Júma, 20 Qyrkýiek 2024
Anyq 7622 58 pikir 10 Jeltoqsan, 2021 saghat 11:36

KSRO-nyng tabytyna shege qaqqan ýsh slavyan

1991 jyly 8 jeltoqsanda Belovejde Resey, Ukraina jәne Belarusi basshylary «KSRO geosayasy shyndyq retinde ómir sýruin toqtatady» degen sózben tarihy kelisimge qol qoydy. Onyng ornyna jana memleketaralyq úiym payda boldy. Ol býginde TMD dep ataldy. Osylaysha jetpis jyldan astam uaqyt boyy 15 eldi biylep-tóstegen odaq kelmeske ketti. Polisha shekarasyna jaqyn manda kelisimge qol qoyghan ýsh slavyan memleketining basshylary osylaysha bir derjavanyng tabytyna shege qaqty.

Belovejskie soglasheniya — Vikiypediya

«1991 jyly 8 jeltoqsanda Kenes Odaghyna qarasty ýsh slavyan respublikasynyng basshylary Belovejdegi anshylar ýiine jinalyp, alyp elding taghdyryn tas-talqan etti. Qalamnyng soqqysymen-aq, olar KSRO-gha ólimshi etip soqqy berdi, soqqynyng auyr bolghany sonshalyqty, ol soqqy aragha otyz jyl uaqyt salyp, Resey men Ukraina arasyndaghy shiyeleniske úlasty», - dep jazdy The Independent.

Pervyy preziydent Ukrainy nazval svoi oshibku v otnosheniyah s Rossiey — RBK

Eki aptadan keyin Kenes Odaghynyng taghy segiz respublikasy osy qauymdastyqqa qosylyp, 1991 jyly 25 jeltoqsanda otstavkagha ketken KSRO preziydenti Mihail Gorbachevting ókilettiligi toqtady, al 26 jeltoqsanda KSRO tuy týsirilip, tarih qoynauyna kete bardy. Oraq pen balgha qúlady.
Búl kelisimning jasalghanyn sol kezde Belarusi basshysy bolghan Stanislav Shushkevich maqtanyshpen aitady. Ol Resey basshysy Boris Elisinmen jәne Ukraina basshysy Leonid Kravchukpen birge qol qoyghan qújatty «diplomatiyalyq shedevr» dep tanitynyn jasyrghan emes.

Boris Elisiyn. Biografiya cheloveka, razrushivshego SSSR

«Assoshieyted Press» agenttigine bergen súhbatynda 86 jastaghy Shushkevich: «Úly imperiya, yadrolyq derjava ózderi qalaghanday tyghyz yntymaqtastyqqa mýmkindik alghan tәuelsiz elderge ydyrap, bir tamshy qan tókpesten joq boldy», - dedi.

Alayda qantógister keyin boldy. Oghan Mәskeu tikeley qatysyp, tipti ózi soghys oshaqtaryn bastady. Gruziya, Abhaziya, Tәjikstan, Reseyding óz aumaghyndaghy Kavkaz qyrghyny, Ukraina...Tize berse tizim ken.

Ukrainanyng shyghysynda Resey 2014 jyly qandy qaqtyghys bastap, Qyrymdy anneksiyalap aldy. Soghystan 14 mynnan astam adam qaza tapty. Búl Reseyding KSRO ydyraghan kezde qol qoyghan qújatqa týkire qaraghany bolatyn.

Gorbachev ózining estelikterinde 1991 jyly jasalghan kelisim turaly, onyng birneshe ay búryn kenestik respublikalar arasynda jana «odaqtyq shartqa» qol qoyyp, KSRO-ny ydyraudan saqtaugha talpynysy turaly aitqan bolatyn. Onda ol barlyq әreketining sәtsiz ayaqtalghanyn da jazghan.

«Olar asyghys týrde Belovejde jasaghan әreketteri, jaraly biraq, әli tiri adamdy tezirek óltirip, bólshektep tastaugha úmtylu әreketi ispettes edi. Biylikke degen úmtylys barlyq mýddeden biyik túrdy», - dep jazdy Gorbachev.

Shushkevich rasskazal, kak soglasilsya podpisati Belovejskie soglasheniya — RT na russkom

Biraq Shushkevich bolsa:: «Biz halyqtar týrmesin jabugha sheshim qabyldadyq. Eshqanday ókinish joq edi», - deydi.

Onyng búl sózi, qazirgi Lukashenkonyng ústanymy men kózqarasyna mýlde qarsy keletindey. «Odaqtas el» prinsiypimen Reseyge qosyludy oilaghan Lukashenko, jana KSRO jobasy payda bolsa, qoldaytynday.

