Mamyrdyng mamyrajay kýnderining birinde səskelik sətte Jaqan ýiining aulasynda keshe keshkilik pəyitte bazardan əkep otyrghyzghan gýlderi men bezendirgish bútaq kóshetterining týpterin qopsytyp, olargha su qúiyp, kýibendep jýrgen-di. Zeynetkerler qataryn tolyqtyrghanyna ýsh aidan beri esik aldyndaghy bes-alty sotyq jerin, jalpy ýiining ainalasyn qayta qúrylymdap kórkeytudi erte kóktemnen qyzu qolgha alyp edi. Búryn ókimetting júmysy dep shapqylap jýrip, jeke sharuasymen bir mezgil bolsa da jýieli ainalysugha múrshasy tiymedi. Ýiding tirligin balalaryna tapsyratynday bolghan joq, ədibúlyqqa jetken ýsh úly úrymgha, eki qyzy qyrymgha qonyp, bəri de ýilenip, túrmys qúryp, biri Almatyda, kelesisi Astanada, keybireui basqa qalada degendey, ər saqta óz arbalalaryn ózderi sýiretip, kýnderin kórip jatyr. Al zayyby Baghilanyng densaulyghy dimkəs, jýregi qaghady. «Maghan sening amandyghyng kerek. Ekeumizding as-suymyzdy əzirleuge jaraghanyng da jetedi» dep ózinen bes jyl búryn qúrmetti enbek demalysyna shyqqan júbayyn ýiding kýshke týser sharuasyna aralastyrmaydy. Túnghyshy otbasymen jana elordagha kósherde jeti jastaghy ýlken úlyn bauyryna basyp, alyp qalyp edi. Sol bopatay besinshi synypqa barar kezde «Kóke, apa, aiyp etpenizder. Endi ózimiz oqytayyq. Búl jaq qansha degenmen biylikting kóz aldyndaghy ortalyq. El basshylyghyna jaqyn jerdegi jaghday da, tərtip te, sana da qashanda jaqsy, tipti joghary emes pe. Osyndaghy myqty mektepterding birine beremiz. Provinsiyalyq dengeyde qalmay, ozyq bilim alyp shyqsyn» dep ata-əjesine kózayym bolyp, əjeptəuir qolqanat bolyp jýrgen balany aldy da ketti. Olardyng búl niyetterin kónilderi qalamasa da, qarsy uəj aityp qaytsin, perzent solardiki, bolashaqtaghy taghdyryn qamdastyrudy qalay kesip-pishetin de ózining əkesi men sheshesi. Sodan «jaraydy, joly bolyp, baghy jansyn» deuden ərige aspay, ish derti ishterinde, dymdary shyqpay qala berip edi. Kónbeske shara qaysy. Qazir zaman bólek. Jastar óz bilgenimen jýredi, óz degenderin isteydi. Joralghygha salyp, belden baspaq bolsan, betten qaghyp tastauy bek mýmkin. Aytqanyndy tyndamaghansyn, bosqa əure bolyp qajeti ne. Qayta keshirim súrap, aldarynan ótkenine de shýkir.

Qoldarynda ósip, quanyshtaryna ainalghan sol jaman neme Astanagha auysqaly kónilderi kədimgidey qonyltaqsyp qalghan qos zeynetker Jaqan men Baghila bir-birine demeu bolyp, bes bólmeli han sarayynday dalighan ýide ekeuden ekeu bir-birine arqa sýiep, óz tirshilikterin ózderi kýittep túryp jatyr. Otaghasynyng búl kýngi basty ermegi – syrtqy dýniyemen biyik tas qorghanmen qorshalyp bólingen dangharaday ýiining dolanynda erteli-kesh qybyrlap, gýlding týr-týrin egu, birdi-eki jemis aghashtaryn baptau, kókmaysa alanyn aram shópten arshu. Otanasynyng əzirlegen ertengi, týski shay-suynan keyin bir uaq gazet-jurnal oqyp, «sayasy sauatyn» az-kem jetildirip alady da, kýndizgi kóp uaqytyn tysta ótkizedi. Teledidardy negizinen keshki astaryn iship bolghannan song əyelimen qosylyp qaraydy. Ras, Almatydaghy, Astanadaghy, Taldyqorghandaghy úldary «Ýidi qimasanyzdar, jalgha berinizder de, bizben birge túrynyzdar» dep ata-anasyna qolqa saldy.Biraq, əkesi «Əzirge jerge qarap qalghan jayymyz joq. Onyng ýstine óngen-ósken qarashanyraqtaryn. Syrtta qansha jayly, tamasha ómir sýrip jatyrmyz degenderinmen tughan elin saghynbaytyn jan joq shyghar. Kindik qandaryng tamyp, kirlerindi jughan jerge, aghayyn-tughangha kelgen kezderinde týsetin, emin-erkin aunap-qunaytyn bir ýilering túruy kerek emes pe. Au, sonda búl dap-dayyn ýy bolyp túrmay ma! Bəlkim bireuine týbinde tughan eline týpkilikti oralugha dəm-túz jazyp qalar. Tap qazir bizdi qanshama jyl taban tiregen topyraghymyzdan, qarashanyraqtan qozghap əure bolmandar» dep, kóshu məselesine nýkte qoyghanday edi.

