مامىردىڭ مامىراجاي كۇندەرىنىڭ بىرىندە سəسكەلىك سəتتە جاقان ءۇيىنىڭ اۋلاسىندا كەشە كەشكىلىك پəيىتتە بازاردان əكەپ وتىرعىزعان گۇلدەرى مەن بەزەندىرگىش بۇتاق كوشەتتەرىنىڭ تۇپتەرىن قوپسىتىپ، ولارعا سۋ قۇيىپ، كۇيبەڭدەپ جۇرگەن-ءدى. زەينەتكەرلەر قاتارىن تولىقتىرعانىنا ءۇش ايدان بەرى ەسىك الدىنداعى بەس-التى سوتىق جەرىن، جالپى ءۇيىنىڭ اينالاسىن قايتا قۇرىلىمداپ كوركەيتۋدى ەرتە كوكتەمنەن قىزۋ قولعا الىپ ەدى. بۇرىن وكىمەتتىڭ جۇمىسى دەپ شاپقىلاپ ءجۇرىپ، جەكە شارۋاسىمەن ءبىر مەزگىل بولسا دا جۇيەلى اينالىسۋعا مۇرشاسى تيمەدى. ءۇيدىڭ تىرلىگىن بالالارىنا تاپسىراتىنداي بولعان جوق، əدىبۇلىققا جەتكەن ءۇش ۇلى ۇرىمعا، ەكى قىزى قىرىمعا قونىپ، ءبəرى دە ۇيلەنىپ، تۇرمىس قۇرىپ، ءبىرى الماتىدا، كەلەسىسى استانادا، كەيبىرەۋى باسقا قالادا دەگەندەي، əر ساقتا ءوز اربالالارىن وزدەرى سۇيرەتىپ، كۇندەرىن كورىپ جاتىر. ال زايىبى باعيلانىڭ دەنساۋلىعى دىمكəس، جۇرەگى قاعادى. «ماعان سەنىڭ اماندىعىڭ كەرەك. ەكەۋمىزدىڭ اس-سۋىمىزدى əزىرلەۋگە جاراعانىڭ دا جەتەدى» دەپ وزىنەن بەس جىل بۇرىن قۇرمەتتى ەڭبەك دەمالىسىنا شىققان جۇبايىن ءۇيدىڭ كۇشكە تۇسەر شارۋاسىنا ارالاستىرمايدى. تۇڭعىشى وتباسىمەن جاڭا ەلورداعا كوشەردە جەتى جاستاعى ۇلكەن ۇلىن باۋىرىنا باسىپ، الىپ قالىپ ەدى. سول بوپاتاي بەسىنشى سىنىپقا بارار كەزدە «كوكە، اپا، ايىپ ەتپەڭىزدەر. ەندى ءوزىمىز وقىتايىق. بۇل جاق قانشا دەگەنمەن بيلىكتىڭ كوز الدىنداعى ورتالىق. ەل باسشىلىعىنا جاقىن جەردەگى جاعداي دا، ءتəرتىپ تە، سانا دا قاشاندا جاقسى، ءتىپتى جوعارى ەمەس پە. وسىنداعى مىقتى مەكتەپتەردىڭ بىرىنە بەرەمىز. پروۆينتسيالىق دەڭگەيدە قالماي، وزىق ءبىلىم الىپ شىقسىن» دەپ اتا-əجەسىنە كوزايىم بولىپ، əجەپتəۋىر قولقانات بولىپ جۇرگەن بالانى الدى دا كەتتى. ولاردىڭ بۇل نيەتتەرىن كوڭىلدەرى قالاماسا دا، قارسى ۋəج ايتىپ قايتسىن، پەرزەنت سولاردىكى، بولاشاقتاعى تاعدىرىن قامداستىرۋدى قالاي كەسىپ-پىشەتىن دە ءوزىنىڭ əكەسى مەن شەشەسى. سودان «جارايدى، جولى بولىپ، باعى جانسىن» دەۋدەن əرىگە اسپاي، ءىش دەرتى ىشتەرىندە، دىمدارى شىقپاي قالا بەرىپ ەدى. كونبەسكە شارا قايسى. قازىر زامان بولەك. جاستار ءوز بىلگەنىمەن جۇرەدى، ءوز دەگەندەرىن ىستەيدى. جورالعىعا سالىپ، بەلدەن باسپاق بولساڭ، بەتتەن قاعىپ تاستاۋى بەك مۇمكىن. ايتقانىڭدى تىڭداماعانسىن، بوسقا əۋرە بولىپ قاجەتى نە. قايتا كەشىرىم سۇراپ، الدارىنان وتكەنىنە دە شۇكىر.

قولدارىندا ءوسىپ، قۋانىشتارىنا اينالعان سول جامان نەمە استاناعا اۋىسقالى كوڭىلدەرى كəدىمگىدەي قوڭىلتاقسىپ قالعان قوس زەينەتكەر جاقان مەن باعيلا ءبىر-بىرىنە دەمەۋ بولىپ، بەس بولمەلى حان سارايىنداي داليعان ۇيدە ەكەۋدەن ەكەۋ ءبىر-بىرىنە ارقا سۇيەپ، ءوز تىرشىلىكتەرىن وزدەرى كۇيتتەپ تۇرىپ جاتىر. وتاعاسىنىڭ بۇل كۇنگى باستى ەرمەگى – سىرتقى دۇنيەمەن بيىك تاس قورعانمەن قورشالىپ بولىنگەن داڭعاراداي ءۇيىنىڭ دولانىندا ەرتەلى-كەش قىبىرلاپ، گۇلدىڭ ءتۇر-ءتۇرىن ەگۋ، ءبىردى-ەكى جەمىس اعاشتارىن باپتاۋ، كوكمايسا الاڭىن ارام شوپتەن ارشۋ. وتاناسىنىڭ əزىرلەگەن ەرتەڭگى، تۇسكى شاي-سۋىنان كەيىن ءبىر ۋاق گازەت-جۋرنال وقىپ، «ساياسي ساۋاتىن» از-كەم جەتىلدىرىپ الادى دا، كۇندىزگى كوپ ۋاقىتىن تىستا وتكىزەدى. تەلەديداردى نەگىزىنەن كەشكى استارىن ءىشىپ بولعاننان سوڭ əيەلىمەن قوسىلىپ قارايدى. راس، الماتىداعى، استاناداعى، تالدىقورعانداعى ۇلدارى «ءۇيدى قيماساڭىزدار، جالعا بەرىڭىزدەر دە، بىزبەن بىرگە تۇرىڭىزدار» دەپ اتا-اناسىنا قولقا سالدى.بىراق، əكەسى «Əزىرگە جەرگە قاراپ قالعان جايىمىز جوق. ونىڭ ۇستىنە ونگەن-وسكەن قاراشاڭىراقتارىڭ. سىرتتا قانشا جايلى، تاماشا ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز دەگەندەرىڭمەن تۋعان ەلىن ساعىنبايتىن جان جوق شىعار. كىندىك قاندارىڭ تامىپ، كىرلەرىڭدى جۋعان جەرگە، اعايىن-تۋعانعا كەلگەن كەزدەرىڭدە تۇسەتىن، ەمىن-ەركىن اۋناپ-قۋنايتىن ءبىر ۇيلەرىڭ تۇرۋى كەرەك ەمەس پە. اۋ، سوندا بۇل داپ-دايىن ءۇي بولىپ تۇرماي ما! بəلكىم بىرەۋىڭە تۇبىندە تۋعان ەلىڭە تۇپكىلىكتى ورالۋعا دəم-تۇز جازىپ قالار. تاپ قازىر ءبىزدى قانشاما جىل تابان تىرەگەن توپىراعىمىزدان، قاراشاڭىراقتان قوزعاپ əۋرە بولماڭدار» دەپ، كوشۋ مəسەلەسىنە نۇكتە قويعانداي ەدى.