Shushkevichting aituynsha, ol da, qalghan basshylar da Gorbachevting qalghan 12 respublikany biriktirip ústau әreketinen eshqanday mәn-maghynany kórmegen. Baltyq jaghalauyndaghy Latviya, Litva jәne Estoniya respublikalary bólinetini anyq edi, al Gorbachevqa qarsy úiymdastyrylghan tamyz býligi onyng bedelin joq qyldy.

«Odaqtyq kelisimning barlyq núsqalary eski tәrtipti qalpyna keltiruge nemese Gorbachevting kóshbasshy bolyp qalatyn jana qúrylym turaly úsynysyna deyin qysqartyldy», - dedi Shushkevich.

Shushkevich, Elisin jәne Kravchuk 7 jeltoqsanda birneshe kómekshilerimen birge Polisha shekarasyna jaqyn Viskuly iyeligine keledi. Sol kýnderding atmosferasyn sipattay otyryp, kelissózge qatysushylar ony «shiyeleniske toly boldy» dep sipattaydy. Eger qalasa, Gorbachev olardy satqyndyq jasady dep tútqyndauyna bolatyn edi. Alayda ol onday qadamgha barmady.

Shushkevich anshylar reziydensiyasynda bolghan respublikalyq KGB basshysy Eduard Shirkovskiyding eshqanday qauip joq dep sendirgenin atap ótti. Alayda jyldar ótken song Shirkovskiy olardy tútqyndaugha búiryq bermegenine ókingen bolatyn.

«Assoshieyted Press» agenttigine bergen súhbatynda Shushkevich biyligi tez әlsirep bara jatqan Gorbachev olardy tútqyndamaq bolady dep kýtpeytinin de aita ketken. «Mening oiymsha, Gorbachev qorqaq boldy jәne onday sheshimge bara almas edi», - deydi Shushkevich.

Gorbachev Kremliding qojayyny bolugha tyrysyp, Kenes Odaghynyng ydyrauyna bastamashy boldy dep, ózining qas jauy Elisindi aiyptady. 2007 jyly 76 jasynda dýniyeden ozghan Elisin KSRO qúrdymgha ketken son, dúrys әreket etudi talap etti. Onyng aituynsha, Belovej kelisimi ortalyq biylik pen Tәuelsizdikke beyim respublikalar arasyndaghy qayshylyqtyng aldyn aludyng birden-bir joly boldy.

Sol tarihy kezdesuge qatysushylar Ukraina basshysy Kravchukting Kenes Odaghynyng ydyrauynda sheshushi ról atqarghanyn atap kórsetti. Gorbachevting biyligin qatty әlsiretken tamyz býliginen keyin Ukraina Tәuelsizdigin jariyalady. Belovej kelisimderining jasaluynan bir apta búryn dauys beru nәtiyjesinde Kravchuk Ukraina preziydenti bolyp saylandy, oghan qatysushylar da Mәskeuden Tәuelsizdik aludy qoldap dauys berdi. Kelissózderde Kravchuk Kenes Odaghynyng barlyq modernizasiyalanghan núsqalarynan bas tartyp, qatang ústanymgha ie boldy. Ol KSRO-nyng ydyrauyn talap etetinin naqty kórsetti.

Elisinning agha kómekshisi Sergey Shahray da Ukrainadaghy saylaudyng sheshushi ról atqarghanyn aitty.

«Ukrainanyng Tәuelsizdik turaly referendumy jәne Ukraina Jogharghy Kenesining 1922 jylghy KSRO-ny qúru turaly kelisimnen bas tartu turaly sheshimi ydyrau ýderisining sayasy jәne qúqyqtyq ayaqtaluyna әkeldi», - dedi Shahray.

«Elisin men Shushkevich alghashynda Kravchukty odaqtyng qanday da bir týrin saqtap qalugha kóndirmek boldy, biraq referendumnan keyin ol búl sózdi estigisi de kelmedi», - deydi Shahray.

Osylaysha ýsh slavyan basshysynyng Belovejde kelisim jasauy, KSRO atty halyqtar týrmesin kelmeske ketirdi. Al Ukraina basshysynyng KSRO-ny modernizasiyalaugha qarsy boluy, odaqtyng jandanuyna mýmkindik qaldyrmady.

Ka Myrza

Abai.kz

58 pikir

Ýzdik materialdar

Alashorda

IYdey Alasha y sovremennyy Kazahstan

Kerimsal Jubatkanov 2388