* * *

Baudy baptaudyng qyzyghyna qatty berilip ketipti, bireuding temir qaqpany sausaqpen shertkendey tyqyldatyp túrghanyn keyin baryp andady. Qartayghanda qúlaq qúrghyr dybysty bəlkim qaghys shaldy ma dep, zeyinin qaytara qadap edi, darbazany əldekim ýzdik-sozdyq tyrs-tyrs úrghylaghanyna kózi jetti. Ishten əyeli shyghyp ashatyn shyghar degen dəmemen esikke qayta-qayta kóz tastap alandap edi,   ol da estimegen-au shamasy, ýy jaq tym-tyrys. Júbayy ortanghy bólmede teledidardy ermek etip otyrghan bolar-au, sirə. Shyny kerek, júmys istep jýrip, shashyraghan sudan, júlghan aram shópting tamyryndaghy nam topyraghynan júqqan laydan ýsti-basy saghaldanghan song kelip túrghan adamnyng aldynda kórinuge ynghaysyzdanyp edi. «Biraq kim bolsa da kóp kýttirip qoy jaramas. Ózim-aq barayyn» dep asyghys shaya salghan qolyn kiyimderine jýre sýikey sýrtip, darbazagha qaray bettedi.

Kýndiz ishinen ómiri ilinip kórmegen qaqpany ashyp edi, arghy jaghynan beytanys bozbalany kórdi. Búryn jolyqtyrmaghan kókórimge ədepkide sýisine kóz tigip ýnsiz túryp qalypty.Osy zamanghy jastargha layyq ýlgimen jinaqy, ədemi kiyingen, boyy súnghaq, shashyn qysqa qidyrghan, qara qasy qalyn, týbit múrt, qaraghangha kóz toydyrghanday kórikti jas týlek. Elden erek, altyn asyqtay eken.

– Səlemetsiz be? Maghan Jaqan agha kerek edi,- dep óndirdey jigit sonshalyqty biyazylyqpen izet saqtap til qatqanda baryp úiqysynan oyanghanday əntek selk etti.

– IYə... iyə... menmin... Men Jaqanmyn. Kel, ainalayyn. Ishke kir,- dep jas úlannyng alpystan asqan búny agha atap, basyn ie amandasqan sypayylyghyna, inabattylyghyna et-jýregi eljiredi.

– Siz meni əriyne, tanymaysyz, agha. Búryn meni esh jerde, eshqashan da kórmegensiz. Sondyqtan maghan tandanyp qarauynyz zandylyq. Esimim – Aqberen. Qostanaydan keldim. Mening keluimning sebebi..,- dep əngimesin bastay bergen qonaqtyng sózin bólgen Jaqan:

– Jýre ghoy, qargham. Ýige kirip sóileseyik. Qazaq emespiz be? Meymandy syrttan jibergenimiz jaraspas. Qysylma. Qane, tabaldyryqtan beri atta. Ishke ót, shyraghym, - dep otaghasy bəyek bolyp, balany qoltyghynan demep, ýige bastady.

– Əy, Baghila! Qaydasyn? Qonaq keldi alystan. Aldynan shyghyp, qarsy al,- dep ýiding esigin ashyp jatyp, ishke dauystady. –E-e, Baghila dep apandy aityp jatqanym ghoy. Ýide ekeumiz ghanamyz. Keshigip jatqanyna qaraghanda apang əldene sharuamen əlek bolyp, estimey qaldy-au, osy. Əytpese kórshi-qolang bas súqqanyn, meyman kelgenin bilse, aldarynan qúraq úshyp elbelendep shyghar edi. Bizding Baghila sol ədetinen eshqashan janylmasa kerek-ti,- degen ýy iyesi sambyrlay sóilep keledi.– Mine, apang da shyqty, balam. Aldymen tórlet. Anau divangha jayghas. Men kiyimderimdi auystyryp keleyin. Apasy, sen dastarhan qamda. Sodan keyin qúdayy qonaqpen shay ishe otyryp, ken-mol əngimeleseyik,- dep Jaqan zaldyng bir qabyrghasyndaghy esikke enip ketti.

Otaghasy kiyimin ózgertip kelip, meyman bozbalanyng qarsy aldyna jayghasty. Otanasy qazdanday jýrip, ortadaghy ýstelge dastarhan jasau qamymen ekeui otyrghan bólmege kirip-shyghyp jýr.

– E-e, balam, atym sóitip, Aqberen degin. Sonau qiyrdaghy Qostanaydan Ontýstikke jolyng týsipti. Biraq, qazir Qazaqstannyng alysy ne, ne jaqyny ne, jol jýremin degenge týk bolmay qaldyemes pe. Úshaghyng baratyn jerine kózdi ashyp-júmghansha jetkizedi. Poyyzyng da dittegen túsyna zuyldatyp tez-aq aparady. Al, qargham, jayyndy aita otyr. Ózing sol soltýstiktensing be? Qay tughan bolasyn?- dedi qonaghyn asyqtyrmay bayyppen, sabyrmen sóilep.

– IYə, týbimiz – qostanaylyq. Ruym – arghynnyng qarakesegi, agha.

– O-o, ainalayyn, Mədy aqynnyn, Mədy batyrdyng úrpaghy ekensin. Býkil qazaqqa məlim tekti túqymnyng balasy boldyng onda. Bərekeldi, balam. Mektepte oqityn shygharsyn?- dedi Jaqan beytanys jasóspirimdi jana ortagha boyy ýirensin degendey kótermeley sóilep. Əri uyzday týrine qarap, songhy synyptardyng oqushysyna balaghanyn da bildirip.

– Kolledjde oqimyn, agha. Birinshi kursyn bitirdim jaqynda ghana. Kanikulgha shyqqan bette osy jaqqa mamam ekeumiz keludi jyl basynda josparlap qoyyp edik. Onyng jol jýruge densaulyghy kótere almaytyn bolghan song ózim keldim. Mening sizderge saparlauymnyng sebebi...- dep meyman bala kýmiljidi.