* * *

باۋدى باپتاۋدىڭ قىزىعىنا قاتتى بەرىلىپ كەتىپتى، بىرەۋدىڭ تەمىر قاقپانى ساۋساقپەن شەرتكەندەي تىقىلداتىپ تۇرعانىن كەيىن بارىپ اڭدادى. قارتايعاندا قۇلاق قۇرعىر دىبىستى بəلكىم قاعىس شالدى ما دەپ، زەيىنىن قايتارا قاداپ ەدى، داربازانى əلدەكىم ۇزدىك-سوزدىق تىرس-تىرس ۇرعىلاعانىنا كوزى جەتتى. ىشتەن əيەلى شىعىپ اشاتىن شىعار دەگەن دəمەمەن ەسىككە قايتا-قايتا كوز تاستاپ الاڭداپ ەدى،   ول دا ەستىمەگەن-اۋ شاماسى، ءۇي جاق تىم-تىرىس. جۇبايى ورتاڭعى بولمەدە تەلەديداردى ەرمەك ەتىپ وتىرعان بولار-اۋ، ءسىرə. شىنى كەرەك، جۇمىس ىستەپ ءجۇرىپ، شاشىراعان سۋدان، جۇلعان ارام ءشوپتىڭ تامىرىنداعى نام توپىراعىنان جۇققان لايدان ءۇستى-باسى ساعالدانعان سوڭ كەلىپ تۇرعان ادامنىڭ الدىندا كورىنۋگە ىڭعايسىزدانىپ ەدى. «بىراق كىم بولسا دا كوپ كۇتتىرىپ قويۋ جاراماس. ءوزىم-اق بارايىن» دەپ اسىعىس شايا سالعان قولىن كيىمدەرىنە جۇرە سۇيكەي ءسۇرتىپ، داربازاعا قاراي بەتتەدى.

كۇندىز ىشىنەن ءومىرى ءىلىنىپ كورمەگەن قاقپانى اشىپ ەدى، ارعى جاعىنان بەيتانىس بوزبالانى كوردى. بۇرىن جولىقتىرماعان كوكورىمگە əدەپكىدە سۇيسىنە كوز تىگىپ ءۇنسىز تۇرىپ قالىپتى.وسى زامانعى جاستارعا لايىق ۇلگىمەن جيناقى، əدەمى كيىنگەن، بويى سۇڭعاق، شاشىن قىسقا قيدىرعان، قارا قاسى قالىڭ، ءتۇبىت مۇرت، قاراعانعا كوز تويدىرعانداي كورىكتى جاس تۇلەك. ەلدەن ەرەك، التىن اسىقتاي ەكەن.

– سəلەمەتسىز بە؟ ماعان جاقان اعا كەرەك ەدى،- دەپ وندىردەي جىگىت سونشالىقتى بيازىلىقپەن ىزەت ساقتاپ ءتىل قاتقاندا بارىپ ۇيقىسىنان ويانعانداي əنتەك سەلك ەتتى.

– يə... يə... مەنمىن... مەن جاقانمىن. كەل، اينالايىن. ىشكە كىر،- دەپ جاس ۇلاننىڭ الپىستان اسقان بۇنى اعا اتاپ، باسىن يە امانداسقان سىپايىلىعىنا، يناباتتىلىعىنا ەت-جۇرەگى ەلجىرەدى.

– ءسىز مەنى əرينە، تانىمايسىز، اعا. بۇرىن مەنى ەش جەردە، ەشقاشان دا كورمەگەنسىز. سوندىقتان ماعان تاڭدانىپ قاراۋىڭىز زاڭدىلىق. ەسىمىم – اقبەرەن. قوستانايدان كەلدىم. مەنىڭ كەلۋىمنىڭ سەبەبى..،- دەپ əڭگىمەسىن باستاي بەرگەن قوناقتىڭ ءسوزىن بولگەن جاقان:

– جۇرە عوي، قارعام. ۇيگە كىرىپ سويلەسەيىك. قازاق ەمەسپىز بە؟ مەيماندى سىرتتان جىبەرگەنىمىز جاراسپاس. قىسىلما. قانە، تابالدىرىقتان بەرى اتتا. ىشكە ءوت، شىراعىم، - دەپ وتاعاسى بəيەك بولىپ، بالانى قولتىعىنان دەمەپ، ۇيگە باستادى.

– Əي، باعيلا! قايداسىڭ؟ قوناق كەلدى الىستان. الدىنان شىعىپ، قارسى ال،- دەپ ءۇيدىڭ ەسىگىن اشىپ جاتىپ، ىشكە داۋىستادى. –ە-ە، باعيلا دەپ اپاڭدى ايتىپ جاتقانىم عوي. ۇيدە ەكەۋمىز عانامىز. كەشىگىپ جاتقانىنا قاراعاندا اپاڭ əلدەنە شارۋامەن əلەك بولىپ، ەستىمەي قالدى-اۋ، وسى. Əيتپەسە كورشى-قولاڭ باس سۇققانىن، مەيمان كەلگەنىن بىلسە، الدارىنان قۇراق ۇشىپ ەلبەلەڭدەپ شىعار ەدى. ءبىزدىڭ باعيلا سول əدەتىنەن ەشقاشان جاڭىلماسا كەرەك-ءتى،- دەگەن ءۇي يەسى سامبىرلاي سويلەپ كەلەدى.– مىنە، اپاڭ دا شىقتى، بالام. الدىمەن تورلەت. اناۋ ديۆانعا جايعاس. مەن كيىمدەرىمدى اۋىستىرىپ كەلەيىن. اپاسى، سەن داستارحان قامدا. سودان كەيىن قۇدايى قوناقپەن شاي ىشە وتىرىپ، كەڭ-مول əڭگىمەلەسەيىك،- دەپ جاقان زالدىڭ ءبىر قابىرعاسىنداعى ەسىككە ەنىپ كەتتى.

وتاعاسى كيىمىن وزگەرتىپ كەلىپ، مەيمان بوزبالانىڭ قارسى الدىنا جايعاستى. وتاناسى قازداڭداي ءجۇرىپ، ورتاداعى ۇستەلگە داستارحان جاساۋ قامىمەن ەكەۋى وتىرعان بولمەگە كىرىپ-شىعىپ ءجۇر.

– ە-ە، بالام، اتىم ءسويتىپ، اقبەرەن دەگىن. سوناۋ قيىرداعى قوستانايدان وڭتۇستىككە جولىڭ ءتۇسىپتى. بىراق، قازىر قازاقستاننىڭ الىسى نە، نە جاقىنى نە، جول جۇرەمىن دەگەنگە تۇك بولماي قالدىەمەس پە. ۇشاعىڭ باراتىن جەرىڭە كوزدى اشىپ-جۇمعانشا جەتكىزەدى. پويىزىڭ دا دىتتەگەن تۇسىڭا زۋىلداتىپ تەز-اق اپارادى. ال، قارعام، جايىڭدى ايتا وتىر. ءوزىڭ سول سولتۇستىكتەنسىڭ بە؟ قاي تۋعان بولاسىڭ؟- دەدى قوناعىن اسىقتىرماي بايىپپەن، سابىرمەن سويلەپ.

– يə، ءتۇبىمىز – قوستانايلىق. رۋىم – ارعىننىڭ قاراكەسەگى، اعا.

– و-و، اينالايىن، مəدي اقىننىڭ، مəدي باتىردىڭ ۇرپاعى ەكەنسىڭ. بۇكىل قازاققا ءمəلىم تەكتى تۇقىمنىڭ بالاسى بولدىڭ وندا. بəرەكەلدى، بالام. مەكتەپتە وقيتىن شىعارسىڭ؟- دەدى جاقان بەيتانىس ءجاسوسپىرىمدى جاڭا ورتاعا بويى ۇيرەنسىن دەگەندەي كوتەرمەلەي سويلەپ. ءƏرى ۋىزداي تۇرىنە قاراپ، سوڭعى سىنىپتاردىڭ وقۋشىسىنا بالاعانىن دا ءبىلدىرىپ.

– كوللەدجدە وقيمىن، اعا. ءبىرىنشى كۋرسىن ءبىتىردىم جاقىندا عانا. كانيكۋلعا شىققان بەتتە وسى جاققا مامام ەكەۋمىز كەلۋدى جىل باسىندا جوسپارلاپ قويىپ ەدىك. ونىڭ جول جۇرۋگە دەنساۋلىعى كوتەرە المايتىن بولعان سوڭ ءوزىم كەلدىم. مەنىڭ سىزدەرگە ساپارلاۋىمنىڭ سەبەبى...- دەپ مەيمان بالا كۇمىلجىدى.

