Koronavirus derti dendep barady. Keshe bir tәulikte elde 78 nauqas tirkeldi. Osydan-aq, indetting beti qatty ekenin bayqaugha bolady. Elde tótenshe jaghday jariyalanghaly jarty aigha juyqtasa da, virustyng uyn sezinbey jýrgen qazaqstandyqtar әli bar.

Shynyn aitu kerek, el ýkimeti tótenshe jaghday kezinde naqty aqparat taratuda sarandyq tanytyp otyr. Kópshilikting arqany kenge salyp, kóshede jýruining bir sebebi osy bolsa kerek. Resmy aqparattar uaqytynda jariyalanbaghandyqtan, halyq әleumettik jelidegi jazbalargha senedi. Onyng ýstine, halyq ýkimetting sózine senuden de qalghan. Beybit kýnde jalghan esep berip, ótirikshi bolghandar endi tótenshe jaghdayda halyqty shyn sózine sendire almay otyrghany da shyndyq.

Biraq tótenshe jaghdaydyng aty - tótenshe jaghday. Múnday sәtte halyq pen biylik bir jaghadan bas, bir jennen qol shygharyp, birige júmys atqaru kerek-aq. Qúzyrlylar halyqqa shynayy aqparat jetkizip, naqty ne isteu kerek ekenin úghyndyruy tiyis-ti. Al halyq elding amandyghy ýshin biylikting bergen núsqauyn búljytpay oryndauy kerek. Búl jarty әlemdi jayylghan virusty jenuding birden bir joly ekeni aituday-aq, aitylyp jatyr.

Al qazirgi kartina qalay? Qazir biylik iyelerining bergen aqparattary jetkiliksiz. Kýndelikti estip-kórip jýrgenimiz: qay ónirden, qansha adam virus júqtyrdy, onyng qanshasy jazyldy degen aqparat qana. Bitti. Tipti pәlen oblystan bir adam virus júqtyrdy degenimen, nauqas adam ol oblystyng qay qalasy, qay auylynda ekeni de aitylmaydy. Nauqastyng kim ekenin, kimmen baylanysta bolghanyn aitu etikagha jat degenderi jón shyghar, tym qúryghanda ol nauqastardyng qalay auyryp, qalay jazylghany turaly aqparat taratyluy kerek qoy.

Dәl qazirgi aqparat boyynsha, elimizde 18 nauqas aiyghyp shyqty. Búghan óte quanyshtymyz. Biraq búl kisilerding qansha uaqyt auyrghany, qanday em-dom qabyldaghany, qanday dәri-dәrmek paydalanghany mýlde aitylghan joq. Tek qaytys bolghan bir nauqastyng jasy, túrghylyqty jeri, virusty qaydan júqtyrghany, kimdermen kezikkeni aityldy. Sonda naqty aqparat adam ólse ghana (múnyng betin ary qylsyn) aityla ma?

Virus әlemge taralyp jatqanyna ýsh aidan asty. Elimizge jetkeli de jiyrma kýnge jaqyndady. Biraq әli kýnge deyin birde-bir otandyq ghalym nemese dәriger, virusolog el aldyna shyghyp kenes bergen joq. Ghylymy tújyrym aitqan joq. Arnayy mamandardyng kenesi kemshil bolghandyqtan, kópshilik baylanys qúraldarynda taraghan «piyaz jeu kerek», «adyraspanmen alastau kerek», «dúgha oqu kerek» degen «kenesterge» senip jýr.

(IIM azamattardy әleumettik jelilerde payda bolghan qauesetter men jalghan oi-pikirlerge qúlaq aspaugha shaqyrady. Memlekettik organdardyng resmy mәlimetterine ghana negizdelu qajet ekenin aitady. Eger әleumettik jelide jalghan aqparat taratsa 7 jylgha deyin bas bostandyghynan aiyru jazasy kózdelgenin mәlimdedi). 

Halyq Densaulyq saqtau ministrligine senim artyp otyr. Atalghan ministrlikting júmysyn joqqa shygharudan aulaqpyz. Biraq basta aitqanymyzday, naqty aqparat pen ghylymy payym az bolyp túr. Mәselen eldegi emhanalardyng jay-kýii qalay, qay oblys qansha nauqas qabylday alady, tehnikalyq mýmkindikteri qanday, qansha maman bar, virus kóp taralghan ónirlerge ózge aimaqtardan bilikti mamandar shaqyrtyldy ma... Múnyng bәri óte manyzdy. Kópshilikting el medisinasyna degen senimi az ekeni әuelden belgili. Sondyqtan ministrlik óz mýmkindikterin jariyalap, halyqtyng «virus jappay tarasa, jaghdayymyz qalay bolady» degen alang kóniline demeu bolghany jón edi.

Alayda ministrlik halyq qajet etken resmy mәlimetterdi emes, Djeky Channyng (qytaylyq akter) viydeoýndeuin jariyalap, «mәz bolyp» jýr. Birtanov myrzanyng oiynsha, qytay ónerpazynyng eki auyz sózi qam kónil qazaqtyng qoltyghynan demeytin bolsa kerek.

Áriyne, ónerde shekara joq. Búl akterding bizding elde de myndaghan jankýieri bar. Onyng viydeoýndeu joldaghany da jón shyghar. Biraq búl oiyn-sauyq dengeyindegi ghana dýniye. Akter joldady, kórermen kórdi, tyndady. Boldy. Ony resmiylendirip ministrliktin, jalpy BAQ-tyn, preziydent kenesshisinin jarysa jariyalauy basy artyq әngime. Búl qinalghan halyqtyng nazaryn basqa jaqqa audaru maqsatynda jasalghanday әser beredi.

Búl әngime tek Densaulyq saqtau ministrligine ghana qatysty emes. Eldegi býkil salada naqty, ghylymy aqparattar jariyalanuy kerek. Mәselen, karantin kezinde júmystan bosap, tabys kózinen aiyrylghan halyqqa eng tómengi eseptik ailyq kórsetkishi mólsherinde kómek beriledi degen. Biraq naqty qansha adamnyng júmyssyz qalghanyn, olardyng júmyssyz qalghanyn qalay anyqtaytynyn aitqan adam joq. Kýndelikti nәpaqasyn kýnde tauyp jýrgen qarapayym enbekshiler qalay kýn kóredi? Ol da belgisiz...

Memlekettik organdar ýshin isteytin sharua shash-etekten. Alayda bizding biylik búrynghy әdetinshe danghazalyqqa, qúr maqtangha qúmar bolyp túr. Áytpese, aidaladaghy akterding bir auyz viydeoýndeuine memlekettik mekemelerding moyyn búratyn jóni joq edi. Salystyru ýshin aitsaq, naqty júmysty qayyryp qoyyp, Djeky Channyng jazbasyna nazar audarghan biylik ókilderi, tótenshe jaghday kezinde toy jasaghan keybir búqaramen birdey bolyp otyr...

Quanysh Qappas

Abai.kz