Jas týlekting endi bastap kele jatqan əngimesining ayaghyn jútyp, əri qaray jalghastyrugha batyly barmay kibirtiktep qalghanyn sezdi. Kókórimning kókeyinde kilkitkenin emen-jarqyn aqtaruyn demep jiberudi qúp kórgen otaghasy:

– Qymsynba, qaraghym. Múnda óz shanyraghynda otyrghanday, bizdi óz tuysqandarynday kór. Qazaq balasy bir-birine qany bir bauyr emes pe. Úyalma, sózindi irkime. Ne aitpaq edin? Jana qúlaqqaghys ettim ghoy, ýide apang ekeumizden basqa eshkim joq. Búiymtayyng bolsa, ony da býkpey ashyq aita ber,aynam,- dep qolymen jetkinshekti ish tarta iyghynan jaylap qaqqylady.

– Agha, mening sizderdi izdep kelgenim... Búdan on jyl búryn Almatydaghy Syzghanov atyndaghy hirurgiyalyq aurular institutynda emdelip edim. Barlyq jaghdaydy mamam byltyr týsindirdi. Men sizderge alghys aitugha keldim. Úldarynyzdyng basyna baryp, ruhyna qúran baghyshtasam degen tilegim bar edi, agha. Rúqsat, mýmkindik bolsa, qazir Jetkergenning aruaghyna bilgen ayatymdy oqysam dep edim.

Otaghasynyng kýtpegen qonaqtan qapelimde estigen əngimesinen jýregi tok soqqanday solq etip, túla boyynda lyqsyp-lyqsyp ala jónelgen ystyq qanaghystan kóz aldy búldyrap jýre berdi.

Osy sətte as bólmeden zalgha ene bergen otanasy da beytanys jigitting əlgi sózin qúlaghy shalyp selk etip, sostiyp túryp qaldy da, keptirilgen jemis-jiydek salyp əkele jatqan ydysy qolynan týsip, edenge tars úryldy. Ishindegisi jan-jaqqa taryday shashyrady. Ile «I-i, jaryqqanam-au» dep kýieuining qasyndaghy oryndyqqa sylq etip otyra ketti.

Tosyn jaydan əp degende sanasy túnghiyqqa tarta bastaghan Jaqan esin tez jidy.

– Alda, jaryghym-ay! Sol bala sen ekensing ghoy... Ói, ainalayyn-ay... Oqy, jarqynym, oqy ghoy...

Qyraghattap oqylghan sýrening qasiyetti sózderi dangharaday bólme ishin qúdiretti əuezge bólep, ýy iyelerining kónilderin úiytty. Kelgeli beri kókqauyrsyndyghyna qaramay sypayylyghymen, kórgendiligimen tənti etken bozbalanyng sonday jaghymdy, júmsaq, əuezdi ýni boylaryn eritip bara jatty. Naqyshty dausymen, kelisti maqamymen ýilesken kiyeli əuen kýshi egde jastaghy erli-zayyptynyng jandaryn shamyrqandyryp, terbetip, tereng shynyraugha shym batyryp edi.

* * *

Sol bir zar iyletken auyr qayghyly kýnderden beri baqanday on jyl ótse de, bəri de ekeuining kóz aldarynda qaz-qalpynda, aina-qatesiz túr. Jarty ómirlerin opyryp ketkendey bolghan sol qasiretti oqighanyng ərbir səti dəl keshegidey kórinedi, bastarynan tap jana ótkergendey seziledi. Bayaghylar «Uaqyt – emshi» dep jatushy edi. Búlar ýshin búl sóz júbatu ýshin ghana aitylghan qúr sóz. Əytpese jýrekke berish bolyp qatqan biteu jara osy kezge deyin jazylar bolmas pa. Al qos múnlyqty on jyl búryn sharpyp ótken alapat órtting taby əli bir mysqalday da ósher emes. Tótennen zapyran jútqyzyp, taqsiret tartqyzghan, sodan beri bitpes kýiikke ainalghan sol bir zardapty jaghday býginge sheyin jandaryn qabyrgha astyna bitken syzdauyqtay syzdatyp, sanalaryn sansyratyp keledi. «Jýrek dertin təniri de jaza almaydy» deytin kóneden qalghan təmsilding rastyghyn júbaylar moyyndaghandary qashan.

Otaghasy qansha degenmen shanyraqtyng egesi. Qaqpaqyl synyn oqystan tosqan qatal ómirding basqa salghanyna barynsha sabyr saqtap, ózin-ózi qayrap, beldi bekem buyp kóteruge tyrysyp-aq baghady. Ózin osaldyqqa jendirmey, ózin es tútqan otbasyn bolghan iske kýiretpeu jaghyn oilaydy.Əytkenmen júbayy, iyə, zaty əyel emes pe, qatigez taghdyrdyng tótennen tóndirgen talqysyna tótep bere almay, ishqúsalyqqa boy aldyryp, kózde – jas, kónilde – sher, ózin-ózi ishtey mýjip bitti. Qyz kezinen jaydary, minəyim minezdi, jastayynan qúday qosqan qosaghy sol oqys jaydan keyin qatty esengirep qalyp, únjyrghasy mýldem týsip, sugha shylanghan borday ezilip, aiyqpas dertke úshyrady. Otanasy otaghasynyng əngimege qansha tartqysy kelip, ər nərsening basyn shalyp kónilin aulaghan súraqtaryna qysqa qayyrady. Búrynghyday jarqylday sóilesip shýiirkelesu joq. «Qúdaygha shýkir delik, Baghila, basqa balalarymyz bar. Endi solardyng amandyghyn tileyik, təube et» dep tildesuge shaqyryp, uayymyn uatady, tózimge shaqyrady. Múndayda zayyby: «Neghyl deysing maghan. Ózgeleri bólek, ózegimdi jaryp shyqqan songhy Jetkergenimning orny erek edi ghoy. Ýide oinap jýrgen balany sen de oida joqta əkete qalyp...» Əri qaray sózin jalghastyra almay «ah» úryp, bulyghyp-túnshyghyp óksip qoya beredi. Basu aitamyn dep, qayta qantalaghan jaranyng auzyn tyrnap alghanday bola bergesin, Jaqan búl taqyryptyng tuyndap qaluynan meylinshe saqtanatyn, abaylaytyn, qashqaqtaytyn boldy.