جاس تۇلەكتىڭ ەندى باستاپ كەلە جاتقان əڭگىمەسىنىڭ اياعىن جۇتىپ، ءəرى قاراي جالعاستىرۋعا باتىلى بارماي كىبىرتىكتەپ قالعانىن سەزدى. كوكورىمنىڭ كوكەيىندە كىلكىتكەنىن ەمەن-جارقىن اقتارۋىن دەمەپ جىبەرۋدى قۇپ كورگەن وتاعاسى:

– قىمسىنبا، قاراعىم. مۇندا ءوز شاڭىراعىڭدا وتىرعانداي، ءبىزدى ءوز تۋىسقاندارىڭداي كور. قازاق بالاسى ءبىر-بىرىنە قانى ءبىر باۋىر ەمەس پە. ۇيالما، ءسوزىڭدى ىركىمە. نە ايتپاق ەدىڭ؟ جاڭا قۇلاققاعىس ەتتىم عوي، ۇيدە اپاڭ ەكەۋمىزدەن باسقا ەشكىم جوق. بۇيىمتايىڭ بولسا، ونى دا بۇكپەي اشىق ايتا بەر،اينام،- دەپ قولىمەن جەتكىنشەكتى ءىش تارتا يىعىنان جايلاپ قاققىلادى.

– اعا، مەنىڭ سىزدەردى ىزدەپ كەلگەنىم... بۇدان ون جىل بۇرىن الماتىداعى سىزعانوۆ اتىنداعى حيرۋرگيالىق اۋرۋلار ينستيتۋتىندا ەمدەلىپ ەدىم. بارلىق جاعدايدى مامام بىلتىر ءتۇسىندىردى. مەن سىزدەرگە العىس ايتۋعا كەلدىم. ۇلدارىڭىزدىڭ باسىنا بارىپ، رۋحىنا قۇران باعىشتاسام دەگەن تىلەگىم بار ەدى، اعا. رۇقسات، مۇمكىندىك بولسا، قازىر جەتكەرگەننىڭ ارۋاعىنا بىلگەن اياتىمدى وقىسام دەپ ەدىم.

وتاعاسىنىڭ كۇتپەگەن قوناقتان قاپەلىمدە ەستىگەن əڭگىمەسىنەن جۇرەگى توك سوققانداي سولق ەتىپ، تۇلا بويىندا لىقسىپ-لىقسىپ الا جونەلگەن ىستىق قاناعىستان كوز الدى بۇلدىراپ جۇرە بەردى.

وسى سəتتە اس بولمەدەن زالعا ەنە بەرگەن وتاناسى دا بەيتانىس جىگىتتىڭ əلگى ءسوزىن قۇلاعى شالىپ سەلك ەتىپ، سوستيىپ تۇرىپ قالدى دا، كەپتىرىلگەن جەمىس-جيدەك سالىپ əكەلە جاتقان ىدىسى قولىنان ءتۇسىپ، ەدەنگە تارس ۇرىلدى. ىشىندەگىسى جان-جاققا تارىداي شاشىرادى. ىلە «ي-ي، جارىققانام-اۋ» دەپ كۇيەۋىنىڭ قاسىنداعى ورىندىققا سىلق ەتىپ وتىرا كەتتى.

توسىن جايدان əپ دەگەندە ساناسى تۇڭعيىققا تارتا باستاعان جاقان ەسىن تەز جيدى.

– الدا، جارىعىم-اي! سول بالا سەن ەكەنسىڭ عوي... ءوي، اينالايىن-اي... وقى، جارقىنىم، وقي عوي...

قىراعاتتاپ وقىلعان سۇرەنىڭ قاسيەتتى سوزدەرى داڭعاراداي بولمە ءىشىن قۇدىرەتتى əۋەزگە بولەپ، ءۇي يەلەرىنىڭ كوڭىلدەرىن ۇيىتتى. كەلگەلى بەرى كوكقاۋىرسىندىعىنا قاراماي سىپايىلىعىمەن، كورگەندىلىگىمەن ءتəنتى ەتكەن بوزبالانىڭ سونداي جاعىمدى، جۇمساق، əۋەزدى ءۇنى بويلارىن ەرىتىپ بارا جاتتى. ناقىشتى داۋسىمەن، كەلىستى ماقامىمەن ۇيلەسكەن كيەلى əۋەن كۇشى ەگدە جاستاعى ەرلى-زايىپتىنىڭ جاندارىن شامىرقاندىرىپ، تەربەتىپ، تەرەڭ شىڭىراۋعا شىم باتىرىپ ەدى.

* * *

سول ءبىر زار يلەتكەن اۋىر قايعىلى كۇندەردەن بەرى باقانداي ون جىل وتسە دە، ءبəرى دە ەكەۋىنىڭ كوز الدارىندا قاز-قالپىندا، اينا-قاتەسىز تۇر. جارتى ومىرلەرىن وپىرىپ كەتكەندەي بولعان سول قاسىرەتتى وقيعانىڭ ءəربىر ءسəتى دəل كەشەگىدەي كورىنەدى، باستارىنان تاپ جاڭا وتكەرگەندەي سەزىلەدى. باياعىلار «ۋاقىت – ەمشى» دەپ جاتۋشى ەدى. بۇلار ءۇشىن بۇل ءسوز جۇباتۋ ءۇشىن عانا ايتىلعان قۇر ءسوز. Əيتپەسە جۇرەككە بەرىش بولىپ قاتقان بىتەۋ جارا وسى كەزگە دەيىن جازىلار بولماس پا. ال قوس مۇڭلىقتى ون جىل بۇرىن شارپىپ وتكەن الاپات ءورتتىڭ تابى ءəلى ءبىر مىسقالداي دا وشەر ەمەس. توتەننەن زاپىران جۇتقىزىپ، تاقسىرەت تارتقىزعان، سودان بەرى بىتپەس كۇيىككە اينالعان سول ءبىر زارداپتى جاعداي بۇگىنگە شەيىن جاندارىن قابىرعا استىنا بىتكەن سىزداۋىقتاي سىزداتىپ، سانالارىن سانسىراتىپ كەلەدى. «جۇرەك دەرتىن ءتəڭىرى دە جازا المايدى» دەيتىن كونەدەن قالعان ءتəمسىلدىڭ راستىعىن جۇبايلار مويىنداعاندارى قاشان.

وتاعاسى قانشا دەگەنمەن شاڭىراقتىڭ ەگەسى. قاقپاقىل سىنىن وقىستان توسقان قاتال ءومىردىڭ باسقا سالعانىنا بارىنشا سابىر ساقتاپ، ءوزىن-ءوزى قايراپ، بەلدى بەكەم بۋىپ كوتەرۋگە تىرىسىپ-اق باعادى. ءوزىن وسالدىققا جەڭدىرمەي، ءوزىن ەس تۇتقان وتباسىن بولعان ىسكە كۇيرەتپەۋ جاعىن ويلايدى.Əيتكەنمەن جۇبايى، يə، زاتى əيەل ەمەس پە، قاتىگەز تاعدىردىڭ توتەننەن توندىرگەن تالقىسىنا توتەپ بەرە الماي، ىشقۇسالىققا بوي الدىرىپ، كوزدە – جاس، كوڭىلدە – شەر، ءوزىن-ءوزى ىشتەي ءمۇجىپ ءبىتتى. قىز كەزىنەن جايدارى، ءمىنəيىم مىنەزدى، جاستايىنان قۇداي قوسقان قوساعى سول وقىس جايدان كەيىن قاتتى ەسەڭگىرەپ قالىپ، ۇنجىرعاسى مۇلدەم ءتۇسىپ، سۋعا شىلانعان بورداي ەزىلىپ، ايىقپاس دەرتكە ۇشىرادى. وتاناسى وتاعاسىنىڭ əڭگىمەگە قانشا تارتقىسى كەلىپ، əر نəرسەنىڭ باسىن شالىپ كوڭىلىن اۋلاعان سۇراقتارىنا قىسقا قايىرادى. بۇرىنعىداي جارقىلداي سويلەسىپ شۇيىركەلەسۋ جوق. «قۇدايعا شۇكىر دەلىك، باعيلا، باسقا بالالارىمىز بار. ەندى سولاردىڭ اماندىعىن تىلەيىك، تəۋبە ەت» دەپ تىلدەسۋگە شاقىرىپ، ۋايىمىن ۋاتادى، توزىمگە شاقىرادى. مۇندايدا زايىبى: «نەعىل دەيسىڭ ماعان. وزگەلەرى بولەك، وزەگىمدى جارىپ شىققان سوڭعى جەتكەرگەنىمنىڭ ورنى ەرەك ەدى عوي. ۇيدە ويناپ جۇرگەن بالانى سەن دە ويدا جوقتا əكەتە قالىپ...» ءƏرى قاراي ءسوزىن جالعاستىرا الماي «اھ» ۇرىپ، بۋلىعىپ-تۇنشىعىپ وكسىپ قويا بەرەدى. باسۋ ايتامىن دەپ، قايتا قانتالاعان جارانىڭ اۋزىن تىرناپ العانداي بولا بەرگەسىن، جاقان بۇل تاقىرىپتىڭ تۋىنداپ قالۋىنان مەيلىنشە ساقتاناتىن، ابايلايتىن، قاشقاقتايتىن بولدى.

