Aydos Sarym, «Abay-aqparat» qoghamdyq qorynyng viyse-preziydenti, sayasattanushy:

Aydos Sarym, «Abay-aqparat» qoghamdyq qorynyng viyse-preziydenti, sayasattanushy:

- Aydos agha, qazaq ózining últtyq poten­sialyn qalyptastyra aldy ma? Últtyq iydeya jolynda qanday qadamgha bara alyp jatyr? IYdeologiyamyzdyng kóshin toqtatpau ýshin ne isteuimiz kerek dep oilaysyz?

- Qazir qogham «qazaq qanday últ?», «últ­tyng bolashaghy qanday boluy kerek?» degen syndy saualdargha jauap qarastyra bastady. Ýsh qazaqtyng basy qosylghan jerde týrli klubtar qúrylyp jatqany qazaq últynyng oyanghanynyng belgisi. Sonymen birge qazaq ózining metafizikasyn, ruhany kenistigin, ekzistensiyasyn izdeude. Ár qazaqty «biz kimbiz?» «qayda bara jatyrmyz» degen súraq­tar mazalauy últ retinde belgili bir dәre­jege kóterilgenimizdi aighaqtaydy. Múnday әngimeler týbi bir jerdi jaryp shyghady. Ósip kele jatqan últ ózining intel­lektualdy-zerdelik potensialyn jýdet­peuge tyrysady. Ol ýshin tәuelsiz memleket, tәuelsiz últ ekenimizdi ózimizge, sonymen birge basqalargha úghyndyryp, әrdayym eske salyp otyruymyz qajet. Azghantay qiyndyq­targha bola aqyrzamandy tóndirip, jasugha, jasqanugha bolmaydy. Qazir últtyq iydeolo­giyany qalyptastyrudaghy basty problema qazaq tili de emes. Basty mәsele - «biz qanday últpyz» degen súraqqa jauap tabu. Sondyq­tan da ýsh adamnyng basy qosylghan jerde qay últpyz, últtyng tili qalay damuy tiyis, mәde­niyeti, tarihy búghan qalay qyzmet etui kerek degen sekildi iri mәselelerge attyng basyn tirey beru kerek. Iri mәseleden tay­qyp, paydasy joq mayda-shýide «Shynghys han qazaq pa, joq pa?» degen daugha aralasa ber­sek, últtyq iydeyadan alshaq ketemiz.

- Jal­py, alashordashylar iydeyasy býgingi qazaq iydeyasymen qabysa ala ma? Tipti biz­ding aituly partiyalarymyzdyng biri Alash partiyasynyng múragerimiz dep qal­ghany bar...