IYə, əyteuir ərqaysysy ótkenning ókinishin qauzap, jan azaptaryn qozdyryp almaudyng qamyn jasap, bir-birinen jasqanshaqtap, sherkókirekpen, ishqúsalyqpen tomagha túiyq kýn keship jýrgen jaylary bar.

Qalay dese de bala-shaghasynyng ortasynda bireuden ilgeri, bireuden keyin el qatarly tirshiligin kýittep, ózderine baq qondyryp, baqytqa bólengen ómirlerine búltsyz kýnde nayzaghay týsirgen sol joyqyn jaghdaydyng jalynyna ərqaysysy əyteuir óz əl-qaderinshe sharpylyp keledi.

On jyl boyy erli-zayyptyny kýndiz kýlkiden, týnde úiqydan aiyryp, jýrekterin shanshytyp, ózekterin uday ashytqan sol ókinishti oqigha kózderine elestegen sayyn enseleri ezile týsedi.

Sondaghy barlyq qasiretti kórinister janardy jarq etkizip, kóktey ótip, jadyny janghyrtyp, qúddy býgin bolghanday arqalaryna ayazday batyp, jandaryn shyrqyratady-ay.

* * *

Mektep tabaldyryghyn alghash attaghan jyldyng kýzi edi Jetkergennin. Qarshaday bolsa da qatarynan alghyr, erekshe zerek, qúimaqúlaq zeyindi, tili bal. Otaghasynyng qyryq ýshinde kórgen kenje úly, qúday bere salghan nesibesi edi. Betine jel tiygizbedi. Aspandaghy júldyzynday, mandaydaghy qúndyzynday sanap, agha-əpkelerinen bóle-jara məpeledi. Jigittik jeleng shaqtan asyp, el aghalyghyna qadam basqanda qúday jetkizgen sýikimdisining nyspysyn da azan shaqyryp Jetkergen dep atap edi.Əkesi men sheshesi, ýlken bauyrlary týgel alaqanda ayalaghan, ólerdey jaqsy kórgen sol erkin, erke qúlyny birinshi synypqa barghanyna ay tolghanda kenetten jazymgha úshyrady...Jauqazynday jayqalyp, jaynap ósip kele jatqanda kezdeysoq mertikti...

Otaghasy jeksenbidegi demalysynda auyldaghy tughan-tuystarynda bir sharuasyn tyndyryp qaytugha shyghyp, qasyna Jetkergenin de ala ketip edi. Dalany taspaday tilgen asfalitta su jana jenil mashinasymen jýitkitip kele jatty. Kýre joldyng qiyrshyq tas tógilip, jaymalanyp jóndelgen túsyna jetkende jyldamdyghyn bayaulatty. Osy mezette tóbedey «KamAZ» jaudan qashqanday azynaghan arynynyng kýshti ekpinimen búlardyng kóligin shayqaltyp, apshyny quyrghan qara qúiynday ong qabatynan zu etip óte shyqty. Ile qasyndaghy balasy oqystan otqa týskendey «papalap» shar etti de, basyn qos qoldap ústaghan boyy sol jaghyna qisaya ketip, ýnsiz qaldy. «Oy, oi! Ne boldy, balam? Ne boldy?» dep qapelimde eshtenege týsinbey sasqalaqtap qalghan əkesi «Toyotasyn» tappa toqtatty da, úlynyng basynan eki qolymen demep kótermek bolyp edi, alaqanyna jyp-jyly qoymaljyng súiyqtyq bilindi. Jýregi tars tóbesine shyghyp, zəresi úshyp, qolyn tez tarta qoyyp qarasa... qan!

Jaqan qas-qaghymda tap bolghan súmdyq jaghdaydy birden angharyp, jany týrshikti. Qastarynan əlginde jer-dýniyeni qaqyratyp, tónkerip tastarday tasyrlatyp aghyzyp ótken əlgi dónkiygen dəu mashinanyng donghalaghynan yrshyp, oqtay atylghan noqattay týiir tastardyng biri balasynyng tura qúlaq shekesinen tesipti. Kabinanyng balasy otyrghan jaqtaghy əynegi týsiruli edi.

Qanghyghan qiyrshyq tastyng basyna qanshalyqty dendep engeni belgisiz, qarauytqan, ýnireygen tesiginen býlk-býlk aqqan qan balanyng moynyn, omyrauyn, iyqtaryn shylqytyp, kóilegin qyzyl josa etipti. Jigit aghasy ayaqasty kesirge baybalamdap, bebeu qaqty da qaldy. Búryn múnday əlemetti kórmegen əke bayghús asyp-sasyp əbjil qimyldap, oryndyq arqalyghyn astyndaghy tetiginen bosatyp jiberdi de, artqa qisaytyp, es-týssiz bylq-sylq etken úlyn soghan shalqalatty. Ózi jalma-jan kabinadan atyp shyghyp, qalbalaqtap avtokólikting aldyn ainalyp kelip, jandərmen balasyna kómekke úmtyldy. Avtokólikting ong jaqtaghy esigin ashyp, artqy qaltasynan betoramalyn sopang etkizip suyryp alyp, úlynyng qan shapshyghan basyna basty. Sodan jyldamdatyp mashinanyng jýksalghyshyndaghy aptechkany abdyrap jýrip aqtaryp, qobyraghan kóp em-dom zattary ishinen iod pen dəkeni aldy. Óng men týsting arasynda ózining bilgenimen jópeldemeletip qútydaghy qaraqoshqyl súiyq dərini bir uys maqtagha tamyzyp, qyp-qyzyl qan shym-shym sorghalaghan jaranyng auzyn sýrtkiledi. Iod ashytqan bolu kerek, balasy kózin ashpaghan kýii qinalyp ynyrsydy. «Qap! Atana nəlet-ay! Qap, iyt-ay! Qatty tiygen eken-au!» dep bir pəste bayghús bolyp qalghan jan barmaghyn tisteley berdi.