يə، əيتەۋىر əرقايسىسى وتكەننىڭ وكىنىشىن قاۋزاپ، جان ازاپتارىن قوزدىرىپ الماۋدىڭ قامىن جاساپ، ءبىر-بىرىنەن جاسقانشاقتاپ، شەركوكىرەكپەن، ىشقۇسالىقپەن توماعا تۇيىق كۇن كەشىپ جۇرگەن جايلارى بار.

قالاي دەسە دە بالا-شاعاسىنىڭ ورتاسىندا بىرەۋدەن ىلگەرى، بىرەۋدەن كەيىن ەل قاتارلى تىرشىلىگىن كۇيتتەپ، وزدەرىنە باق قوندىرىپ، باقىتقا بولەنگەن ومىرلەرىنە بۇلتسىز كۇندە نايزاعاي تۇسىرگەن سول جويقىن جاعدايدىڭ جالىنىنا əرقايسىسى əيتەۋىر ءوز əل-قادەرىنشە شارپىلىپ كەلەدى.

ون جىل بويى ەرلى-زايىپتىنى كۇندىز كۇلكىدەن، تۇندە ۇيقىدان ايىرىپ، جۇرەكتەرىن شانشىتىپ، وزەكتەرىن ۋداي اشىتقان سول وكىنىشتى وقيعا كوزدەرىنە ەلەستەگەن سايىن ەڭسەلەرى ەزىلە تۇسەدى.

سونداعى بارلىق قاسىرەتتى كورىنىستەر جاناردى جارق ەتكىزىپ، كوكتەي ءوتىپ، جادىنى جاڭعىرتىپ، قۇددى بۇگىن بولعانداي ارقالارىنا ايازداي باتىپ، جاندارىن شىرقىراتادى-اي.

* * *

مەكتەپ تابالدىرىعىن العاش اتتاعان جىلدىڭ كۇزى ەدى جەتكەرگەننىڭ. قارشاداي بولسا دا قاتارىنان العىر، ەرەكشە زەرەك، قۇيماقۇلاق زەيىندى، ءتىلى بال. وتاعاسىنىڭ قىرىق ۇشىندە كورگەن كەنجە ۇلى، قۇداي بەرە سالعان نەسىبەسى ەدى. بەتىنە جەل تيگىزبەدى. اسپانداعى جۇلدىزىنداي، ماڭدايداعى قۇندىزىنداي ساناپ، اعا-əپكەلەرىنەن بولە-جارا مəپەلەدى. جىگىتتىك جەلەڭ شاقتان اسىپ، ەل اعالىعىنا قادام باسقاندا قۇداي جەتكىزگەن سۇيكىمدىسىنىڭ نىسپىسىن دا ازان شاقىرىپ جەتكەرگەن دەپ اتاپ ەدى.Əكەسى مەن شەشەسى، ۇلكەن باۋىرلارى تۇگەل الاقاندا ايالاعان، ولەردەي جاقسى كورگەن سول ەركىن، ەركە قۇلىنى ءبىرىنشى سىنىپقا بارعانىنا اي تولعاندا كەنەتتەن جازىمعا ۇشىرادى...جاۋقازىنداي جايقالىپ، جايناپ ءوسىپ كەلە جاتقاندا كەزدەيسوق مەرتىكتى...

وتاعاسى جەكسەنبىدەگى دەمالىسىندا اۋىلداعى تۋعان-تۋىستارىندا ءبىر شارۋاسىن تىندىرىپ قايتۋعا شىعىپ، قاسىنا جەتكەرگەنىن دە الا كەتىپ ەدى. دالانى تاسپاداي تىلگەن اسفالتتا سۋ جاڭا جەڭىل ماشيناسىمەن جۇيتكىتىپ كەلە جاتتى. كۇرە جولدىڭ قيىرشىق تاس توگىلىپ، جايمالانىپ جوندەلگەن تۇسىنا جەتكەندە جىلدامدىعىن باياۋلاتتى. وسى مەزەتتە توبەدەي «كاماز» جاۋدان قاشقانداي ازىناعان ارىنىنىڭ كۇشتى ەكپىنىمەن بۇلاردىڭ كولىگىن شايقالتىپ، اپشىنى قۋىرعان قارا قۇيىنداي وڭ قاباتىنان زۋ ەتىپ وتە شىقتى. ىلە قاسىنداعى بالاسى وقىستان وتقا تۇسكەندەي «پاپالاپ» شار ەتتى دە، باسىن قوس قولداپ ۇستاعان بويى سول جاعىنا قيسايا كەتىپ، ءۇنسىز قالدى. «وي، وي! نە بولدى، بالام؟ نە بولدى؟» دەپ قاپەلىمدە ەشتەڭەگە تۇسىنبەي ساسقالاقتاپ قالعان əكەسى «تويوتاسىن» تاپپا توقتاتتى دا، ۇلىنىڭ باسىنان ەكى قولىمەن دەمەپ كوتەرمەك بولىپ ەدى، الاقانىنا جىپ-جىلى قويمالجىڭ سۇيىقتىق ءبىلىندى. جۇرەگى تارس توبەسىنە شىعىپ، زəرەسى ۇشىپ، قولىن تەز تارتا قويىپ قاراسا... قان!

جاقان قاس-قاعىمدا تاپ بولعان سۇمدىق جاعدايدى بىردەن اڭعارىپ، جانى تۇرشىكتى. قاستارىنان əلگىندە جەر-دۇنيەنى قاقىراتىپ، توڭكەرىپ تاستارداي تاسىرلاتىپ اعىزىپ وتكەن əلگى دوڭكيگەن دəۋ ماشينانىڭ دوڭعالاعىنان ىرشىپ، وقتاي اتىلعان نوقاتتاي ءتۇيىر تاستاردىڭ ءبىرى بالاسىنىڭ تۋرا قۇلاق شەكەسىنەن تەسىپتى. كابينانىڭ بالاسى وتىرعان جاقتاعى əينەگى ءتۇسىرۋلى ەدى.

قاڭعىعان قيىرشىق تاستىڭ باسىنا قانشالىقتى دەندەپ ەنگەنى بەلگىسىز، قاراۋىتقان، ۇڭىرەيگەن تەسىگىنەن بۇلك-بۇلك اققان قان بالانىڭ موينىن، ومىراۋىن، يىقتارىن شىلقىتىپ، كويلەگىن قىزىل جوسا ەتىپتى. جىگىت اعاسى اياقاستى كەسىرگە بايبالامداپ، بەبەۋ قاقتى دا قالدى. بۇرىن مۇنداي əلەمەتتى كورمەگەن əكە بايعۇس اسىپ-ساسىپ ءəبجىل قيمىلداپ، ورىندىق ارقالىعىن استىنداعى تەتىگىنەن بوساتىپ جىبەردى دە، ارتقا قيسايتىپ، ەس-ءتۇسسىز بىلق-سىلق ەتكەن ۇلىن سوعان شالقالاتتى. ءوزى جالما-جان كابينادان اتىپ شىعىپ، قالبالاقتاپ اۆتوكولىكتىڭ الدىن اينالىپ كەلىپ، جاندəرمەن بالاسىنا كومەككە ۇمتىلدى. اۆتوكولىكتىڭ وڭ جاقتاعى ەسىگىن اشىپ، ارتقى قالتاسىنان بەتورامالىن سوپاڭ ەتكىزىپ سۋىرىپ الىپ، ۇلىنىڭ قان شاپشىعان باسىنا باستى. سودان جىلدامداتىپ ماشينانىڭ جۇكسالعىشىنداعى اپتەچكانى ابدىراپ ءجۇرىپ اقتارىپ، قوبىراعان كوپ ەم-دوم زاتتارى ىشىنەن يود پەن دəكەنى الدى. ءوڭ مەن ءتۇستىڭ اراسىندا ءوزىنىڭ بىلگەنىمەن جوپەلدەمەلەتىپ قۇتىداعى قاراقوشقىل سۇيىق ءدəرىنى ءبىر ۋىس ماقتاعا تامىزىپ، قىپ-قىزىل قان شىم-شىم سورعالاعان جارانىڭ اۋزىن سۇرتكىلەدى. يود اشىتقان بولۋ كەرەك، بالاسى كوزىن اشپاعان كۇيى قينالىپ ىڭىرسىدى. «قاپ! اتاڭا نəلەت-اي! قاپ، يت-اي! قاتتى تيگەن ەكەن-اۋ!» دەپ ءبىر پəستە بايعۇس بولىپ قالعان جان بارماعىن تىستەلەي بەردى.

