Ahmet Baytúrsynovtyng osy hatqa qaratyla jazylghan jauabynyng týpnúsqasy kózge týspedi. Tәrjima arqyly berilip otyr.

«Qadirli (qúrmetti) Áliy!

Astananyng Qyzylordagha auysu mәselesi týpkilikti sheshilmegendikten de, sening kóptegen hattaryna der kezinde jauap bere almadym. Endi, Qazaq institutynyng onda auyspaytynyna qaramastan, oqushylardyng ketip jatqanyn kórgen son, men de Qyzylordagha kóshuge bel bayladym, sondyqtan pәter qarap izdestire beru ýshin әielimdi sonda jiberdim. Biyl ortalyqtaghy tәrjimanyng shyghuyna baylanysty elime barugha da mýmkindik aldym. Qalghanyna jәne kóshuding qamyna tamyz ben qyrkýiekte kirisermiz dep oilaymyn. Egerde sening professoryng Torghay men Yrghyz uezine baratyn bolsa, onda menin de sonymen birge jýrip ketuim kerek shyghar. Án-kýilerdi jiystyryp, fotografiyagha týsiru mening de kóptegen oiymda jýrgen is edi. Egerde men ony professordan ýirenip alsam, maghan da paydaly bolar edi.

Ahmet Baytúrsynovtyng osy hatqa qaratyla jazylghan jauabynyng týpnúsqasy kózge týspedi. Tәrjima arqyly berilip otyr.

«Qadirli (qúrmetti) Áliy!

Astananyng Qyzylordagha auysu mәselesi týpkilikti sheshilmegendikten de, sening kóptegen hattaryna der kezinde jauap bere almadym. Endi, Qazaq institutynyng onda auyspaytynyna qaramastan, oqushylardyng ketip jatqanyn kórgen son, men de Qyzylordagha kóshuge bel bayladym, sondyqtan pәter qarap izdestire beru ýshin әielimdi sonda jiberdim. Biyl ortalyqtaghy tәrjimanyng shyghuyna baylanysty elime barugha da mýmkindik aldym. Qalghanyna jәne kóshuding qamyna tamyz ben qyrkýiekte kirisermiz dep oilaymyn. Egerde sening professoryng Torghay men Yrghyz uezine baratyn bolsa, onda menin de sonymen birge jýrip ketuim kerek shyghar. Án-kýilerdi jiystyryp, fotografiyagha týsiru mening de kóptegen oiymda jýrgen is edi. Egerde men ony professordan ýirenip alsam, maghan da paydaly bolar edi.

Qazaq memlekettik baspasymen jasasqan shartym boyynsha jana jazu ýlgisine oraylastyryp ýsh grammatika oqulyghyn jәne qyrghyzdardyng әlippesin qúrastyryp: birinshisin - 15 mausymda, ekinshisin - 1 shildede, ýshinshisin 1 tamyzda jәne tórtinshisin 20 tamyzda bitirip beruim kerek. Mine, osy uaqytqa deyin basqa júmystargha moyyn búrugha múrsham joq, sodan keyin de, egerde Qazaq institutynda dәris bastalatyn bolsa, bos uaqytqa taghy da dilgir bolyp qalamyn. 20 tamyzgha deyin Ibragimning (Abaydyn) ómirbayanyn jazyp bere almaymyn degenim sol. 20 tamyzdan keyin de uaqyt bola ma - ony da aita almaymyn. Ózine ózimning fotografqa týsken suretimdi jiberemin, biraq bayqarsyn, mening suretim sening shyghatyn qatirana kirmey qalyp jýrmesin.

Bizdin kommunister, senderding mәskeuliktering siyaqty jarty emes, naghyz "96-probanyn" ózi.

Altynsarynyng balasynyng suretin "Sholpan" jurnalynyng № 6,7,8 kitabynan taba alasyndar. Odan basqa onyng sureti mende joq.