- Búl mәselege de keleyik. Qazaqstanda qazir eki birdey últtyng qalyptasu ýrdisi jýrip jatyr. Birinshisi - stihiyaly týrde ózi­ning tarihi, tabighy ýrdisterine say damyp, nary­ghyn, parqyn, sapasyn, sanyn arttyryp, ósip kele jatqan qazaq últy. Búl topqa siz ben biz kiremiz. Ózimizding ortaq әngimemiz, baspa­sózi­miz, aqparattyq kenistigimiz bar. 1972 jyly KPSS-ting sezinde Brejnev: «Patsha zama­nyndaghy, odan búryn da shiyelenisken últtyq problemalardy týbegeyli sheshtik, onyng ornyna «kenes halqy» degen últ payda boldy» dep maqtanghan bolatyn. Aragha biraz uaqyt salyp, búl pikirding kýli kókke úshty. Bizde qalyptasyp kele jatqan ekinshi últ, sol «kenes halqynyn» kóshirmesi ispetti «qazaq­standyq últ» degen úghym. Ruhy, tili, mәde­niyeti, әdeti, dәstýri joq «qazaqstandyq últ» ýshin shyryldap jýrgenderdi týsine almay­myn. Bizdi erekshelendiretin, ózgeden bólip alatyn tilimiz ben dinimizdi, saltymyz ben tarihymyzdy qayda qoyamyz? Tarihy joly­myzgha kóz salynyzshy... Qasym handardyng zamanynan beri kóshpeli halyqtardy birik­tiru iydeyasy - Alash iydeyasy boy kóterdi. Endi odan bas tartugha haqymyz joq. Altyn orda­nyng maqsaty da, Shynghys han handyghynyng mýddesi de kýlli kóshpeli júrttyng basyn bir jaghadan shyghartatyn imperiyalyq iydeya edi. Osy iydeyanyng negizinde Alash iydeyasy boy kóterdi. Múnyng astarynda janarghan týrki­shildik iydeyasy jatyr. Keybir alash­tanushy agha­larymyz - alashordashylar osydan bir ghasyr búryn qabyldaghan strate­giyalyq baghdarlamalardy aktualidy dep oilaydy. 1917 jylghy baghdarlamany osy kýnmen sa­baq­tastyrghysy keledi. Meninshe, búl da dúrys emes. IYdeyalar әrqashan damyp otyra­dy. Alash iydeyasynyng basty maqsaty - qazaq últyn azat etu. Osyny negizge alsaq, qate­lespeymiz. Al qalghan iydeyanyng jerge, tilge, dinge qatysty qúramdas bólikteri zamangha say damuy kerek. 1917 jylghy Alash ziyaly­lary be­kit­ken baghdarlama sol kezdegi bilim den­geyi, týsinik, ekonomikalyq, sayasi, fiy­lo­so­fiyalyq oilaudyng kemeldengen ýlgisi dep týsingen jón. Arada bir ghasyrgha juyq uaqyt ótti. Qanshama janalyq, ózgeris boldy. Abay әrbir buyn ýshin ózinshe Abay bolady. Býgin­gining oqyrmany Abaydy 40-70 jyldyng týsin­igimen qabylday almaydy. Alash iydeya­syna da solay týisinu kerek. Bir jaghynan qarasaq, Alash iydeyasy sózsiz týpkilikti, tyn­ghylyqty týr­de qazaq últynyng iydeyasy, ekinshi jaghynan, týrkishildik iydeyasy dep týsinemiz. Qazaq HH ghasyrda genosidti kórip, ashtyqtyng kesirinen 60-70 payyzgha qyrylyp qaldy. Osynday taghdyr tauqymetin tartqan el eshkimge әngir­tayaq oinata almaydy.

- Elimizde 130-gha tarta etnos bar. Últ­tyq iydeya jayly sóz qozghaghanda, «qazaq pen elimizdegi etnostardyng iydeya­syn bólip qarastyru kerek pe?» degen zandy saual tuyndaytyn sekildi...