Balasynyng əli esin jinay almay jatqanyna ayaghy jerge tiymey jany shyryldaghan əke beyshara qoldary dirildep, jaraly basty bintpen orap tastady. Ózine əli kele qoymaghan úlyn kóterip, artqy salonnyng oryndyghyna úzynynan súlatyp jatqyzdy. Jelkesine ózining kostumin sheship, eki býktep tósedi de, endi səl de ayaldaugha bolmaytynyn týsinip, kóligin kelgen jaghyna shart ta búryp, baqytsyzdyqqa kezdeysoq dushar bolghan perzentin qalagha jedel jetkizuge asyqty.

Bir təuiri, əlginde ózderi shyqqan shahardan kóp úzaghan joq edi. Qústay úshyp, jaushy-jalamda oblystyq auruhanagha jetti. Obaly ne kerek, múndaghylar zyr jýgirip qyzmet etip, oqys jazym bolghan balghyndy dereu donghalaqty zembilge saldy da, jansaqtau bólimine ala jóneldi. Sol jerde jan-jaqty tekseruge aldy. Bir saghat boyy esi kiresili-shyghasyly balany jabyla qaraghan ərtýrli maman dərigerler «Kólemi noqattay tas terendep kirip, dəl midyng qabatyna taqala tiyip toqtaghanyn rentgennen kórdik. Búghan ota jasaugha biz dərmensizbiz. Búl tek Almatydaghy Syzghanov institutynyng neyrohirurgterining qolynan ghana keledi. Uaqytty útqyzbay, oblystyq densaulyq saqtau basqarmasy arqyly nauqasty sol jaqqa tez jetkizu kerek. Bizding qorytyndymyz dayyn» dep kenes berdi.

«Auru kirdi, əlek kirdi». Jappar qúlda jan bar ma, sodan qajetti qújattardy zyr jýgirip jýrip əzirlep, úlyn arnayy bólingen sanitarlyq aviasiyamen sol kýni-aq Almatygha shúghyl alyp úshty. Kózdi ashyp-júmghansha jer sabap qalghan júbayy da qalmay ilesti.

Basynan qan shyp-shyp tamshylaghan, kirpigi zorgha qimyldaghan shalajansar balany ontýstik astanadaghy dərigerler dereu ota jasaugha úighardy. Aldymen jópeldeme konsilium ótkizdi. Neyrohirurgiya bólimining mengerushisi əkesimen əngimelesip, bar ahualdy bayan etti. Nauqastyng hali óte auyr, mýshkil ekenin, otanyng da asa qauipti jəne jasamasa taghy da bolmaytynyn, múnday jaghdayda səttiligi jýz payyz senimdi shygha bermeytindigin de qosa eskertti. Əbden bolyp qaluy mýmkin osynday qaterge moyynúsynyp kelisse, keshiktirmey otagha jedeqabyl kirisetinderin məlimdedi.

Bar tileui balasynyng ýstindegi əkening hirurgter sheshimin qabyldamasqa amaly bar ma. Alladan medet súrap, bayaghyda sýiekteri qurap ketken ata-babasynyn, əke-sheshesining əruaqtaryna syiynyp rúqsatyn berdi.

* * *

Ota úzaqqa sozyldy. Jylgha jalghasqanday bir... eki... ýsh... tórt saghat ótti. Ishten habar joq. Ota jasau blogy men jan saqtau bólimshelerining esikteri aldylary týiisken alanda Jaqan men zayyby jəne olardyng qasynda jasy ózderimen qaraylas beytanys əyel men oghan əlpetining óte úqsastyghyna qaraghanda sinilisi bolsa kerek, taghy bir jas kelinshek əlde boyjetken túrdy. Aty-jónderin súrasyp, tanysyp jatugha kónil hoshy qayda! Olardyng shybyn jandaryn shýberekke týiip, bir qoldaudy tənirden jalbarynyp, kóz jastaryn parlatyp túryp, búlargha shaqqan múndarynan bildi. Bastaryna qon uayymnyng qara búlty tónip, osynda songhy ýmitterin jalghap jetipti. Əngime arasynda emis-emis estigeni –eki əyelding ózderi qúralpynyng jar degende jalghyz, əkesi joq, jeti jasar úlynyng tughannan dimkəs jýregining syrqaty songhy kezde asqynyp ketip, Almatygha əkelgenderine bir apta bolypty. Qazir apparattyng kýshimen ghana ildalap júmys istep jatqan kórinedi. «Birden otagha almay əzirge bayqap baghamyz. Emdeuding joldaryn oilastyryp, qarastyramyz. Biraq, əy, qaydam, dert əbden mendegen əlsiz aghza jazylyp kete qony neghaybyl» dep dərigerler ózderining dýdamalymen kýdikti qalyndatypty. Sodan beri taghdyrlary shyrghalangha týsip, balalarynyng manynda bastary qatyp shyrmalyp jýrgenderi eken. Al endi balasynyng jýregi osy jatysynda alda-jalda jasandy joldan ajyratylsa, odan tabanda aiyrylatynyn aityp, zar iylegende onsyz da uayym jútyp, «O, qúdiretti Rabbym, raqym etip, kishkentay ghana beykýnə perishtemizdi esirkey gór» dep «e-e, qúdayymdap» əzer túrghan erli-zayyptynyng say-sýiegin syrqyratty.