Mirjaqyp Qostanay uezine ketti. Keshe odan: "Gaya (Ghaynijamal, Mirjaqyptyng әieli - T.J.) jenildedi, úl tapty!", - degen telegramma aldym. Pishpek qalasynda ótken qyrghyz múghalimderining qúryltayynan (búl aradaghy bir әripti ne sandy ajyrata almadyq. «Keldim» be, joq «E, keldi» me. Egerde qysqartylyp jazylghan kisi aty bolsa, onda búl "Eldes Omarov" degen sóz. Al "2" degen san bolsa - onda "2 kýni Pishpekten keldim» degen sóz. Audarmashynyng ózi de týsinbegen siyaqty. Sondyqtan Pishpektegi sezge Ahmet Baytúrsynov bardy ma, Eldes Omarov bardy ma, ol arasyn anyqtau kerek. Ahmet Baytúrsynovtyng "Álippesi" sol jyly qyrghyz mektepteri ýshin basylyp shyqqany anyq - T.J.) 2-de keldim. Kýn tәrtibine qoyylghan mәsele mynaday: til, qaryp, jazu ýlgisi, ghylymy terminder, kóne sózderdi jinastyru jәne mektepting baghdary.

Latyn alfaviyti turaly búlarda osy uaqytqa deyin bir jinalys bolypty da, qauly qabyldapty. Siyaz ony qoldady. Ol qaulynyng mazmúny mynaday: qyrghyzdardyng keleshegi ýshin latyn jazuy paydaly, biraq ta, ony birden qoldanudyng ynghayy kelmeydi, oghan deyin arab qarpine biraz ózgerister engizu qajet - delingen. Olar: latyn - "nazira" qarpinen nashar. Bizde ýlken jәne kishi qarip degen bolmau kerek, sonday-aq, baspasha jәne jazbasha týrinin de qajeti joq. Akademiyalyq ortalyq jaghyrafiyany orys tilinde basyp shyghara almaydy, - deydi.

Búl úsynystardy qyrghyz ólkesin zertteu qoghamynyng taldauyna úsynamyn, nәtiyjesin keyin habarlaymyn. Songhylar ony shygharatyn shyghar dep ýmittenemin, sebebi, olargha qyrghyz jaghyrafiyasy óte qajet.

Qúshaqtap sýidim. Ahmet . Orynbor. 11/ÝI - 25 jyl».

Osyndaghy "Ibragiym" - degendi audarmashy Jaqypov jaqshanyng ishine Abay dep kórsetken.

Ahmet Baytúrsynovtyng búl hatyna Áleyhan Bókeyhanov mausymnyng 23 kýni jauap jazypty. Onyng da fotokóshirmesi ghana saqtalghan. Búl da D.Qamzabekting tәrjimasy arqyly úsynylyp otyr.

"Bauyrym Ahmet!

Sening 11 mausymda jazghan hatyndy aldym. Professor tamyz ben qyrkýiek ailarynda Yrghyz ben Torghaygha baryp, sol jaqtan Qyzylordagha soghatyn bop uәde berip, Berlin qalasyna qaytyp ketti. Men odan (sapardy) Qostanaydan bastaudy ótindim. Ol búghan kelisti. Men oghan: «Eger osy ónirge barsanyz, Ahmet Baytúrsynúlyn jolyqtyrugha tiyissiz. Búl kisi sizge serik bolady», - dedim. Endi sening kelisimindi bilgen son, oghan hat jazyp, habarlasyp, aqparymdy Mәskeudegi nemis ókildigine tastap ketpekshimin. Qalghanyn onyng ózi bizding qazaq ókilettigine soghyp, anyqtap bilip alatyn shyghar.