- Taghdyr tauqymetin tarttyq eken dep, ózge etnostargha tize batyrsaq, óz tarihy­myz­dy týsinbegenimiz, odan sabaq almaghanymyz bolyp sanalady. Bizding aghayyndarymyz qazaq iydeyasyn tek qazaq halqynyng iydeyasy dep biledi. Búl dúrys emes. Qazir sayasatker­ler aityp jýrgen elimizdegi 130 etnostyng bә­ri qazaq últynyng ókili, qazaq últynyng qú­ramdas bóligi. Olar múny moyyndamay otyrsa, búl bizding kinәmiz. Qazaqstannyng zanyn syilaytyn, konstitusiyasyna baghyna­tyn, onyng mindetterin mýltiksiz atqaratyn, salyghyn tóleytin, memleketting tilin, mәde­niyetin, tarihyn qúrmettep, qogham men mem­leket jýktep otyrghan moralidik, zandyq nor­malardy oryndaytyn, qazaq әskeri sa­pynda boryshyn ótegen, kez kelgen azamat­ty qazaq dep týsinuimiz kerek. Chempiondarymyz Maya Maneza da, Vinokurov ta - qazaq. Tegi orystekti, koreytekti, din túrghydan alghanda, hristiantekti qazaq boluy mýmkin. Qazaqy kenpeyildikke say sayasat jýrgizip, filoso­fiyalyq oy tújyrymdasaq, armanymyz oryn­dalyp, últtyq iydeyamyz óz túghyryna qona­dy. Óitkeni uaqyt ta, tarih ta bizding mýdde­miz­di qoldaydy. Óremiz jetpegen jerde kýsh qoldanyp, qazaqtyng әngimesine ózge etnos­tardy aralastyrmaugha negiz joq. Qazaq­standa túryp jatqan 17 mln halyq pen shet­eldegi 5 mln qandasymyzdyng bәri, yaghny 22 mln qazaq bar. Elimizdegi diasporalar týbi qazaq últyna qosyluy tiyis. Kórshi Qytay men Reseydi qaranyzshy. Úsaq últtardy ózderine sinirip, assimilyasiyalap barady. Erte me, kesh pe dәl sol sekildi elimizdegi qazaqtan ózge etnostar últ, halyq retindegi negizin saq­tap qala almaydy.

- Kenestik kezeng qazaq últy jútylyp ketuge beyim últ ekenin kórsetti. Az bol­ma­ghanda «qara orys» boludyng aldynda qaldyq. Osy mysaldan keyin qazaq bir últtyng qúramyna enip, óz bolmysyn jo­ghal­typ almasa, ózgelerdi sinirip, qazaqy­landyryp jiberedi degenge senbeytin sekildimin.

- Qazaq últy basqa últqa sinisip, joyy­lyp ketedi degenge men de senbeymin.

- Agha, «qazaq últy tarih sahnasynan syzylyp ketedi» dep otyrghanym joq. Qazir Qytaydaghy qandastarymyz qansha salt-sanany saqtady degenimizben, qy­tay­lana bastady ghoy.

- Ol ras.

- Týrkiyadaghy qazaqtar men Qazaq­stan­daghy qazaqty salystyrugha kelmeydi.

- Múnyng bәri shyndyq. Álemdegi kez kelgen qandasymyz qazaq tilinin, qazaq mә­de­niyetinin, qazaq bilimining otynyng mazdap janar oshaghy Qazaqstan ekenin týsinui kerek. Odan basqa jerde qazaq tilining saltanat qúruy mýmkin emes. Qazaq tili әlemdik til bola almaydy. Onyng artynda 100 million­daghan halyq túrghan joq. Býginde Qazaqstanda ortasha eseppen 10 myng sheshen bar delik. Sol 10 myng sheshenning tilin 17 million ha­lyq ýirenbeydi ghoy. Eger osy kórsetkish keri­sinshe bolsa, sheshen tilin amalsyz ýirengen bolar edik. Assimilyasiya degenimizdi kýshtining әlsizge jasaytyn tepkisi dep bilemiz. Múnyng mәdeniyetti, órkeniyetti jolyn akkulturasiya degen terminnen izdegim keledi. Azamattardy sanaly týrde qazaqylandyrugha әkelu. Mem­lekettik tildi memlekettik qyzmetkerlerding bәri bilui kerek dep zanmen mindetteyikshi. Mem­lekettik qyzmetke barghysy keletin bar­lyq azamat últymyzdyng tilin bes sausa­ghyn­day bilip alar edi. Qazaq kóshining arqa­synda elimizdegi qazaq últynyng sany 70 pa­yyzgha jetip qaldy. Onyng ýstine qazaq óte jas últ. Elimizdegi slavyan tektes etnostardyng orta jasy 47-50-ge tayap qalsa, qazaqtardyng orta jasy - 26-27 jas. Sonymen qatar qazaq­tyng sany әr jylda kemi 1-1,5 payyzgha artyp kele­di. Elimizden jyl sayyn 70-80 myng orys ózderining tarihy Otandaryna qonys audaru­da. Olardyng deni jastar ekenin de eskeriniz. Bir qyzyghy sol jastardyng kóp bóligi ózderi­ning tarihy Otanyna emes, AQSh-qa, Kanadagha jәne basqa da Europadaghy da­my­ghan elderge ketip jatyr. Qazir Resey әlem­di, tipti ózining qandasyn qyzyqtyryp otyrghan joq.