IYə, kemedegining jany bir. Eki otbasynyng da basyna týsken tauqymetteri óte úqsas. Perzentterining ómirleri qyl úshynda túr. Mýsəspir kýide bir-birlerining qiyn-qystau jaghdaylaryn kózben kórip, ishtey úghysady. Ərqaysysylary ər shalghaydan. Búlar – ontýstikten. Olar – soltýstik jaqtan. Beytanystardy kezdeysoq qaterge dushar bolghan, endi ajal qarmaghyn salghaly túrghan balalarynyng mýshkil halderi toghystyrdy. Eki əuletting de bar ýmiti – órimtal kózayymdarynyng ómirlerin qoldaryna ýlken ýmitpen ýzdigip tapsyrghan dərigerlerde. Solargha Alladan jərdem súrap, «emderining shipasyn bergizsin» dep jalynady.

Búlardyng Jetkergenine tanertengi toghyzda kýrdeli ota jasau bastaldy. Ərbir minuty saghatqa, saghaty kýnge sozyldy. Jaqan habaryn tosyp, púshayman kýy keship, ózin qoyargha jer tappay, tar jerde əri-beri sendelip, tenselip jýr. Al qostanaylyq qayghylastar da tynysy jasandy qúralgha qosylyp, hal ýstinde jatqan úlynyng qayyryn tilep, degbirleri qashyp otyr. Kýtushiler ishten bireu shyghyp qalar ma eken dep, operasiya zalynyng tars jabylghan esigine tyqyrshy telmiredi. Tabandap túrghan oryndarynan bir eli úzaugha dətteri jeter emes.

Jan kýizelisine týsirgen azapty uaqyttyng jyljuy da əste qiyn. Ózara sóilesuge de zauyqtary joq. Óz dertteri ózderinde. Ləm-mimsiz túnshyghady. Bir orynda bayyz tappay, olay-búlay tynymsyz sandalghan Jaqan shydamy tausylugha shaq, ýnsiz jylap, kóz jasyn kóldetip otyrghan júbayynyng qasyna oqtyn-oqtyn jaqyndap: «Qorqa berme. Bəri dúrys bolady. Jaqsylyghyn, səttiligin tosayyq» dep qayta-qayta basu aityp qoyady. Balapandarynyng qylgha ilingen janyna baylanyp túrghan ata-anany kýiip-jandyrghan mýshkil sətter bitip bolar emes. Bir úshyn ústatpay tym alystap barady. Ózimen-ózi arpalysyp, alasúrghan Jaqannyng jany múrnynyng úshyndaghy Baghilagha aqyl qosyp, qarqaraday bolyp, es tanytqany da əyteuir demeu.

Tyghyryqqa tiregen osy bir qysyltayang məuritte talay kýn men týndi asyrghanday, mazasyz alang kónildi dəmelendirip əri ýreylendirip bir zamatta sanyrauday melshiygen esik jaylap ashylyp, dəriger de shyqty-au aqyry. Bir orynda bayyz bayyrqalay almay sanasy sansyraghan Jaqan da, sary uayymgha batyp, keudesi órtenip, ebil-debil bolyp otyrghan Baghila da ólgen əkeleri tirilip kelgendey, aq jelendi jannyng aldyna qústay úshyp bardy. Qos qolyn qaltasyna salghan jas hirurgting auzynan ózderin quantatyn jaqsylyq sóz kýtti. Bir quanyshty taghatsyzdana tosyp túrghan ekeui birdey qosarlanyp: «Qalay boldy? Ne boldy? Shyraghym, sadaghang keteyin! Aytsanshy, tezirek!» dep kýnderi týsken doktordyng jýzine entige emindi. Alayda ... sharshanqy, qabaghy salynqy dəriger basyn shayqap aldy da: «Bekem bolynyzdar. Qoldan kelgen bar amaldy qoldandyq. Lajymyz qaysy, bar mýmkindik jasasaq ta, aman alyp qalugha mýmkin bolmady. Klinikalyq auyr halge týsti. Ómirining sanauly minuttary qaldy. Bólim mengerushisine jolygham deseniz, ekinshi qabattaghy bólmesine barynyz. Jana ghana ózine ketti» dep suyq keskinmen súmdyq habardy jetkizdi de, ishke qayta kirip ketti.

Erli-zayyptynyng basyna qara búlt ýiirildi. Oryndyqqa sylq qúlap týsken ana: «Qúlynym-au!.. Jaryghym-au! Qapiyada qyrshyn kettin-au, botaqanym! Jaratqan iyem-au, tiytimdey balanyng ne jazyghy bar edi, kóktey solatyn? Besik taby arqasynan ketpegen kýii qara jerdi tósek qylatyn boldy-au, qoshaqanym!» dep dauys salyp, botasyn joghaltqan bozingendey bozdady.

Qaq tóbesinen bir úryp, qolqasyn suyryp əketken jamanattan esengiregen əke: «Qarghashym-au! Bərine men... men... kinəlimin... Oinap jýrgen jerinnen nem bar edi seni jolgha alyp shyghyp. E-e, Jaratqan iyem, qyzyghy endi bastalghan balausa qúraqty qaytip qana qidyn. Sol atana nəlet taspen kýnahar meni atpadyng ba? Ay, Qúdayym-ay! Ne jazyp edim saghan meni sorlatatynday!» dep opyq jegen ókinishpen qabyrghany júdyryghymen soqqylay berdi. Kózining aghy men qarasynan qapyda aiyrylyp, kýnirenip joqtau aityp eniregende etegi jasqa tolghan qosaghyn tars qúshaqtap alyp, ózi de anyrap aghyl-tegil jylady-ay kelip.