Tamyz aiynda ózing qayda bolmaqsyn? Myrzaghaliyúlyn (Germaniyada oqyghan - T.J.) nemispen úshyrastyrugha jiberersin. Europa sýzekting mikrobyn әldeqashan tapqan. Lizajannyng (Á.Bókeyhanovtyng qyzy Elizaveta - T.J.) professory dәris ýstinde aitatyn kórinedi: «Maks pa (mening nemisim), joq men be, búl mikrobty tapqan siyaqtymyz», - dep. Maks búl jóninde eshtene demep edi. Bәlkim, onyng zertteuining baghyty da sol shyghar. Eger sen oghan qosylsan, tipti jaqsy bolar edi.

Bizding Ortalyq baspada kórnekti qúraldar sheberhanasy bar. Olardyng qarjysy jetkilikti. Júmys jospary auqymdy. Býkil KSRO boyynsha halyq aghartu isine qajetti nәrseler әrbir últtyng jaghdayy men ereksheligine qaray jasalynbaqshy. Men olargha qazaq akademiyalyq ortalyghymen baylanysyndar dep kenes aittym. Akademiyalyq ortalyq endi qazaq mektebi men kóshpeli oqu otaularyna keledi-au degen Erejelerin kórsetip, arnayy júmysymen qosa osy mýmkindikti paydalanyp, óz úsynysyn bersin. Akademiyalyq ortalyqtaghylar osyny oryndaugha tyryssyn.

Ámire Qashaubayúlyn Parijge jibermekshi. Ol birde-bir әn sózin bilmeydi ghoy. Bolmaytyn nәrseni aitady. Men ony әnshilerding arnayy ýiine aparyp, әn saldyrttym. Dauysyn maqtastyq, әitse de, әn salghan kezde, men qatty úyaldym. Aytqan әnining sózinde mәn bolsayshy. Parijde oily әndi talap etedi. Ánshini Parijge jibere otyryp, bir әnning sózin bolsa da jattatqyzugha bolatyn edi ghoy. Ámire orys meshany siyaqty kiyinipti. Ony dúrystap kiyindiru de sonshalyqty qiyn is pe edi?

Abay men Altynsarynyng balasy jónindegi jazuyndy kýzge deyin bitirseng de kesh emes. Nәzir de (Nәzir Tóreqúlov - Ortalyq baspanyng qazaq seksiyasynyng mengerushisi, «Temirqazyq» jurnalynyng redaktory) Abay turaly jazbaqshy. Meyli, jazsyn. Altynsarynyng balasy Ybyray haqynda ózing jazsan, jaqsy bolar edi. Ol sening aghang emes pe? Eger ol qazir ómir sýrse sendey bolar edi, al sen erterek dýniyege kelgende, sonyng isin jasaryng haq.

Sening eresek sauatsyzdargha arnalghan kitabynda «bizge» kereksiz qazaq handary men biylerining sózderi bar eken. «Enbekshi qazaqtyn» 30-sanyndaghy №9 qosymshasynda Ghabbas (Toghjanov - T.J.): «Kitapta bir de bir kommunist joq», - dep jazypty. Oghan joldas Mardan (býrkenshik aty boluy kerek, kim ekeni anyqtalmady - T.J.) «Aq joldyn» betinde jauap qaytardy. Mardan jaqsy aitypty. Men Mardannyng múny nege jazghanyn bildim: Bizding «jazushy» qazaq kommunisterimiz saghan riza emes әri narazy kórinedi. Sen kitabynda Maghrifanyng (-?) inisine oryn berip, myna «jazushylardyn» enbekterin kirgizbepsin. Orystyng múnday kitaptarynda Leninning maqalalary tolyp jýredi eken. Ondaylar bizding qazaq kitaptarynda, bayghús Sәkendikinen ózgelerinde joq. Múny maghan jaqynda ghana mýshelikke ótken kommunisting biri aitty. Men onyng esine myna mysaldy týsirdim: «Kóktem shyghyp, kýn aspangha joghary kóterilip, tirshilik atauly oyana bastaghanda, Yupiyter búqa keypinde jerge tómen týsip, siyrlardyng arasynda úrpaq óndiru qamymen jýredi eken. Birde jay ghana kәdimgi búqa aspandaghy Yupiyter-qúday boludy oilapty. Sonda bireuler aitypty: «Búqanyng Yupiyter bolamyn dep armandauy - sandyraq, bos qiyal», - dep. Qazaq kommunisteri Lenin boludy qalasa, jol ashyq. Álgi búqanyng kebin qúshyp jýrgen qazaq kommunisteri Lenin bola ala ma», - degenimde, әlgi «tórem» kónilsizdenip әri maghan ókpelep qaldy.