- Endi osy oiynyzdy «Qazaqstan shet­eldegi qandasyn qyzyqtyra alatyn elge ainaldy ma?» degen saualmen sa­baqtap kórsek...

- Ókinishke qaray, biz de qandasta­ry­myzdyng armandaghan eline ainala alghan joq­pyz. Kóshi-qon mәselesindegi jemqor­lyq, eki kýnning birinde oralmandargha bólin­gen qarjynyng ýptelip ketui, salynyp jatqan ýilerding sapasyzdyghy jayly estiymiz. «Ja­zu­shylar odaghy» nemese «Dýniyejýzi qazaq­tarynyng qauymdastyghy» sekildi ýkimettik emes úiymdar últtyng bolashaghy ýshin ma­nyzy bar «Núrly kósh» baghdarlamasyna ke­shendi týrde qoghamdyq baqylau jasau qajet edi. Qazir Otanyna asygha jetken aghayyn orys tilin bilmese, qatargha qosyla almaytyn jaghdayda qalyp otyr. Bizding «Núrly kósh» baghdarlamasyna janasha kózqaraspen qa­rap, týzetuler engizgenimiz jón siyaqty. «Qan­sha qandasymyz tarihy Otanyna kóshu­ge da­yyn, qansha qazaq jaghdayy qiyndasa kóshui mýmkin» degen syndy saualdargha jauap be­retin naqty derek joq. Meninshe, qazaq bas­pa­sózi kóterip jýrgen «qazaq kartasy», «qa­zaq pasporty» degen mәseleni qolgha alu kerek. On jyldyqqa elimizge kóship kelem degen azamattargha tólqújatyn rәsimdeu, týrli baghdarlamagha, kvotagha ilinu ýshin eng bolmaghanda sureti ilingen, móri bar qújat bereyik. Ol resmy kýshi joq, qoghamdyq túr­ghydaghy qújat bolsyn. Sol qújat arqyly aldaghy on jyldyqta qansha aghayyn elge keletinin bilip otyrar edik. Osyny týsindiru jaghyn ziyaly qa­uym­gha mindetteu kerek sekildi. Ókinishtisi, qa­zir bizde ziyaly deytin jazushy aghalarymyz bir-birimen qyryq pyshaq bolyp, aiqasyp jýr. Juyrda Odaq­tyng jiylysyna baryp, alty-jeti saghat otyryp, «oqyrman» degen sózdi esty almay kettim.

- Odaq dep qaldynyz ghoy. Kenestik kezende jazushylarymyz belgili bir dә­re­jede sayasy oiyndardyng kózirine ai­nalushy edi. Qazir sayasatymyz bir bólek, oqyrmanymyz bir bólek, jazu­shy­myz bir bólek jýr. Osyny joi ýshin jazu­shy­lardy sayasatqa aralastyru kerek pe?