Bir shamada janarynan janbyrday seldegen jasty alaqanynyng syrtymen sýrtip túryp, kórshilerine nazary týsti. Qan jútqan júptyng zaryna óz balalarynyng da kórer tany qylmoyyngha taqaghan púshayman haline qobaljyp túrghan qostanaylyqtar da ýnsiz, qosa egilip túr edi. Osy sətte top əyelding ortasynda es tanytar jalghyz erkek jəne jasy ýlkeni de ózi ekenin týsindi. Del-sal kýidegi Jaqan búdan song tez serpilip, ózin-ózi ústamdylyqqa shaqyrdy. «Qayteyik, shadyman shaghynda tótennen suday tartylyp, gýldey soldy. Bir júldyzymyz kenetten sóndi. Joq jerde payda bola ketken dýley dauyl bəyterekting bir bútaghyn júlyp jerge týsirdi.

Borday ezilgenmen joghaltqandy qaytarar laj qayda. Búrynghylar: «Pendeniz ne jazsa sony kórer, eshkim de taghdyrynan basqa bolmas» dep beker aitpapty-au. Estilerding eskirmey kele jatqan búl sózi, mine tura mening otbasyma ainalyp soqqanyn qarashy. E-e, Jasaghan iyem, ayaqastynan jazatayym púshayman jep qalghan biz beybaqtardy sabyrgha jendire kór... Qúdaydyng búl da bizge salghan bir synaghy» dep ishtey shiryqty. Kózinen parlaghan jastan kózaldy bualdyr tartqan otaghasy bir mezette solqyldap, óksigine shashalyp, qayta-qayta demige bergen otanasynyng qatty qinalghanynan shoshyp ketip, ózine-ózi tez keldi. «Qazany aza tútyp, auruhana ishin azan-qazan etkenmen, ókinishting órtimen basty toqpaqtay bergenmen Allanyng əmirine qarsy jasar qauqar men qayla qaysy. Taghdyrdyng tosyn talqysyna kónbegende qaytemiz!? Elden alystamyz. Endi alda ne istemek kerektigin qamdayyq. Jetpesti quma, kelmeske jylama. Ei, jalghan da qatal dýniye-ay! Qayteyin-ay, qayteyin. Bes batpan soryn bizding mandaygha japsyrypty da. Egilip, esengirep otyrghan Baghilam mynau. Eki ortada qasiret azabyn kótere almay beli opyrylyp, əldeqalay mayyp bolyp jýrmesin. Kýirep qalmasyn. Aldyn alayyn. Ótkenge salauat aitayyn...»

Sýt betindegi qaymaghynan qapiyada kóz jazyp, qabyrghasy qaqyray sógilip, «ah» úryp qalghan qosaghyn bauyryna basyp shayqalyp túryp: «Bolghan iske bolattay berik bolayyq, Baghila. Qoyshy, janym. Esindi jinashy. Basqa perzentterine kereksin. Solardy oila. Jetkergenimizding jany peyishte bolsyn, imanyn salamat etsin. Ajal tótelep kelip, meni emes, jasty aldy. Ətteng dýniye-ay! Qaytemiz endi. Beldi bekem bualyq. Egile berme, bizdi de egiltpe. Əlpeshtep ósirgen shybynymyz məngige kóz aldymyzda.

Aqqu úshyp kólge ketti, aqsúnqar úshyp shólge ketti. Ol adasyp ketken joq, bərimiz baratyn jerge ketti. Týbinde jolyghamyz, kórisemiz qúlynymyzben. Qarashyghymyz qasymyzda, jaryghymyz janymyzda. Soghan təube et, Baghila» dep jan-jaryn qysyp-qysyp júbatty.

Anaday tústa ýnsiz sherlenip túrghan kelinshek pen qyz búlargha taqap, qayghylaryna ortaqtasyp qoldaryn ústap, kónilderin bildirdi. Olardyng da kózderinde móltildegen jas.

Qayghygha ulanyp, oiy ongha, sanasy sangha bólinip, ózimen-ózi arpalysyp túrghan Jaqan bir mezette: «Baghila, ózindi-ózing ústa, boldy endi. Ertenindi oila... Al men... men... dərigerge barayyn... Sóileseyin... Men qazir...» dedi de, oiyna əldene oqys sheshim kelgendey, júbayyn qysqan qúshaghyn jazyp, arqasynan bir-eki qaqty da, shalt búrylyp, ekinshi qabatqa qaray baspaldaqpen tezdetip kóterilip ketti.

Balasyn osynda keshe əkelgeli beri tanysyp-bilisip qalghan bólimshe mengerushisining kabiynetine kirgende, ol aq jelenin sheship, kiyim ilgishke endi ilip jatyr eken. Əlginde ghana qolynan baqilyqqa attanghan balanyng qaraly əkesine dəriger iltipat kórsetip:

– Kiriniz, kiriniz. Biz qoldan kelgen amaldyng bərin jasadyq. Balanyng miy... – dep kele jatyr edi, onyng lebizin bólgen Jaqan:

– Bərin týsinemin... Doktor! – dedi salghannan. – Eger mening úlymnyng jýregi qajet bolsa, Qostanaydyng hal ýstinde jatqan balasyna salyndar. Kerek qújattaryna qolymdy qoyyp bereyin.

Jasy ózi qúralyptas dərigerding kózi búlauday bolyp isinkiregen búnyng betine antaryla tesildi. Jýzine birauyq barlay qarap túryp, onyng bir tosyn əri nyq sheshimge kelgenin bayqady da:

– Solay úigharsanyz, onda búl əreketiniz ýlken parasattylyq. Rahmetten basqa aitarymyz joq. Olay bolsa biz shúghyl iske kiriseyik. Eki balanyng da analizderi dayyn. Salystyryp, qanshalyqty səykestigin tekserip kóreyik. Əzirge bara túrynyz. Habar bizden bolady. Al, jigitter, tez tómen týsinder, – dep bólmedegi əriptesterin asyqtyrdy.