Kelinine bardy dep, Kýrden әkesi Edigege qol júmsaghanda, Edige aitqan eken: «Arghymaqty arytsan, ardany qaydan tabasyn? Aq súnqardy azdyrsan, qúmaydy qaydan tabasyn? Qara jerdi órtesen, jemindi qaydan tabasyn? Qara sugha qan aghyzsan, qara sudy kim berer? Shashyma aq kirip, kózimdi shel basyp, qartayghan shaghymda óz atang - meni sabasan, qaydan ghana onarsyn», - dep. «Kóksildir» men «Shayyrda» osynday ólender bar. Osyny jazugha bolady ghoy.

Ortalyq baspanyng tapsyrmasy boyynsha Maghjan Júmabayúly «Álippeni» jәne óz betimen sauatyn ashushylargha arnap «Kirispe» jazghan edi. Keshe Nәzir: «Maghjan Júmabayúlynyng jazghan kitaby Baytúrsynúlynyng kitabynan jaqsy», - dedi. Ol kitaptar әli basyla qoyghan joq. Maghan kórsetpedi. Biraq, oghan syn aitatyn Nәzir emes qoy.

Mendeshúly (S.Mendeshev, sol kezdegi Qazatkomnyng tóraghasy - T.J.) joldas «Bókeyhanúly «Enbekshi qazaqqa» maqalalar jazady», - dep shaghymdanypty. Búl shaghymy 15-mausymda Ortalyq Komiytetting janyndaghy Baspa bólimine týsipti. Sol shaghym boyynsha meni sonda otyrghan tatarlar tiyisinshe tezden ótkizdi. Mәskeu kommunisteri: «Qazaqtar - últshyldar», - dep jalpygha jar salyp, aiqaylap jýr. Men olardan: «Aytyp jýrgendering ne?», - dep súrasam, olar: «Ózderine ózdering shaghym jasap jýrsinder, yaghny ony jazghan - óz qazaqtaryn», - dep aitady.

Jazuymdy ayaqtadym. 30-mausymda elge qaray shyghamyn.

Madiyardy sәbiyli boluymen qúttyqtayyn dep edim, biraq meken-jayyn bilmeymin. Osy jóninde Madiyargha jazyp jibershi. «Enbekshi qazaq» maghan tiyesili aqshamdy bóler me eken, sony Joldybayúlynan (Moldaghaly Joldybayúly - T.J.) bilshi.

Hat jaz. Álihan. Mәskeu, 23/VI-25j.»

Qatyrmasyna: «Alushy: Moskva, Vozdviyjenka, Á.Bókeyhanovqa. Jiberushi: Qyzylorda, S. Kilovskiyy p. 4, 15 pәter. Jelken» dep jazylghan dәl osynday maghlúmaty mol hattyng shekesine tergeushiler «10/IV-28 j.», - dep belgi qoyghan.

«Áleke!

Sizding «Jana mektepke» jibergen 27 maqalanyzdy Madiyardyng qolynan aldym. Naghynda 33 maqala eken. «Jarasyn aldyrghan apa» №5 sangha salyndy. «Semennyng әkesi» №6 sangha barady. Sonday-aq «Aqylsyz qasqyr da» («Jana mekteptin» «Balalargha bazarlyq atty» №6 qosymshasynda) sonda berildi. Qalghandary da birte-birte osylay jariyalana bermek. Bir-eki maqalany Madiyargha qaytardym. Siz shamasy «Jarasyn aldyrghan apany» kórgen joqsyz-au deymin. (Óitkeni «Jana mektepti» jazdyryp almaysyz ghoy). Sizge tiyesili tómendegi somany «oramal retinde» (qalamaqy - T.J.) «Jana mekteptin» kezekti sanymen qosyp jiberip otyrmyn. Jariyalanghan maqalalarynyzgha tiyisti qalamaqyny alu ýshin «qaghaz jiberiniz». Onsyz mynda bosatpaydy «Jana mektepte» «Syrly әdebiyet» bólimi ashyldy. Soghan da arnap maqala jiberiniz. Birden «basqarmanyng atyna» joldanyz.

