Ózbek aghayyndar orys tilin aptasyna bir-aq ret oqytugha kóshipti. Osydan zardap shekken adam bolsayshy, ókinishten ózegi órtengen ózbek joq. 1991 jyly tәuelsizdik alysymen ala taqiyalylardyng armany tek ózbek tilin órkendetu bolypty. Solay boldy da. Býginde el ortalyghy - Tashkentte gazet-jurnaldar satatyn dýngirshekterden orys tilinde birdene tabudyng ózi qiyn. Resey arnalaryn tek gharyshtyq antennalary bar otbasylar ghana kóredi. 25 jyldyq tәjiriybesi bar Jeyhun esimdi ústaz Ózbekstandaghy orys tilining jaghdayy turaly bylaysha oy qozghapty: «Kenestik kezende mektep baghdarlamasynda orys tilin oqytudy mindetteytin saghat bolghan, osy tilde birneshe telearnalar júmys istegen. Shettilderindegi kórkem filimder de orys tilinde audarylyp kórsetiletin. Barlyq aqparat orys tilinde beriletin. Qazir onyng biri de joq» deydi ol. Biraq búghan ókinip otyrghan eshkim joq.
Jalpy, bir ghasyrgha juyq Kremli orys tilin jergilikti biylikti qadaghalaushy qúral retinde paydalanyp keldi. Sol qúral bir kýnde kereksiz bolyp qaldy. Esesine, ózbek tili ómirge últtyng ruhany qúndylyqtaryn qayta әkeldi, mәdeniyetin qayta janghyrtty. Osylaysha tәuelsizdik búzylghan tensizdikti qayta qalpyna keltirdi. Bir qyzyghy, «orys tilining orny oisyrap qaldy» dep zarlaghan bir ziyalyny kórmeysiz, bir sheneunikti taba almaysyz.

Ózbek aghayyndar orys tilin aptasyna bir-aq ret oqytugha kóshipti. Osydan zardap shekken adam bolsayshy, ókinishten ózegi órtengen ózbek joq. 1991 jyly tәuelsizdik alysymen ala taqiyalylardyng armany tek ózbek tilin órkendetu bolypty. Solay boldy da. Býginde el ortalyghy - Tashkentte gazet-jurnaldar satatyn dýngirshekterden orys tilinde birdene tabudyng ózi qiyn. Resey arnalaryn tek gharyshtyq antennalary bar otbasylar ghana kóredi. 25 jyldyq tәjiriybesi bar Jeyhun esimdi ústaz Ózbekstandaghy orys tilining jaghdayy turaly bylaysha oy qozghapty: «Kenestik kezende mektep baghdarlamasynda orys tilin oqytudy mindetteytin saghat bolghan, osy tilde birneshe telearnalar júmys istegen. Shettilderindegi kórkem filimder de orys tilinde audarylyp kórsetiletin. Barlyq aqparat orys tilinde beriletin. Qazir onyng biri de joq» deydi ol. Biraq búghan ókinip otyrghan eshkim joq.
Jalpy, bir ghasyrgha juyq Kremli orys tilin jergilikti biylikti qadaghalaushy qúral retinde paydalanyp keldi. Sol qúral bir kýnde kereksiz bolyp qaldy. Esesine, ózbek tili ómirge últtyng ruhany qúndylyqtaryn qayta әkeldi, mәdeniyetin qayta janghyrtty. Osylaysha tәuelsizdik búzylghan tensizdikti qayta qalpyna keltirdi. Bir qyzyghy, «orys tilining orny oisyrap qaldy» dep zarlaghan bir ziyalyny kórmeysiz, bir sheneunikti taba almaysyz.
Ekinshiden, búl qúbylys orystildi júrttyng otanyna oraluyna jol ashty. 1991 jyldan beri kindigi Reseymen baylanysty júrttyng 50 payyzy kóship ketipti (Tәjikstanda búl kórsetkish 80 payyz).
«Spero News» saytynyng jazuyna qaraghanda, Ortalyq Aziya elderinde orys tilin qoldanu jaghdayy týrlishe. Tek Qazaqstan men Qyrghyzstanda orystildiler az bolghanymen, osy til yghystyru men kóshi-qon ýderisi óte bayau jýrgizilip jatyr. Al Ózbekstanda el preziydenti Islam Karimov biylikti qolgha alysymen memlekettik tilge jan bitirgen. Búghan ókingen bir ózbek joq. Týrikmenstannyng búrynghy preziydenti - marqúm Saparmúrat Niyazov kirillisadan 1991 jyly-aq bas tartqan.
Garvard uniyversiytetining Ortalyq Aziya boyynsha departamentining jetekshisi Djosh Shoberleynning aituynsha, orys tilin ghana biletin osy aimaqtaghy júrt syrtqy әlemmen baylanysyn әlsiretken. Qazaqstan men Qyrghyzstanda jaghday basqashalau: negizgi qatynas tili - orys tili. Syrtqa shyghatyn sheneunikterimiz kóbinese aghylshyn, qytay, nemis, fransuz tilderin qoldanatyndyghyn eskersek, orys tili dәl qazir sausaqpen sanarlyq elder arasynda ghana naghyz qatynas tiline ainalyp túr. Ala taqiyaly aghayyndar aghylshynsha oqudy negizgi múraty etip alghan. Biyliktegi ózbekter orys tilining ornyn aghylshyn tilimen almastyrghan synayly. Al tughan tilin bilmeu - úyat. Múndaydy qazaq «ólimnen úyat kýshti» deydi. Ázirbayjan, Tәjikstan, Qyrghyzstan jәne Týrikmenstanda óz tilindi bilmesen, qyzmetke kóterilu qiyn bolyp barady. Bizde kerisinshe kórinis...

Jambyl QYRGhYZBAY

http://www.aikyn.kz/index.php?option=com_content&task=view&id=10206&Itemid=2