الەمدەگى ەڭ ءىرى نەسيە بەرۋشىلەردىڭ ءبىرى رەتىندە قىتاي دامۋشى ەلدەرگە: افريكاداعى جول قۇرىلىسىنا، وڭتۇستىك امەريكاداعى پورتتاردى دامىتۋعا جانە ورتالىق ازياداعى تەمىرجول جوبالارىن قارجىلاندىرۋ ءۇشىن 1 تريلليون دوللاردان استام نەسيە بەردى.

دەسەدە، ۆيردجينياداعى ۋيليام جانە مەري كوللەدجىنىڭ عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتى AidData دەرەكتەرىنە سايكەس، اقش سوڭعى 20 جىلدا قىتايدان ەڭ ءىرى قارىز الۋشى ەلگە اينالعان، قىتاي بانكتەرى امەريكاندىق كومپانيالار مەن جوبالارعا 200 ميلليارد دوللار قارجىلاي قولداۋ كورسەتكەن.

بۇل قارجى Tesla, Amazon, Disney جانە Boeing سياقتى امەريكاندىق كومپانيالاردى قارجىلاندىرۋدى جەڭىلدەتىپ، مۇناي جانە گاز قۇبىرلارىنىڭ، دەرەكتەر ورتالىقتارىنىڭ جانە اۋەجاي تەرمينالدارىنىڭ قۇرىلىسىنا جۇمسالعان. 2017 جىلدان باستاپ بۇل جوبالاردىڭ كەيبىرى اقش ۇكىمەتىندە الاڭداۋشىلىق تۋعىزا باستاعان.

سەيسەنبىدە AidData جاريالاعان ەسەپ 2000 جىلدان بەرى قىتايدىڭ مەملەكەتتىك كاسىپورىندارى دۇنيە جۇزىندە 2,2 تريلليون دوللار نەسيە مەن گرانت بەرگەنىن كورسەتەدى، بۇل بۇرىن ەسەپتەلگەننەن ەكى-ءتورت ەسە كوپ. ەسەپتىڭ جەتەكشى اۆتورى برەد پاركس زەرتتەۋ دەرەكتەرى 100-دەن استام ەلدەگى 30 000-نان استام جوبادان الىنعانىن ايتتى.

2000-2023 جىلداردى قامتيتىن بۇل زەرتتەۋ قىتايدىڭ حالىقارالىق كرەديتور رەتىندەگى ءرولىن تولىق سيپاتتاپ بەرەدى. ەسەپتە قىتايدىڭ قارجىلىق رەسۋرستاردى ستراتەگيالىق ماڭىزى بار سالالارعا قالاي ورنالاستىرىپ، جەتكىزۋ قاينارىن قالاي باقىلاۋدا ۇستايتىنى اشىق باياندالعان. وعان كۇنى بۇگىنگە دەيىن باتىستا الاڭداۋشىلىق تۋدىرىپ كەلگەن ترانزاكتسيالار كىرەدى، مىسالى، جارتىلاي وتكىزگىشتەردى جەتكىزۋ تىزبەگى بويىنشا گەوساياسي تالاس تۋدىرعان گوللانديالىق جارتىلاي وتكىزگىش كومپانيا Nexperia-نى ساتىپ الۋ دەلوسى دا بار.

قىتايدىڭ دامۋشى ەلدەرگە بولگەن قارجىسى نەگىزىنەن ۇكىمەتتەر ارقىلى مەملەكەتتىك ءىرى جوبالارعا بولىنگەن نەسيەلەردەن تۇرادى، بىراق قارىز الۋشى ەلدەر قارىزعا باتقاندىقتان، قارجىلاندىرۋدىڭ بۇل ءتۇرى بىرتە-بىرتە توتەنشە نەسيەلەرگە اۋىستى. ال دامىعان ەلدەردە قىتايدىڭ قارجىسى نەگىزىنەن كوممەرتسيالىق سەكتورعا باعىتتالعان. AidData ستاتيستيكاسى قىتايدىڭ اقش قازىناشىلىق وبليگاتسيالارىنداعى 730 ميلليارد دوللارلىق ۇلەسىن قامتىمايدى.

2000 جىلدان باستاپ قىتاي جاقسى قارجىلاندىرىلاتىن مەملەكەتتىك قارجى ينستيتۋتتارى مەن ستراتەگيالىق بانكتەرگە يە قارجىلىق الپاۋىتقا اينالدى. 2013 جىلدان باستاپ قىتاي كوشباسشىسى سي ءتسزينپيننىڭ باستاماسىمەن «ءبىر جول، ءبىر بەلدەۋ» ارقىلى ۇلتتىق قازىنا قاراجاتىنان دامۋشى ەلدەردەگى ينفراقۇرىلىمدىق جوبالارعا 1 تريلليون دوللاردان استام نەسيە بەردى، ناتيجەسىندە شەتەلگە نەسيە بەرۋ قارقىنى كۇرت ءوستى.

بۇل اۋقىمدى جوبا ارقىلى قىتاي باتىس دەرجاۆالارىنىڭ نازارىنان تىس قالعان ايماقتارعا ىقپالعا يە بولدى، بىراق ول سونىمەن بىرگە «قارىز الۋشى ەلدەردى قارىزعا باتىردى»، «وتاندىق كومپانيالارىنا باسىمدىق بەردى»دەگەن سىنعادا قالدى.

