштерді жеткізу тізбегі бойынша геосаяси талас тудырған голландиялық жартылай өткізгіш компания Nexperia-ны сатып алу делосы да бар.

Қытайдың дамушы елдерге бөлген қаржысы негізінен үкіметтер арқылы мемлекеттік ірі жобаларға бөлінген несиелерден тұрады, бірақ қарыз алушы елдер қарызға батқандықтан, қаржыландырудың бұл түрі бірте-бірте төтенше несиелерге ауысты. Ал дамыған елдерде Қытайдың қаржысы негізінен коммерциялық секторға бағытталған. AidData статистикасы Қытайдың АҚШ қазынашылық облигацияларындағы 730 миллиард долларлық үлесін қамтымайды.

2000 жылдан бастап Қытай жақсы қаржыландырылатын мемлекеттік қаржы институттары мен стратегиялық банктерге ие қаржылық алпауытқа айналды. 2013 жылдан бастап Қытай көшбасшысы Си Цзиньпиннің бастамасымен «бір жол, бір белдеу» арқылы ұлттық қазына қаражатынан дамушы елдердегі инфрақұрылымдық жобаларға 1 триллион доллардан астам несие берді, нәтижесінде шетелге несие беру қарқыны күрт өсті.

Бұл ауқымды жоба арқылы Қытай Батыс державаларының назарынан тыс қалған аймақтарға ықпалға ие болды, бірақ ол сонымен бірге «қарыз алушы елдерді қарызға батырды», «отандық компанияларына басымдық берді»деген сынғада қалды.

Соңғы жылдары Қытай кедей елдерге несие беруді азайтып, Австралия мен Ұлыбритания сияқты ауқатты елдерге несиелік қолдауды арттырған. AidData зерттеуі Қытайдың кірісі жоғары елдер мен дамушы елдерге берген несиесі қазіргі уақытта теңесіп, екеуі де 1 триллион долларды құрағанын айғақтайды.

Қытайдың дамыған елдерге берген несиелері әдетте үкіметтер мен ірі корпорацияларға берілетін несие желілері болып табылады, Қытай Банкі және Қытай Ауыл шаруашылығы банкі сияқты мемлекеттік банктер негізгі несие берушілер болып табылады. Бұл институттардың кейбіреулері ашық тізімде және әлемдегі ең ірі банктердің қатарында, бірақ көптеген сарапшылар оларға сақтықпен қарайды, өйткені олар керек кезде Қытай Коммунистік партиясының саяси директиваларын жүзеге асыруға мұқтаж. Бұл қаражат маңызды кен орындары, инфрақұрылым және жартылай өткізгіштер сияқты сезімтал технологиялық секторларда айналымда. Сарапшылар бұл Қытайға стратегиялық шикізат қорларына, жеткізу тізбегіне және теңіз тасымалына экономикалық бақылауды қамтамасыз етуі мүмкін деп ескертеді.

Гарвард Кеннеди мектебінің аға ғылыми қызметкері және BOC International АҚШ филиалының бұрынғы президенті Эндрю Коллиер: «Бұл банкирлер әдетте пайдалы жобаларға несие береді, бірақ олар да Коммунистік партияның нұсқауларын орындауға мәжбүр болады», - дейді.

«Қытайдың төрт ірі мемлекеттік банкінің басшылары Қытай үкіметінің шешім қабылдауындағы жоғарғы эшелондардағы негізгі ойыншылар», - деп толықтайды сөзін Коллиер.

AidData зерттеулері көрсеткендей, Қытайдың мемлекеттік несиелік мекемелері ондаған елдермен біріккен саудаға 335 миллиард доллардан астам несие берген, қаражаттың төрттен үш бөлігі робототехника, биотехнология және кванттық ақпарат сияқты салалардағы қытайлық эквайерлерге жіберілген.

Бұл транзакциялардың кейбірі артынан тоқтады. 2019 жылы қытайлық Wingtech Technology компаниясы голландиялық чип өндіруші Nexperia акцияларының бақылау пакетін сатып алды. Осы жылдың басында АҚШ қытайлық холдингті қара тізімге енгізіп, операциялық бақылауды күшейткеннен кейін Голландия үкіметі Nexperia-ны өз қолына алды.

АҚШ-та қытайлық ұйымдардың қаржыландыру қызметі кең ауқымды қамтиды: кәдімгі бизнесті қаржыландырудан сұйытылған табиғи газ және газ құбырларын салу жобаларын қаржыландыруға дейін, сонымен қатар Қытай үкіметімен тығыз байланысы бар қытайлық компаниялардың тексерілген сатып алуларын қаржыландыруды да қамтиды.

Өзінің бірінші президенттік мерзімінде Трамп Бейжіңмен байланысы бар инвесторлардың Орегондағы Lattice Semiconductor сатып алуына тосқауыл қойды. Көп ұзамай АҚШ Конгресі Қытай инвестициясын бақылауды күшейтті. Содан бері Қытайға АҚШ-тың сезімтал секторларындағы сатып алуларды қаржыландыру қиындай түсті.

Abai.kz