Endi aldaghy uaqytta «Jana mektepke» qanday maqalalar kerek ekenine toqtalayyn. «Jana mekteptin» әr sanynda «Ólketanu» degen aidarmen mening nemese basqa bireuding maqalasy túraqty týrde berilip túrady. Oghan eshqanday redaksiyalyq týsindirme jasalmaydy. Sondyqtan da redaksiya bizding pikirimizben sanasady ghoy dep oilaymyn. «Jana mektep» múghalimderding súranysyn qanaghattandyrady dep ýmittenemiz. Bir sózben aitqanda, «Jana mektep» jurnaly mektep oqushylary men múghalimderine em retinde qonady dep ýmittenemiz. Búghan «Jana mekteptin» taralymynyng ósui men әr jerden kelip jatqan hattar kóz jetkizedi. Qarajaty tapshy, gazet-jurnal oqyp ýirenbegen, arnayy mamandanghan basylymgha ýirenbegen múghalimderding súranysy kýsheyip, aqshalaryn jiberip jatyr. Búryn 50 adam ghana jazdyryp alushy edi, qazir olardyng sany 800-den asty. Arnayy úiymdastyrushy ústamaymyz, biraq ta keyingi eki jarym aidyng ishinde (№3 sanynan bastap) jazylushylardyng sany 1000-gha jetti. Oqu-aghartu kommisariaty «Jana mektepti» ýlgi retinde ústanyp otyr. Osyghan qaraghanda «Jana mektep» der kezinde ashylghan siyaqty. Sondyqtan da olardyng pikirine qosylmau mýmkin emes. Oqyrmandar men talap etushilerding tilegi boyynsha әdebiyet bólimindegi materialdargha beriletin týsiniktermen kelisu kerek shyghar.

«Syn bólimindegi» materialdar jetkiliksiz. Búghan sizding aralasuynyz kerek dep esepteymiz. Sizding kelispeytininizdi bilsem de (әriyne búl mening óz kýdigim), «Tabighattanu bólimine» jazyp túrynyz. Jer, aua rayy, topyraq, su, qúm, ósimdik, geologiya, Qazaqstan tarihy turaly jazynyz. Osynyng ózin ghylym dep esepteymin. Kóp adam bizge qatyspasa da, kenes bermese de, múghalimder búl turaly jazyp túrady. Tym bolmasa 1908 jyly qazaq jeri turaly Sibir jurnaldaryna shyqqan maqalalarynyzdy qazaq tiline audaryp jiberiniz.

Jelken. 13/V - 26 j.»

«Jelken» degen kim? Bizding payymdauymyzsha búl sol tústa «Jana mektep» jurnalynda qyzmet etken, aldynghy hatta aty atalghan alash ruhty qalamger Moldaghaly Joldybayúly. Degenmen de naqty anyqtaudy qajet etetin asa mýddeli әdeby túlgha. Óitkeni múnda Álihan Bókeyhanovtyng baspasózge úsynghan 33 maqalasynyng sany kórsetilip, onyng taqyryby anyqtalyp otyr. «Jarasyn aldyrghan apa», «Semenning anasy», «Aqylsyz qasqyr» siyaqty balalargha arnalghan tәrjimalary naqty aitylady. Múnyng ózi alash qayratkerining ómiri men shygharmashylyghyn barynsha tolyq zertteuge negiz qalaydy.