بالاسىنىڭ ءəلى ەسىن جيناي الماي جاتقانىنا اياعى جەرگە تيمەي جانى شىرىلداعان əكە بەيشارا قولدارى دىرىلدەپ، جارالى باستى بينتپەن وراپ تاستادى. وزىنە ءəلى كەلە قويماعان ۇلىن كوتەرىپ، ارتقى سالوننىڭ ورىندىعىنا ۇزىنىنان سۇلاتىپ جاتقىزدى. جەلكەسىنە ءوزىنىڭ كوستيۋمىن شەشىپ، ەكى بۇكتەپ توسەدى دە، ەندى سəل دە ايالداۋعا بولمايتىنىن ءتۇسىنىپ، كولىگىن كەلگەن جاعىنا شارت تا بۇرىپ، باقىتسىزدىققا كەزدەيسوق دۋشار بولعان پەرزەنتىن قالاعا جەدەل جەتكىزۋگە اسىقتى.

ءبىر ءتəۋىرى، əلگىندە وزدەرى شىققان شاھاردان كوپ ۇزاعان جوق ەدى. قۇستاي ۇشىپ، جاۋشى-جالامدا وبلىستىق اۋرۋحاناعا جەتتى. وبالى نە كەرەك، مۇنداعىلار زىر جۇگىرىپ قىزمەت ەتىپ، وقىس جازىم بولعان بالعىندى دەرەۋ دوڭعالاقتى زەمبىلگە سالدى دا، جانساقتاۋ بولىمىنە الا جونەلدى. سول جەردە جان-جاقتى تەكسەرۋگە الدى. ءبىر ساعات بويى ەسى كىرەسىلى-شىعاسىلى بالانى جابىلا قاراعان ءəرتۇرلى مامان دəرىگەرلەر «كولەمى نوقاتتاي تاس تەرەڭدەپ كىرىپ، دəل ميدىڭ قاباتىنا تاقالا ءتيىپ توقتاعانىن رەنتگەننەن كوردىك. بۇعان وتا جاساۋعا ءبىز دəرمەنسىزبىز. بۇل تەك الماتىداعى سىزعانوۆ ينستيتۋتىنىڭ نەيروحيرۋرگتەرىنىڭ قولىنان عانا كەلەدى. ۋاقىتتى ۇتقىزباي، وبلىستىق دەنساۋلىق ساقتاۋ باسقارماسى ارقىلى ناۋقاستى سول جاققا تەز جەتكىزۋ كەرەك. ءبىزدىڭ قورىتىندىمىز دايىن» دەپ كەڭەس بەردى.

«اۋرۋ كىردى، əلەك كىردى». جاپپار قۇلدا جان بار ما، سودان قاجەتتى قۇجاتتاردى زىر جۇگىرىپ ءجۇرىپ əزىرلەپ، ۇلىن ارنايى بولىنگەن سانيتارلىق اۆياتسيامەن سول كۇنى-اق الماتىعا شۇعىل الىپ ۇشتى. كوزدى اشىپ-جۇمعانشا جەر ساباپ قالعان جۇبايى دا قالماي ىلەستى.

باسىنان قان شىپ-شىپ تامشىلاعان، كىرپىگى زورعا قيمىلداعان شالاجانسار بالانى وڭتۇستىك استاناداعى دəرىگەرلەر دەرەۋ وتا جاساۋعا ۇيعاردى. الدىمەن جوپەلدەمە كونسيليۋم وتكىزدى. نەيروحيرۋرگيا ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى əكەسىمەن əڭگىمەلەسىپ، بار احۋالدى بايان ەتتى. ناۋقاستىڭ ءحالى وتە اۋىر، مۇشكىل ەكەنىن، وتانىڭ دا اسا قاۋىپتى جəنە جاساماسا تاعى دا بولمايتىنىن، مۇنداي جاعدايدا سəتتىلىگى ءجۇز پايىز سەنىمدى شىعا بەرمەيتىندىگىن دە قوسا ەسكەرتتى. Əبدەن بولىپ قالۋى مۇمكىن وسىنداي قاتەرگە مويىنۇسىنىپ كەلىسسە، كەشىكتىرمەي وتاعا جەدەقابىل كىرىسەتىندەرىن مəلىمدەدى.

بار تىلەۋى بالاسىنىڭ ۇستىندەگى əكەنىڭ حيرۋرگتەر شەشىمىن قابىلداماسقا امالى بار ما. اللادان مەدەت سۇراپ، باياعىدا سۇيەكتەرى قۋراپ كەتكەن اتا-باباسىنىڭ، əكە-شەشەسىنىڭ əرۋاقتارىنا سىيىنىپ رۇقساتىن بەردى.

* * *

وتا ۇزاققا سوزىلدى. جىلعا جالعاسقانداي ءبىر... ەكى... ءۇش... ءتورت ساعات ءوتتى. ىشتەن حابار جوق. وتا جاساۋ بلوگى مەن جان ساقتاۋ بولىمشەلەرىنىڭ ەسىكتەرى الدىلارى تۇيىسكەن الاڭدا جاقان مەن زايىبى جəنە ولاردىڭ قاسىندا جاسى وزدەرىمەن قارايلاس بەيتانىس əيەل مەن وعان əلپەتىنىڭ وتە ۇقساستىعىنا قاراعاندا ءسىڭىلىسى بولسا كەرەك، تاعى ءبىر جاس كەلىنشەك əلدە بويجەتكەن تۇردى. اتى-جوندەرىن سۇراسىپ، تانىسىپ جاتۋعا كوڭىل حوشى قايدا! ولاردىڭ شىبىن جاندارىن شۇبەرەككە ءتۇيىپ، ءبىر قولداۋدى تəڭىردەن جالبارىنىپ، كوز جاستارىن پارلاتىپ تۇرىپ، بۇلارعا شاققان مۇڭدارىنان ءبىلدى. باستارىنا قويۋ ۋايىمنىڭ قارا بۇلتى ءتونىپ، وسىندا سوڭعى ۇمىتتەرىن جالعاپ جەتىپتى. Əڭگىمە اراسىندا ەمىس-ەمىس ەستىگەنى –ەكى əيەلدىڭ وزدەرى قۇرالپىنىڭ جار دەگەندە جالعىز، əكەسى جوق، جەتى جاسار ۇلىنىڭ تۋعاننان دىمكəس جۇرەگىنىڭ سىرقاتى سوڭعى كەزدە اسقىنىپ كەتىپ، الماتىعا əكەلگەندەرىنە ءبىر اپتا بولىپتى. قازىر اپپاراتتىڭ كۇشىمەن عانا ءىلدالاپ جۇمىس ىستەپ جاتقان كورىنەدى. «بىردەن وتاعا الماي əزىرگە بايقاپ باعامىز. ەمدەۋدىڭ جولدارىن ويلاستىرىپ، قاراستىرامىز. بىراق، əي، قايدام، دەرت əبدەن مەڭدەگەن ءəلسىز اعزا جازىلىپ كەتە قويۋى نەعايبىل» دەپ دəرىگەرلەر وزدەرىنىڭ دۇدامالىمەن كۇدىكتى قالىڭداتىپتى. سودان بەرى تاعدىرلارى شىرعالاڭعا ءتۇسىپ، بالالارىنىڭ ماڭىندا باستارى قاتىپ شىرمالىپ جۇرگەندەرى ەكەن. ال ەندى بالاسىنىڭ جۇرەگى وسى جاتىسىندا الدا-جالدا جاساندى جولدان اجىراتىلسا، ودان تاباندا ايىرىلاتىنىن ايتىپ، زار يلەگەندە ونسىز دا ۋايىم جۇتىپ، «و، قۇدىرەتتى راببىم، راقىم ەتىپ، كىشكەنتاي عانا بەيكۇنə پەرىشتەمىزدى ەسىركەي گور» دەپ «ە-ە، قۇدايىمداپ» əزەر تۇرعان ەرلى-زايىپتىنىڭ ساي-سۇيەگىن سىرقىراتتى.