- Jazushylar odaghyndaghy jiylystan keyin bayqaghanym, bizding jazushylar әli kenestik kezendi saghynyp jýrgen siyaqty. Kenester Odaghy ne ýshin qazaq jazushysynyng jaghdayyn jasady? Ol dәuirde otarlap jat­qan elding ziyalysynyng auzyna qúm qúiyp otyru kerek boldy. Sondyqtan jazushylargha pansionat salyp berdi, qalamaqy berdi, ýy berdi. Tәuelsizdik degen - jauapkershilik de­gen sóz. Memleketten eshtene kýtpey, ózing ýshin ózing jauap beresin. Men keshe eki termin shyghardym. Onyng bireui - «qalamaqymaqtyq» degen sóz. Jazushylar «qalamaqy» dep etegin jasqa toltyrghansha, júrt oqityn roman jaz­syn. Qogham ózi ilip әketip, kitap dýkende­rinen satyp almasa, maghan keliniz. Jalpy, jazushylardyng birli-jarymy bolmasa, bәrining jaghdayy jaman dep aita almaymyn. Biz qa­lam­gerlerding myqtylyghyn sóz etemiz de, olardyng súranysyn, naryghyn aitpay­myz. Mening oiymsha, jazushylar sezinde «kim tóragha bolady?» degennen búryn, «Qazaq oqyrmany qanday romanmen qauysh­ty?» degen súraqqa jauap tabugha asyghuymyz ke­rek edi. Osyghan deyin qolyna qalam ústaghan­nyng bәri shygharmashylyghyna auyl qazaghy­nyng ómirin arqau etti. Olar qaladaghy tir­shilikti qúbyjyq etip surettedi. Búghan sebep - qazaqtardyng qalany jaulay alma­ghany edi. Kenes kezinde qalagha kelip qonys­tanudyng ózi problema boldy. Almatynyng 8 payyzyn, Óskemenning 3-aq payyzyn qazaq­tar qúrady. Qazir jaghday ózgerip, Almaty­nyng 70 pa­yyzy qazaqy­landy. Urbanizasiya ýderisi jýrip ja­tyr. Osy sәtte bizge qazaq­tyng qa­la­lyq mәde­niyetin nasihat­taytyn әde­biyet qajet. Bizding aghalarymyz qalalyq mәde­niyetti nasiy­hat­taytyn shygharma jazugha asyghar emes.

- Osy arqyly belgili bir dәrejede әdebiyetti de sayasilandyru kerek deysiz ghoy.

- Sayasilandyrghan osy eken dep, olardy saray aqyny etip, biylikti maqtatyp qoiygha bolmaydy. Búl - qogham qajet­tili­ginen tuyndap otyrghan mәselelerdi әde­biyet arqyly, kino arqyly halyqtyng sana­syna siniru degen sóz. Sayasattyng kókesi - osy. Sayasattyng basty min­deti jol salu emes, qúndylyqtardy qalyp­tas­tyru. Biz Tәuel­sizdik alghan 20 jyl bede­rinde qanday ob­raz, qanday keyipker bey­nelep ýlgerdik? Búl súraqqa kenes kezeninde jazylghan әdebiyet bar ghoy dep jauap beresiz. Ol bas­qa formasiyagha, basqa naryqqa, basqa eko­nomikagha negizdelgen basqa zamannyng әdebiyeti, basqa dәuirding keyipkerleri.

- Óziniz shygharghan ekinshi termindi úmyt qaldyrdynyz...

- Jazushylar aqylman boluy kerek. Aqyl men aqyrzamandy biriktirip, qalam­gerlerge «aqyrman» degen atau berdim. Olar bir jaghynan aqylyn aitsa, ekinshi jaghynan aqyrzamandy tóndirip jýr. Ay­maqta jýrgen biraz әkimqarany bilemin. Ákim­shilikke jazu­shy keldi dese, sheneu­nikter «taghy da kelgen be?» dep kijinetin dәre­jege jetken. Kýndelikti sheneunikting aldynda alaqan ja­yyp tiyn súrap jýrsen, seni kim syilaydy? Kim senimen sanasady? Qazir orystildi ortagha da, qazaqtildi qogham­gha da sózi ótetin bes qa­lam­gerimiz joq. Myn­daghan adam alangha shyq­sa, basu aitar kiming bar? «Jigitter, qo­yyndar, sendermen de, biylikpen de keliseyik. Ay­nalyp kel­gende, búl - bizding memleket, anau túrghan ózi­mizding últtyq polisiyamyz, qazaq pen qazaq qy­ryl­masyn, qazaqtyng qany tógilmesin» dey­tin­dey ziyaly qaldy ma? On­day ziyaly qal­masa, qazirden bastap nasiy­ha­tyna kiriseyik. Halyqqa da, biylikke de sózi ótetin qadirli azamattardy tәrbiyelep shygha­ralyq. Olar­dy sayasatqa aralastyrmayyq, partiyalargha mýshe­likke shaqyrmayyq. Olar últtyng ishin­de últtyng әngimesin aityp jýrsin. Eger osylay jasay alsaq, búl sayasatymyzdyng jemisin bola­shaqta kórer edik.

