Тәуелсіздік – тек шекараның шегенделуі емес, ол ең алдымен елдің әлем алдындағы өз үні мен ұстанымының айқындалуы. Қазақстан үшін сыртқы саясат – мемлекеттіліктің тірегі, ұлттық қауіпсіздіктің қалқаны, экономикалық дамудың күретамыры. Геосаяси қыспақ күшейіп, әлемдік тәртіп қайта қалыптасып жатқан қазіргі кезеңде біздің айтып тұрған «Қазақстанның сыртқы саясаты қандай болу керек?» деген сауалдың салмағы бұрынғыдан да ауыр.

Еуразияның қақ ортасында орналасқан Қазақстан тарих бойы Шығыс пен Батысты, Солтүстік пен Оңтүстікті жалғаған көпір қызметін атқарды. Бұл жағырапиялық артықшылық бүгінгі таңда үлкен жауапкершілікке айналды. Біз – алып державалардың мүдделері тоғысатын кеңістіктеміз. Демек, сыртқы саясатта біржақты ұстаным емес, салмақты, есепті, прагматикалық жол қажет. Осы тұрғыдан алғанда Қазақстанның көпвекторлы саясаты – кездейсоқ таңдау демейік, тарихи және геосаяси қажеттілік.

Көпвекторлылық дегеніміз – барлығымен дос-жолдас болу деп түсінбейік, әр кіммен тең дәрежеде сөйлесе алу. Қазақстан Ресеймен стратегиялық серіктестігін сақтай отырып, Қытаймен экономикалық ықпалдастықты дамытып, Батыс елдерімен инвестициялық және технологиялық байланыстарды нығайтып келеді. Сонымен қатар ислам әлемімен, түркі мемлекеттерімен, Азия мен Африканың дамушы елдерімен қарым-қатынасты кеңейту – біздің дипломатиямыздың ажырамас бөлігі. Мұндай теңгерім сақталмаса, елдің тәуелсіз шешім қабылдау қабілеті әлсіреуі мүмкін.

Алайда көпвекторлы саясаттың өзі уақыт талабына сай жаңарып отыруы тиіс. Бұрын ол негізінен қауіпсіздік пен экономикалық мүдделерді қорғауға бағытталса, осы күндері оған құндылықтық өлшемдер де қосылуда. Қазақстан халықаралық аренада тек шикізат экспорттаушы ел ретінде емес, бейбітшілік пен диалогты дәріптейтін, жауапты мемлекет ретінде танылуы керек. Семей ядролық полигонын жабу тәжірибесі, ядролық қарудан өз еркімен кету – осының айқын дәлелі. Біздің сыртқы саясаттағы моральдық капиталымыз.

Сыртқы саясаттың тағы бір маңызды қыры – экономикалық дипломатия. XXI ғасырда елдердің ықпалы әскери қуатпен ғана демейік, экономикалық тартымдылығымен өлшенеді. Қазақстан үшін шетелдік инвестиция тарту, жаңа нарықтарға шығу, логистикалық дәліздерді дамыту – негізгі басымдық. «Орта дәліз» жобасы осы тұрғыдан стратегиялық маңызға ие. Каспий арқылы өтетін осы бағыт Қазақстанды Еуропа мен Азияны жалғайтын негізгі транзиттік хабқа айналдыруы мүмкін. Бірақ ол үшін инфрақұрылымды жетілдірумен қатар, халықаралық сенімді серіктес беделін нығайту қажет.

Сонымен бірге сыртқы саясатта ұлттық мүдде ұғымы айқын әрі нақты болуы шарт. Ұлттық мүдде – абстрактілі ұран емес, ол халықтың әл-ауқаты, елдің қауіпсіздігі, мәдениеті мен тілі, болашақ ұрпақтың тағдыры. Кез келген халықаралық келісім, кез келген одақ немесе серіктестік осы өлшеммен бағалануы тиіс. Егер келісім елдің егемендігіне, экономикалық дербестігіне немесе рухани тұтастығына нұқсан келтірсе, ондай қадамнан кету – саяси дербестіктің белгісі.

Қазақстанның сыртқы саясатында түркі әлемімен ықпалдастықтың орны ерекше. Ортақ тарих, тіл, мәдениет бізді табиғи серіктестерге айналдырады. Түркі мемлекеттері ұйымы аясындағы ынтымақтастық – тек символдық жоба емес, нақты экономикалық, мәдени және гуманитарлық мүмкіндіктер алаңы. Осы бағытта Қазақстан бастамашыл, дегенмен үстемдік ете алмайды, тең әріптес ретінде әрекет етуі керек. Түркі бірлігі – өзгелерге қарсы бағытталған одақ демейік, өзара дамуға жол ашатын кеңістік болуы тиіс.

Сыртқы саясаттың тағы бір маңызды бағыты – халықаралық ұйымдардағы өткірлік. БҰҰ, ШЫҰ, ЕҚЫҰ, ИЫҰ секілді құрылымдардағы Қазақстанның рөлі елдің халықаралық беделін арттырады. Бірақ формалды мүшелікпен шектелмей, нақты бастамалар ұсыну қажет. Климаттың өзгеруі, су қауіпсіздігі, азық-түлік тұрақтылығы – Қазақстан көтере алатын және көтеруі тиіс тақырыптар. Әсіресе су проблемасы Орталық Азия үшін ортақ қауіпке айналып отыр. Бұл ретте Қазақстан өңірлік диалогтың ұйытқысы бола алады.

Ақпараттық дәуірде сыртқы саясат тек дипломаттар кабинеттерінде ғана жасалмайды. Елдің имиджі әлеуметтік желілерде, халықаралық БАҚ-та, мәдени жобалар арқылы қалыптасады. Сондықтан мәдени дипломатияға, «жұмсақ күшке» ерекше мән беру қажет. Қазақ мәдениеті, әдебиеті, киносы, музыкасы – әлемге айтар сөзі бар құндылықтар. Оларды жүйелі түрде насихаттау Қазақстанды тек геосаяси тұрғыда, өркениеттік феномен ретінде танытады.

Сыртқы саясаттың табысты болуы ішкі тұрақтылыққа тікелей байланысты. Экономикасы әлсіз, қоғамы бөлінген елдің халықаралық аренада салмағы болмайды. Сондықтан әділетті қоғам құру, заң үстемдігін қамтамасыз ету, адам капиталына инвестиция салу – сыртқы саясаттың да негізі. Әлем Қазақстанды ішкі реформаларына қарап бағалайды. Егер ел ішінде сенім болса, сыртта да сенім болады.

Шынайы түрде айтарымыз, Қазақстанның сыртқы саясаты ақыл мен парасатқа, күштілік пен байыптылыққа сүйенуі тиіс. Ол біреуге тәуелді, біреуге қарсы демейік, ең алдымен өз халқына қызмет ететін саясат болуы керек. Көпвекторлы, бірақ қағидасыз, ашық, бірақ әлсіз емес. Осындай сыртқы саясат қана Қазақстанды күрделі әлемде өз жолынан жаңылдырмай, келешекке сеніммен бастайды.

Бейсенғазы Ұлықбек,

Қазақстан Журналистер Одағының мүшесі

Abai.kz