* * *

IYə, iyə, iyə... Beysauat kelip, qarsy aldynda otyrghan búl sýikimdi bozbala jayy belgili boldy. Botaqany Jetkergenining jýregin saldyrtqan sondaghy balaqay bolyp shyqty.

–Alda, ainalayyn-ay! Sol sen ekensing ghoy... bar ekensing ghoy... Au, Baghila! Baghila deymin! Estiymisin!.. Mine, qarashy! Jetkergenimizding bauyry kelipti. Kirsenshi endi bermen!..

Ólgeni tirilip, óshkeni janghanday, jýregi jaryla jazdap quanghany sonshalyq, Jaqan ornynan jas baladay atyp túryp, jasóspirim qonaqty aiqara qúshaghyna aldy...

«Oy, jarqynym menin! Oi, balapanym sol!..»

Qart ózin qoyargha jer tappay balasha məz-meyram.

Búdan baqanday on jyl búryn...

IYə, iyə... sol joly ózining ayauly kógershinimen týidey jasty ekenin estigenimen, búl jasóspirimning ózin kórgen joq edi. Jaghdaydyng artyn tosugha mýmkindik qaydan bolsyn. Sol azaly mezette múny bilip jatu tipti qaperlerine kirdi me. Úldarynyng jýregi alynghan məyitin elge zəumette alyp ketpedi me.

Sondaghy ózining qonyr qozysymen taghdyrlas bolyp, bir auruhanada qatarlas jatqan beytanys bala endi mine qarasa kóz toyatynday sýp-sýikimdi, boyshang bolyp er jetipti.Ózi qanday ibaly taghy. Aqqúba ashyq jýzinen izettilikting izgilikteri, imandylyq shapaghaty tógilip túr. Ón boyynan jaqsy tərbiyenin, kórgendilikting júpar iyisi anqidy. Ózining əne-mine ýziluge shaq túrghan jýregin tiriltip, ómirin jalghastyrghan ózi taqylettes beykýnə balghynnyng júrtyn, əke-sheshesin, tughan-tuystaryn sonau alystan... qiyannan izdep kelipti. «Aqylynnan, meyirbandylyghynnan, kisiliginnen ainaldym, jarqynym. Zeketing keteyin de bolmysynnan. On-solyndy tanyp, at jalyn tartyp minuge jarap qalghan degen əne osy...»

Qos qariya beytanys meyman bozbalanyng kelisine enseni ezgen qon búlt arasynan kýndi kórgendey, joghalghany qayta oralghanday shattandy. Qayghyly oqighagha ózin kýnəhar sanap túiyqtau bolyp ketken otaghasy da sheshilip, qonaqty əngimege tartyp, ayaqastynan sózsheng bolyp ketti. Ənsheyinde ynqyl-synqyly kóp, qozghalysy shabandaghan otanasy da kenet syrqatynan qúlantaza aiyghyp ketkendey, jayrang qaghyp, jýzi jadyrap, alghash kórip otyrghan jetkinshekke jýregin ashyp óbektey berdi.

* * *

Arnayy kelgen qostanaylyq jolaushy Jaqan men Baghilanyng ýiinde eki kýn boldy. Aqberen ata-anadan jalghyzdyghyn, əkesining erte, ózining səby kezinde dýnie salghanyn, qazir sheshesi ekeui túratynyn, osynda birge keluge jinalghanda jol jýruge densaulyghynyng jaramaghandyghyn aitty. Al Jetkergenning qandastyq syryn sheshesinen estigenin, biraq onyng əke-sheshesining aty-jónin, túratyn oblysyn bilgenimen, qay qala, qanday mekenjay ekenin tap basyp aita almaghandyqtan, bar məlimetti ghalamtor arqyly tapqanyn da jasyrmady.

Ýsheui jarasty bir otbasynday emen-jarqyn shýiirkelesti. Ashyqtyghy, minezi qúddy Jetkergenine úqsaydy.

Jas jigitting qalauymen Jaqan ony Jetkergenning ziratyna ertip aparyp, úlynyng aruaghyna ziyarat etip qaytty.

* * *

Aqberenning eline qaytatyn kez de keldi. Eki qart qysqa uaqyttyng ishinde-aq ózderine de, ózderi de óz úldarynday bolyp bauyr basyp ketken bozbalany qimay poyyzgha shygharyp saldy. Alma-kezek mandayynan iyiskep, betinen sýiip, qúshaqtaryna qayta-qayta qysyp, qoshtasar sətte:

– Jortqanda jolyng bolsyn, joldasyng qydyr bolsyn, balam. Jayly jýrip, jaqsy jet. Dəyim aldynnan jarylqasyn. Habarlasyp túr, ainalayyn,-dep otaghasy tamburgha kóterile bergen Aqberendi qoltyghynan sýiemeldedi.

– Alla jar bolsyn, jarqynym. Til-kózden saqtasyn ózindi Jaratqan iyem. Qayda jýrseng de aman-esen bol. Shyghar tauyng biyik bolsyn, shyraghym! Apana səlem ait. Habaryndy ýzbe, - dep otanasy shylanghan kózin oramalynyng úshymen sýrtti.

– Qayyr-qosh, mening kóketayym men apatayym! Men... men mindetti týrde kelip túramyn. Bauyrlarymmen əli tanysatyn bolamyn. Sau bolynyzdar. Men kelemin... Sizderge... kelemin..,- dedi tamburda túryp qol búlghaghan Aqberen.

Poyyzdyng donghalaghy sart etip qozghala berdi.

Jenis Bahadýr

Abai.kz