يə، كەمەدەگىنىڭ جانى ءبىر. ەكى وتباسىنىڭ دا باسىنا تۇسكەن تاۋقىمەتتەرى وتە ۇقساس. پەرزەنتتەرىنىڭ ومىرلەرى قىل ۇشىندا تۇر. ءمۇسəسپىر كۇيدە ءبىر-بىرلەرىنىڭ قيىن-قىستاۋ جاعدايلارىن كوزبەن كورىپ، ىشتەي ۇعىسادى. Əرقايسىسىلارى əر شالعايدان. بۇلار – وڭتۇستىكتەن. ولار – سولتۇستىك جاقتان. بەيتانىستاردى كەزدەيسوق قاتەرگە دۋشار بولعان، ەندى اجال قارماعىن سالعالى تۇرعان بالالارىنىڭ مۇشكىل حالدەرى توعىستىردى. ەكى əۋلەتتىڭ دە بار ءۇمىتى – ءورىمتال كوزايىمدارىنىڭ ومىرلەرىن قولدارىنا ۇلكەن ۇمىتپەن ۇزدىگىپ تاپسىرعان دəرىگەرلەردە. سولارعا اللادان جəردەم سۇراپ، «ەمدەرىنىڭ شيپاسىن بەرگىزسىن» دەپ جالىنادى.

بۇلاردىڭ جەتكەرگەنىنە تاڭەرتەڭگى توعىزدا كۇردەلى وتا جاساۋ باستالدى. ءƏربىر مينۋتى ساعاتقا، ساعاتى كۇنگە سوزىلدى. جاقان حابارىن توسىپ، پۇشايمان كۇي كەشىپ، ءوزىن قويارعا جەر تاپپاي، تار جەردە ءəرى-بەرى سەندەلىپ، تەڭسەلىپ ءجۇر. ال قوستانايلىق قايعىلاستار دا تىنىسى جاساندى قۇرالعا قوسىلىپ، حال ۇستىندە جاتقان ۇلىنىڭ قايىرىن تىلەپ، دەگبىرلەرى قاشىپ وتىر. كۇتۋشىلەر ىشتەن بىرەۋ شىعىپ قالار ما ەكەن دەپ، وپەراتسيا زالىنىڭ تارس جابىلعان ەسىگىنە تىقىرشي تەلمىرەدى. تابانداپ تۇرعان ورىندارىنان ءبىر ەلى ۇزاۋعا دəتتەرى جەتەر ەمەس.

جان كۇيزەلىسىنە تۇسىرگەن ازاپتى ۋاقىتتىڭ جىلجۋى دا əستە قيىن. ءوزارا سويلەسۋگە دە زاۋىقتارى جوق. ءوز دەرتتەرى وزدەرىندە. لəم-ءميمسىز تۇنشىعادى. ءبىر ورىندا بايىز تاپپاي، ولاي-بۇلاي تىنىمسىز ساندالعان جاقان شىدامى تاۋسىلۋعا شاق، ءۇنسىز جىلاپ، كوز جاسىن كولدەتىپ وتىرعان جۇبايىنىڭ قاسىنا وقتىن-وقتىن جاقىنداپ: «قورقا بەرمە. ءبəرى دۇرىس بولادى. جاقسىلىعىن، سəتتىلىگىن توسايىق» دەپ قايتا-قايتا باسۋ ايتىپ قويادى. بالاپاندارىنىڭ قىلعا ىلىنگەن جانىنا بايلانىپ تۇرعان اتا-انانى كۇيىپ-جاندىرعان مۇشكىل سəتتەر ءبىتىپ بولار ەمەس. ءبىر ۇشىن ۇستاتپاي تىم الىستاپ بارادى. وزىمەن-ءوزى ارپالىسىپ، الاسۇرعان جاقاننىڭ جانى مۇرنىنىڭ ۇشىنداعى باعيلاعا اقىل قوسىپ، قارقاراداي بولىپ، ەس تانىتقانى دا əيتەۋىر دەمەۋ.

تىعىرىققا تىرەگەن وسى ءبىر قىسىلتاياڭ مəۋرىتتە تالاي كۇن مەن ءتۇندى اسىرعانداي، مازاسىز الاڭ كوڭىلدى دəمەلەندىرىپ ءəرى ۇرەيلەندىرىپ ءبىر زاماتتا ساڭىراۋداي مەلشيگەن ەسىك جايلاپ اشىلىپ، دəرىگەر دە شىقتى-اۋ اقىرى. ءبىر ورىندا بايىز بايىرقالاي الماي ساناسى سانسىراعان جاقان دا، سارى ۋايىمعا باتىپ، كەۋدەسى ورتەنىپ، ەبىل-دەبىل بولىپ وتىرعان باعيلا دا ولگەن əكەلەرى ءتىرىلىپ كەلگەندەي، اق جەلەڭدى جاننىڭ الدىنا قۇستاي ۇشىپ باردى. قوس قولىن قالتاسىنا سالعان جاس حيرۋرگتىڭ اۋزىنان وزدەرىن قۋانتاتىن جاقسىلىق ءسوز كۇتتى. ءبىر قۋانىشتى تاعاتسىزدانا توسىپ تۇرعان ەكەۋى بىردەي قوسارلانىپ: «قالاي بولدى؟ نە بولدى؟ شىراعىم، ساداعاڭ كەتەيىن! ايتساڭشى، تەزىرەك!» دەپ كۇندەرى تۇسكەن دوكتوردىڭ جۇزىنە ەنتىگە ەمىندى. الايدا ... شارشاڭقى، قاباعى سالىڭقى دəرىگەر باسىن شايقاپ الدى دا: «بەكەم بولىڭىزدار. قولدان كەلگەن بار امالدى قولداندىق. لاجىمىز قايسى، بار مۇمكىندىك جاساساق تا، امان الىپ قالۋعا مۇمكىن بولمادى. كلينيكالىق اۋىر حالگە ءتۇستى. ءومىرىنىڭ ساناۋلى مينۋتتارى قالدى. ءبولىم مەڭگەرۋشىسىنە جولىعام دەسەڭىز، ەكىنشى قاباتتاعى بولمەسىنە بارىڭىز. جاڭا عانا وزىنە كەتتى» دەپ سۋىق كەسكىنمەن سۇمدىق حاباردى جەتكىزدى دە، ىشكە قايتا كىرىپ كەتتى.

ەرلى-زايىپتىنىڭ باسىنا قارا بۇلت ءۇيىرىلدى. ورىندىققا سىلق قۇلاپ تۇسكەن انا: «قۇلىنىم-اۋ!.. جارىعىم-اۋ! قاپيادا قىرشىن كەتتىڭ-اۋ، بوتاقانىم! جاراتقان يەم-اۋ، تيتىمدەي بالانىڭ نە جازىعى بار ەدى، كوكتەي سولاتىن؟ بەسىك تابى ارقاسىنان كەتپەگەن كۇيى قارا جەردى توسەك قىلاتىن بولدى-اۋ، قوشاقانىم!» دەپ داۋىس سالىپ، بوتاسىن جوعالتقان بوزىنگەندەي بوزدادى.

قاق توبەسىنەن ءبىر ۇرىپ، قولقاسىن سۋىرىپ əكەتكەن جاماناتتان ەسەڭگىرەگەن əكە: «قارعاشىم-اۋ! بəرىنە مەن... مەن... كىنəلىمىن... ويناپ جۇرگەن جەرىڭنەن نەم بار ەدى سەنى جولعا الىپ شىعىپ. ە-ە، جاراتقان يەم، قىزىعى ەندى باستالعان بالاۋسا قۇراقتى قايتىپ قانا قيدىڭ. سول اتاڭا نəلەت تاسپەن كۇناھار مەنى اتپادىڭ با؟ اي، قۇدايىم-اي! نە جازىپ ەدىم ساعان مەنى سورلاتاتىنداي!» دەپ وپىق جەگەن وكىنىشپەن قابىرعانى جۇدىرىعىمەن سوققىلاي بەردى. كوزىنىڭ اعى مەن قاراسىنان قاپىدا ايىرىلىپ، كۇڭىرەنىپ جوقتاۋ ايتىپ ەڭىرەگەندە ەتەگى جاسقا تولعان قوساعىن تارس قۇشاقتاپ الىپ، ءوزى دە اڭىراپ اعىل-تەگىل جىلادى-اي كەلىپ.