Osy tomnyng 168 betinde Ahmet Baytúrsynovtyng «Áldiy-әldi» ólenining qoljazbasy da bar. Zady Á.Bókeyhanovtyng pәterinen tәrgilense kerek.

4.

Álqissa, týrme tarihyn úrpaq shejiresimen jalghastyra әfsanamyzdy ayaqtaymyz. Álihan Bókeyhanov 1902 jyly publisist Ya.Sevastiyanovtyng qyzy Elizaveta Yakovlevnagha ýilenedi. 1903 jyly tughan qyzy Liza dәriger mamandyghyn alghan, Smaghúl Sәduaqasovqa túrmysqa shyqqan, Eskendir atty balasy úly otan soghysynda qaza tapqan. Medisina ghylymynyng doktory, Joghary attestasiyalyq komissiyanyng mýshesi bolghan. 1971 jyly Mәskeu qalasynda dýniyeden qaytqan. Al 1905 jyly tughan úly Ýkitay (Sergey) tau-ken injeneri, Q.Sәtbaevting qamqorlyghynda Jezqazghan kenishinde geolog bolyp isteydi, mys jәne uran keni jóninde ghylymy zertteuler jýrgizgen. «Halyq jauynyn» úly retinde qughyn-sýrginge úshyrap, 1957 jyly Hakas avtonomiyalyq oblysynyng Soroski qalasynda belgisiz jaghdayda qaza tapqan. Ýkitaydyng 1938 jyly tughan úly Evgeniy tehnika ghylymdarynyng kandidaty, dosent. Moskvadaghy baylanys ministrliginde úzaq jyldar boyy qyzmet istegen. Onyng úly Petres - atom energetikasynyng mamany. Últ kósemining ruhyn arqalaghan Evgeniy Bókeyhanov 1992 jyly tarihy otanyna ayaq basqanda:

«Men Aqtoghay degen eldi, jerdi búryn estigen de, kórgen de emespin. Atamnyng әruaghynyng arqasynda qadirli mekenning suyn iship, dәmin tattym. Aqtoghaygha kelip býkil qazaq halqynyng qonaqjaylylyghyn, úlylyghyn, enbekshildigin, úiymshyldyghyn kórdim. Mening de boyymda qazaqtyng qany bar. Sol arqyly Aqtoghay mening jýregimde mәngilik ornyghyp qalatyn boldy», - dep tebirene sóilepti (S.Aqqúlúly).

Mәskeuge qaytyp oralghan song da kóp uaqyt boyy alay-dýley sezim qúshaghyndaghy oy ayasynda bolady:

«Kórgen, sezgen jaylar kóz aldymnan ketpey qoydy. Ony dos-joralargha auyzsha aityp ta jýrdim. Bәribir, kókiregimdi bir tәtti saghynysh, shyryn sezim qytyqtay berdi. Danghayyr dala, darhan tuystarym jayynda aqyr sonynda óleng jazugha otyrdym. Búl ólenderde әlgi kórgenim men sezgenim, babalar mekeni, mening úly atamnyng taghdyr-talayy, ghasyrlar qoynauynan býginge jetken ýn, mening aghayyn-tuystarymnyng býgingi tirshilik-hareketi... bolsa dedim. Jergilikti halyq mening atam Álihan tughan aimaqty Saryarqa dep ataydy eken. Osy ataudyng ózinde de ghajayyp syr, ghalamat әuen bar siyaqty», - dep tolghanypty.

IYә, qarakókting túqymynyng ózegine dalagha degen úly saghynysh ystyq aptap bolyp basylypty. Úly atasynyng ruhyna, ata mekenine, tuys-bauyrlaryna arnalghan myna óleng úrpaq saghynyshyn da jetkizedi:

Apay tós qar jamylghan,

Baurayynda - auyldar.

Sol bir taudyng ar jaghynda,

Aghayyn bar, bauyr bar.

Búl dalamen Batyy ótken,

Shynghys ta ótken aibarly.