سوڭعى جىلدارى قىتاي كەدەي ەلدەرگە نەسيە بەرۋدى ازايتىپ، اۆستراليا مەن ۇلىبريتانيا سياقتى اۋقاتتى ەلدەرگە نەسيەلىك قولداۋدى ارتتىرعان. AidData زەرتتەۋى قىتايدىڭ كىرىسى جوعارى ەلدەر مەن دامۋشى ەلدەرگە بەرگەن نەسيەسى قازىرگى ۋاقىتتا تەڭەسىپ، ەكەۋى دە 1 تريلليون دوللاردى قۇراعانىن ايعاقتايدى.

قىتايدىڭ دامىعان ەلدەرگە بەرگەن نەسيەلەرى ادەتتە ۇكىمەتتەر مەن ءىرى كورپوراتسيالارعا بەرىلەتىن نەسيە جەلىلەرى بولىپ تابىلادى، قىتاي بانكى جانە قىتاي اۋىل شارۋاشىلىعى بانكى سياقتى مەملەكەتتىك بانكتەر نەگىزگى نەسيە بەرۋشىلەر بولىپ تابىلادى. بۇل ينستيتۋتتاردىڭ كەيبىرەۋلەرى اشىق تىزىمدە جانە الەمدەگى ەڭ ءىرى بانكتەردىڭ قاتارىندا، بىراق كوپتەگەن ساراپشىلار ولارعا ساقتىقپەن قارايدى، ويتكەنى ولار كەرەك كەزدە قىتاي كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ ساياسي ديرەكتيۆالارىن جۇزەگە اسىرۋعا مۇقتاج. بۇل قاراجات ماڭىزدى كەن ورىندارى، ينفراقۇرىلىم جانە جارتىلاي وتكىزگىشتەر سياقتى سەزىمتال تەحنولوگيالىق سەكتورلاردا اينالىمدا. ساراپشىلار بۇل قىتايعا ستراتەگيالىق شيكىزات قورلارىنا، جەتكىزۋ تىزبەگىنە جانە تەڭىز تاسىمالىنا ەكونوميكالىق باقىلاۋدى قامتاماسىز ەتۋى مۇمكىن دەپ ەسكەرتەدى.

گارۆارد كەننەدي مەكتەبىنىڭ اعا عىلىمي قىزمەتكەرى جانە BOC International اقش فيليالىنىڭ بۇرىنعى پرەزيدەنتى ەندريۋ كولليەر: «بۇل بانكيرلەر ادەتتە پايدالى جوبالارعا نەسيە بەرەدى، بىراق ولار دا كوممۋنيستىك پارتيانىڭ نۇسقاۋلارىن ورىنداۋعا ءماجبۇر بولادى»، - دەيدى.

«قىتايدىڭ ءتورت ءىرى مەملەكەتتىك بانكىنىڭ باسشىلارى قىتاي ۇكىمەتىنىڭ شەشىم قابىلداۋىنداعى جوعارعى ەشەلوندارداعى نەگىزگى ويىنشىلار»، - دەپ تولىقتايدى ءسوزىن كولليەر.

AidData زەرتتەۋلەرى كورسەتكەندەي، قىتايدىڭ مەملەكەتتىك نەسيەلىك مەكەمەلەرى ونداعان ەلدەرمەن بىرىككەن ساۋداعا 335 ميلليارد دوللاردان استام نەسيە بەرگەن، قاراجاتتىڭ تورتتەن ءۇش بولىگى روبوتوتەحنيكا، بيوتەحنولوگيا جانە كۆانتتىق اقپارات سياقتى سالالارداعى قىتايلىق ەكۆايەرلەرگە جىبەرىلگەن.

بۇل ترانزاكتسيالاردىڭ كەيبىرى ارتىنان توقتادى. 2019 جىلى قىتايلىق Wingtech Technology كومپانياسى گوللانديالىق چيپ ءوندىرۋشى Nexperia اكتسيالارىنىڭ باقىلاۋ پاكەتىن ساتىپ الدى. وسى جىلدىڭ باسىندا اقش قىتايلىق حولدينگتى قارا تىزىمگە ەنگىزىپ، وپەراتسيالىق باقىلاۋدى كۇشەيتكەننەن كەيىن گوللانديا ۇكىمەتى Nexperia-نى ءوز قولىنا الدى.

اقش-تا قىتايلىق ۇيىمداردىڭ قارجىلاندىرۋ قىزمەتى كەڭ اۋقىمدى قامتيدى: كادىمگى بيزنەستى قارجىلاندىرۋدان سۇيىتىلعان تابيعي گاز جانە گاز قۇبىرلارىن سالۋ جوبالارىن قارجىلاندىرۋعا دەيىن، سونىمەن قاتار قىتاي ۇكىمەتىمەن تىعىز بايلانىسى بار قىتايلىق كومپانيالاردىڭ تەكسەرىلگەن ساتىپ الۋلارىن قارجىلاندىرۋدى دا قامتيدى.

ءوزىنىڭ ءبىرىنشى پرەزيدەنتتىك مەرزىمىندە ترامپ بەيجىڭمەن بايلانىسى بار ينۆەستورلاردىڭ ورەگونداعى Lattice Semiconductor ساتىپ الۋىنا توسقاۋىل قويدى. كوپ ۇزاماي اقش كونگرەسى قىتاي ينۆەستيتسياسىن باقىلاۋدى كۇشەيتتى. سودان بەرى قىتايعا اقش-تىڭ سەزىمتال سەكتورلارىنداعى ساتىپ الۋلاردى قارجىلاندىرۋ قيىنداي ءتۇستى.

Abai.kz