ءبىر شامادا جانارىنان جاڭبىرداي سەلدەگەن جاستى الاقانىنىڭ سىرتىمەن ءسۇرتىپ تۇرىپ، كورشىلەرىنە نازارى ءتۇستى. قان جۇتقان جۇپتىڭ زارىنا ءوز بالالارىنىڭ دا كورەر تاڭى قىلمويىنعا تاقاعان پۇشايمان حالىنە قوبالجىپ تۇرعان قوستانايلىقتار دا ءۇنسىز، قوسا ەگىلىپ تۇر ەدى. وسى سəتتە توپ əيەلدىڭ ورتاسىندا ەس تانىتار جالعىز ەركەك جəنە جاسى ۇلكەنى دە ءوزى ەكەنىن ءتۇسىندى. دەل-سال كۇيدەگى جاقان بۇدان سوڭ تەز سەرپىلىپ، ءوزىن-ءوزى ۇستامدىلىققا شاقىردى. «قايتەيىك، شادىمان شاعىندا توتەننەن سۋداي تارتىلىپ، گۇلدەي سولدى. ءبىر جۇلدىزىمىز كەنەتتەن ءسوندى. جوق جەردە پايدا بولا كەتكەن دۇلەي داۋىل بəيتەرەكتىڭ ءبىر بۇتاعىن جۇلىپ جەرگە ءتۇسىردى.

بورداي ەزىلگەنمەن جوعالتقاندى قايتارار لاج قايدا. بۇرىنعىلار: «پەندەڭىز نە جازسا سونى كورەر، ەشكىم دە تاعدىرىنان باسقا بولماس» دەپ بەكەر ايتپاپتى-اۋ. ەستىلەردىڭ ەسكىرمەي كەلە جاتقان بۇل ءسوزى، مىنە تۋرا مەنىڭ وتباسىما اينالىپ سوققانىن قاراشى. ە-ە، جاساعان يەم، اياقاستىنان جازاتايىم پۇشايمان جەپ قالعان ءبىز بەيباقتاردى سابىرعا جەڭدىرە كور... قۇدايدىڭ بۇل دا بىزگە سالعان ءبىر سىناعى» دەپ ىشتەي شيرىقتى. كوزىنەن پارلاعان جاستان كوزالدى بۋالدىر تارتقان وتاعاسى ءبىر مەزەتتە سولقىلداپ، وكسىگىنە شاشالىپ، قايتا-قايتا دەمىگە بەرگەن وتاناسىنىڭ قاتتى قينالعانىنان شوشىپ كەتىپ، وزىنە-ءوزى تەز كەلدى. «قازانى ازا تۇتىپ، اۋرۋحانا ءىشىن ازان-قازان ەتكەنمەن، وكىنىشتىڭ ورتىمەن باستى توقپاقتاي بەرگەنمەن اللانىڭ əمىرىنە قارسى جاسار قاۋقار مەن قايلا قايسى. تاعدىردىڭ توسىن تالقىسىنا كونبەگەندە قايتەمىز!؟ ەلدەن الىستامىز. ەندى الدا نە ىستەمەك كەرەكتىگىن قامدايىق. جەتپەستى قۋما، كەلمەسكە جىلاما. ەي، جالعان دا قاتال دۇنيە-اي! قايتەيىن-اي، قايتەيىن. بەس باتپان سورىن ءبىزدىڭ ماڭدايعا جاپسىرىپتى دا. ەگىلىپ، ەسەڭگىرەپ وتىرعان باعيلام مىناۋ. ەكى ورتادا قاسىرەت ازابىن كوتەرە الماي بەلى وپىرىلىپ، əلدەقالاي مايىپ بولىپ جۇرمەسىن. كۇيرەپ قالماسىن. الدىن الايىن. وتكەنگە سالاۋات ايتايىن...»

ءسۇت بەتىندەگى قايماعىنان قاپيادا كوز جازىپ، قابىرعاسى قاقىراي سوگىلىپ، «اھ» ۇرىپ قالعان قوساعىن باۋىرىنا باسىپ شايقالىپ تۇرىپ: «بولعان ىسكە بولاتتاي بەرىك بولايىق، باعيلا. قويشى، جانىم. ەسىڭدى جيناشى. باسقا پەرزەنتتەرىڭە كەرەكسىڭ. سولاردى ويلا. جەتكەرگەنىمىزدىڭ جانى پەيىشتە بولسىن، يمانىن سالامات ەتسىن. اجال توتەلەپ كەلىپ، مەنى ەمەس، جاستى الدى. Əتتەڭ دۇنيە-اي! قايتەمىز ەندى. بەلدى بەكەم بۋالىق. ەگىلە بەرمە، ءبىزدى دە ەگىلتپە. Əلپەشتەپ وسىرگەن شىبىنىمىز مəڭگىگە كوز الدىمىزدا.

اققۋ ۇشىپ كولگە كەتتى، اقسۇڭقار ۇشىپ شولگە كەتتى. ول اداسىپ كەتكەن جوق، ءبəرىمىز باراتىن جەرگە كەتتى. تۇبىندە جولىعامىز، كورىسەمىز قۇلىنىمىزبەن. قاراشىعىمىز قاسىمىزدا، جارىعىمىز جانىمىزدا. سوعان تəۋبە ەت، باعيلا» دەپ جان-جارىن قىسىپ-قىسىپ جۇباتتى.

اناداي تۇستا ءۇنسىز شەرلەنىپ تۇرعان كەلىنشەك پەن قىز بۇلارعا تاقاپ، قايعىلارىنا ورتاقتاسىپ قولدارىن ۇستاپ، كوڭىلدەرىن ءبىلدىردى. ولاردىڭ دا كوزدەرىندە مولتىلدەگەن جاس.

قايعىعا ۋلانىپ، ويى ونعا، ساناسى سانعا ءبولىنىپ، وزىمەن-ءوزى ارپالىسىپ تۇرعان جاقان ءبىر مەزەتتە: «باعيلا، ءوزىڭدى-ءوزىڭ ۇستا، بولدى ەندى. ەرتەڭىڭدى ويلا... ال مەن... مەن... دəرىگەرگە بارايىن... سويلەسەيىن... مەن قازىر...» دەدى دە، ويىنا əلدەنە وقىس شەشىم كەلگەندەي، جۇبايىن قىسقان قۇشاعىن جازىپ، ارقاسىنان ءبىر-ەكى قاقتى دا، شالت بۇرىلىپ، ەكىنشى قاباتقا قاراي باسپالداقپەن تەزدەتىپ كوتەرىلىپ كەتتى.

بالاسىن وسىندا كەشە əكەلگەلى بەرى تانىسىپ-ءبىلىسىپ قالعان بولىمشە مەڭگەرۋشىسىنىڭ كابينەتىنە كىرگەندە، ول اق جەلەڭىن شەشىپ، كيىم ىلگىشكە ەندى ءىلىپ جاتىر ەكەن. Əلگىندە عانا قولىنان باقيلىققا اتتانعان بالانىڭ قارالى əكەسىنە دəرىگەر ءىلتيپات كورسەتىپ:

– كىرىڭىز، كىرىڭىز. ءبىز قولدان كەلگەن امالدىڭ ءبəرىن جاسادىق. بالانىڭ ميى... – دەپ كەلە جاتىر ەدى، ونىڭ لەبىزىن بولگەن جاقان:

– ءبəرىن تۇسىنەمىن... دوكتور! – دەدى سالعاننان. – ەگەر مەنىڭ ۇلىمنىڭ جۇرەگى قاجەت بولسا، قوستانايدىڭ حال ۇستىندە جاتقان بالاسىنا سالىڭدار. كەرەك قۇجاتتارىڭا قولىمدى قويىپ بەرەيىن.

جاسى ءوزى قۇرالىپتاس دəرىگەردىڭ كوزى بۇلاۋداي بولىپ ىسىڭكىرەگەن بۇنىڭ بەتىنە اڭتارىلا تەسىلدى. جۇزىنە بىراۋىق بارلاي قاراپ تۇرىپ، ونىڭ ءبىر توسىن ءəرى نىق شەشىمگە كەلگەنىن بايقادى دا:

– سولاي ۇيعارساڭىز، وندا بۇل əرەكەتىڭىز ۇلكەن پاراساتتىلىق. راحمەتتەن باسقا ايتارىمىز جوق. ولاي بولسا ءبىز شۇعىل ىسكە كىرىسەيىك. ەكى بالانىڭ دا اناليزدەرى دايىن. سالىستىرىپ، قانشالىقتى سəيكەستىگىن تەكسەرىپ كورەيىك. Əزىرگە بارا تۇرىڭىز. حابار بىزدەن بولادى. ال، جىگىتتەر، تەز تومەن تۇسىڭدەر، – دەپ بولمەدەگى əرىپتەستەرىن اسىقتىردى.