Aqyn ótken, batyr ótken,

Aqiyqty, aibarly.

Sheksiz dala qasiyetti,

Ghasyrlardyng kóshinde.

Úly baba ósiyeti -

Úrpaghynyng esinde.

Ata-baba atyrabyn,

Qalay kórmey shydarmyn!

Men de bir tal japyraghy,

Dala degen shynardyn.

Qolyn búlghap bozang qyrda,

Týsime endi qanshama ol.

Býgin mening kóz aldymda -

Sol bir dala ansaghan.

Arqalaghan zaman jýgin,

Taghdyr joly - taramys.

Myna adamdar maghan býgin,

Ári jaqyn, әri alys.

Tilim mening kýrmeledi,

Dirildeydi ýnim de.

Aytpaq bolsam birdeneni,

Keshegiden býginge.

Gýli oralyp balaghyma,

Lýp-lýp soghyp jýregi.

Jýrgen sayyn dala myna,

Qúshaghyma kiredi.

Kórkine onyng til jeter me,

Kim boljaydy ólshemin?!

Bar ghoy, bar ghoy búl mekende,

Mening de bir bólshegim!

(Audarghan I. Saparbay).

IYә, ol da - Evgeniy Bókeyhanov ta úly dalanyng úly bólshegining biri! Álihan Bókeyhanovtyng ruhyna arnalghan múnday mahabbat pen saghynyshqa toly tolghaudy ol turaly kitapqa engizbeu de qiyanat. Óitkeni búl onyng úrpaghynyn, tughan nemeresining onyng belgisiz qabirine salghan bir uys topyraghy.

Jalpy, Bókeyhan úrpaghynyng ata qorymy Toqyrauyn ózenining Jinishke atty salasynyng kýnshyghysyndaghy «Taldybeyitte». Áuelde segiz qyrlanyp salynghan zirattyng auqymy ken. Keyin búryshtalyp, qabirding qarasy molayghan. Basynda jalghyz týp mәueli sheten tamyryn jaya jayqalyp túr. Túqymy Braziliyadan alynghan búl shetendi 1905 jyly Álihan Bókeyhanov Sankt-Peterburgtan arnayy әkep әkesi Núrmúhamedting basyna otyrghyzypty. Áuelide ýsh týp bop jamyray ósken eken. 1932 jylghy asharshylyqta Qarqaralydan Balqashqa bosqan bosqyndar osy ziratty panalap, eki týp shetendi kesip, otqa jaghypty. Búl da nysanaly oqigha. Álihannyng molagha ekken aghashy da ólmeshi qazaqtyng ózegin jalghap, múzdaghan jýregin jylytyp, bir kәdesine asty. Mirjaqyp aitqan, jonqasy da alashtyng keregine jaraghan alasa da kiyeli aghash, osynday-aq bolar.

Jeltaudyng angharynda samaldap túrghan sol myqan aghashynyng sayasyna últ kósemining tughan bauyry Smahan Núrmúhamedúly Bókeyhan: júrty ýshin shahid ketken perzentting ruhy fany men baqidyng arasyndaghy ghayyp kenistiginde imansyz kóship jýrmesin dep jәne mýhminning dúghasy búiyruy ýshin de Álihannyng ózi kiygen qúlaqshynyn әke ziratynyng ishine lahattap kómipti. Qúlpytasqa:

Qyr balasy,

El aghasy,

Qazaqtyng bolghan panasy.

Jel jaghynda panasy,

Úmyta ma Álihandy,

Qazaqtyng balasy, -

dep qashap jazypty.

Kómusiz qalghan Álihangha joqtau sózdi de qimaghan «qazaqtyng taghy bir balasy» túghyrtasty balghalatyp, sýimendetip syndyra almaghan son, jazudyng betin sýrgiletip tastapty.

O, qastanshyqpaghyr, atadan arsyz tughan, laghynet!

(Jalghasy bar)

«Abay-aqparat»