* * *

يə، يə، يə... بەيساۋات كەلىپ، قارسى الدىندا وتىرعان بۇل سۇيكىمدى بوزبالا جايى بەلگىلى بولدى. بوتاقانى جەتكەرگەنىنىڭ جۇرەگىن سالدىرتقان سونداعى بالاقاي بولىپ شىقتى.

–الدا، اينالايىن-اي! سول سەن ەكەنسىڭ عوي... بار ەكەنسىڭ عوي... اۋ، باعيلا! باعيلا دەيمىن! ەستيمىسىڭ!.. مىنە، قاراشى! جەتكەرگەنىمىزدىڭ باۋىرى كەلىپتى. كىرسەڭشى ەندى بەرمەن!..

ولگەنى ءتىرىلىپ، وشكەنى جانعانداي، جۇرەگى جارىلا جازداپ قۋانعانى سونشالىق، جاقان ورنىنان جاس بالاداي اتىپ تۇرىپ، ءجاسوسپىرىم قوناقتى ايقارا قۇشاعىنا الدى...

«وي، جارقىنىم مەنىڭ! وي، بالاپانىم سول!..»

قارت ءوزىن قويارعا جەر تاپپاي بالاشا مəز-مەيرام.

بۇدان باقانداي ون جىل بۇرىن...

يə، يə... سول جولى ءوزىنىڭ اياۋلى كوگەرشىنىمەن تۇيدەي جاستى ەكەنىن ەستىگەنىمەن، بۇل ءجاسوسپىرىمنىڭ ءوزىن كورگەن جوق ەدى. جاعدايدىڭ ارتىن توسۋعا مۇمكىندىك قايدان بولسىن. سول ازالى مەزەتتە مۇنى ءبىلىپ جاتۋ ءتىپتى قاپەرلەرىنە كىردى مە. ۇلدارىنىڭ جۇرەگى الىنعان ءمəيىتىن ەلگە زəۋمەتتە الىپ كەتپەدى مە.

سونداعى ءوزىنىڭ قوڭىر قوزىسىمەن تاعدىرلاس بولىپ، ءبىر اۋرۋحانادا قاتارلاس جاتقان بەيتانىس بالا ەندى مىنە قاراسا كوز توياتىنداي ءسۇپ-سۇيكىمدى، بويشاڭ بولىپ ەر جەتىپتى.ءوزى قانداي يبالى تاعى. اققۇبا اشىق جۇزىنەن ىزەتتىلىكتىڭ ىزگىلىكتەرى، يماندىلىق شاپاعاتى توگىلىپ تۇر. ءون بويىنان جاقسى تəربيەنىڭ، كورگەندىلىكتىڭ جۇپار ءيىسى اڭقيدى. ءوزىنىڭ əنە-مىنە ۇزىلۋگە شاق تۇرعان جۇرەگىن ءتىرىلتىپ، ءومىرىن جالعاستىرعان ءوزى تاقىلەتتەس بەيكۇنə بالعىننىڭ جۇرتىن، əكە-شەشەسىن، تۋعان-تۋىستارىن سوناۋ الىستان... قياننان ىزدەپ كەلىپتى. «اقىلىڭنان، مەيىرباندىلىعىڭنان، كىسىلىگىڭنەن اينالدىم، جارقىنىم. زەكەتىڭ كەتەيىن دە بولمىسىڭنان. وڭ-سولىڭدى تانىپ، ات جالىن تارتىپ مىنۋگە جاراپ قالعان دەگەن əنە وسى...»

قوس قاريا بەيتانىس مەيمان بوزبالانىڭ كەلىسىنە ەڭسەنى ەزگەن قويۋ بۇلت اراسىنان كۇندى كورگەندەي، جوعالعانى قايتا ورالعانداي شاتتاندى. قايعىلى وقيعاعا ءوزىن كۇنəھار ساناپ تۇيىقتاۋ بولىپ كەتكەن وتاعاسى دا شەشىلىپ، قوناقتى əڭگىمەگە تارتىپ، اياقاستىنان سوزشەڭ بولىپ كەتتى. Əنشەيىندە ىڭقىل-سىڭقىلى كوپ، قوزعالىسى شابانداعان وتاناسى دا كەنەت سىرقاتىنان قۇلانتازا ايىعىپ كەتكەندەي، جايراڭ قاعىپ، ءجۇزى جادىراپ، العاش كورىپ وتىرعان جەتكىنشەككە جۇرەگىن اشىپ وبەكتەي بەردى.

* * *

ارنايى كەلگەن قوستانايلىق جولاۋشى جاقان مەن باعيلانىڭ ۇيىندە ەكى كۇن بولدى. اقبەرەن اتا-انادان جالعىزدىعىن، əكەسىنىڭ ەرتە، ءوزىنىڭ سəبي كەزىندە دۇنيە سالعانىن، قازىر شەشەسى ەكەۋى تۇراتىنىن، وسىندا بىرگە كەلۋگە جينالعاندا جول جۇرۋگە دەنساۋلىعىنىڭ جاراماعاندىعىن ايتتى. ال جەتكەرگەننىڭ قانداستىق سىرىن شەشەسىنەن ەستىگەنىن، بىراق ونىڭ əكە-شەشەسىنىڭ اتى-ءجونىن، تۇراتىن وبلىسىن بىلگەنىمەن، قاي قالا، قانداي مەكەنجاي ەكەنىن تاپ باسىپ ايتا الماعاندىقتان، بار مəلىمەتتى عالامتور ارقىلى تاپقانىن دا جاسىرمادى.

ۇشەۋى جاراستى ءبىر وتباسىنداي ەمەن-جارقىن شۇيىركەلەستى. اشىقتىعى، مىنەزى قۇددى جەتكەرگەنىنە ۇقسايدى.

جاس جىگىتتىڭ قالاۋىمەن جاقان ونى جەتكەرگەننىڭ زيراتىنا ەرتىپ اپارىپ، ۇلىنىڭ ارۋاعىنا زيارات ەتىپ قايتتى.

* * *

اقبەرەننىڭ ەلىنە قايتاتىن كەز دە كەلدى. ەكى قارت قىسقا ۋاقىتتىڭ ىشىندە-اق وزدەرىنە دە، وزدەرى دە ءوز ۇلدارىنداي بولىپ باۋىر باسىپ كەتكەن بوزبالانى قيماي پويىزعا شىعارىپ سالدى. الما-كەزەك ماڭدايىنان يىسكەپ، بەتىنەن ءسۇيىپ، قۇشاقتارىنا قايتا-قايتا قىسىپ، قوشتاسار سəتتە:

– جورتقاندا جولىڭ بولسىن، جولداسىڭ قىدىر بولسىن، بالام. جايلى ءجۇرىپ، جاقسى جەت. ءدəيىم الدىڭنان جارىلقاسىن. حابارلاسىپ تۇر، اينالايىن،-دەپ وتاعاسى تامبۋرعا كوتەرىلە بەرگەن اقبەرەندى قولتىعىنان سۇيەمەلدەدى.

– اللا جار بولسىن، جارقىنىم. ءتىل-كوزدەن ساقتاسىن ءوزىڭدى جاراتقان يەم. قايدا جۇرسەڭ دە امان-ەسەن بول. شىعار تاۋىڭ بيىك بولسىن، شىراعىم! اپاڭا سəلەم ايت. حابارىڭدى ۇزبە، - دەپ وتاناسى شىلانعان كوزىن ورامالىنىڭ ۇشىمەن ءسۇرتتى.

– قايىر-قوش، مەنىڭ كوكەتايىم مەن اپاتايىم! مەن... مەن مىندەتتى تۇردە كەلىپ تۇرامىن. باۋىرلارىممەن ءəلى تانىساتىن بولامىن. ساۋ بولىڭىزدار. مەن كەلەمىن... سىزدەرگە... كەلەمىن..،- دەدى تامبۋردا تۇرىپ قول بۇلعاعان اقبەرەن.

پويىزدىڭ دوڭعالاعى سارت ەتىپ قوزعالا بەردى.

جەڭىس ءباھادۇر

Abai.kz