- Internet paraqshalarynan talay daudyng kuәsi bolyp jýrmiz. Jalpy, siz jeke basynyz ghalamtor arqyly qoghamgha qanday qozghau sala aldynyz?

- Qazaq ghalamtoryn damytu - mening nan tauyp jýrgen salam. Az-maz sayt qúrdym, biraz sayttyng ashyluyna múryndyq boldym. Mysaly, Múrat Ábenovtarden súranyz, «Vikiypediyanyn» qozghaushylarynyng biri boldym. Búl bolashaqta maqtanyp aitatyn әngimemning jelisi bolady dep oilaymyn. Kýnine әleumettik jelige bir sóz bolsyn jazyp qoyamyn. Búl da bolsa kishigirim enbek dep bilemin. Ár qazaqtyng ýiine Abylaydyng ne Kenesarynyng suretimen qatar, «Sen qazaq ýshin ne jasadyn?» degen plakat ilip qoyghym keledi. Býgingi úrpaqtyng sabyry, parasaty ótken buyngha jetpegenimen, ruhy asqaq. Jany jasymaghan. Jas úrpaqty kenestik kezennen qalghan ýreymen qorqytyp alsaq, ýlken tragediya bolady. Ótken buynnyng sanasyn, kelbetin, psihologiyasyn, oilau jýiesin ashtyq ózgertip jiberdi. Olardy ashtyqtan qútqarghanymyzben, ruhany ashtyqtan arashalap alu qiyn. Ol úrpaqtyng sanasynda «bastyqqa qarsy shyqpa, men kishkentay ghana qúlmyn, shybynmyn» degen psihologiya bar. Ár qazaq qazir internet arqyly ya basqa joldarmen «Memleket degen - menmin. Men memleket ýshin emes, memleket men ýshin, qazaq ýshin, qazaqsha sóileuim, oilauym ýshin jaralghan. Ákimder men ministrler - bizding jalgha alghan mened­jerlerimiz» degen psihologiyany oyatugha júmys jasauy kerek.

- Jalpy, bizding sanamyzdy otar­shyldyqtan qútqaru qajet sekildi...

- Latyn әrpine kóshu kerek. Jiyrma­synshy ghasyrdyng ózinde әlipbiyimizdi ýsh ret auystyrdyq. Odan qyrylyp, joyylyp qalghanymyz joq. Memlekettik erik-jiger bolsa, latyn әrpine kóshu qiyn emes. Ár nәrsening qúny, tólemi bolady. Jetpisti ensergen aghayynnyng әrip týsinbey qaluy tragediya emes. Olar kórerin kórip, oqyryn oqyp tastaghan. Qazaq aman bolsa, nemereleri aman bolsa, ruhani, mәdeny kenistikten qalyp qalmaydy. Osy jyldan bastap latyn әrpine kóshsek, keler úrpaq basqa elding tilin, әlippesin týsinbeytin edi. Osy arqyly ruhany túrghydan azattyqqa qol jetkizer edik. Qazaq­tyng latyngha kóshui - ishki problemamyz. Ózgelerge jaltaqtaudyng qajeti shamaly. Latyngha kóshsek, syrtqy sayasy kýshter kelesi úrpaqtyng tәueldilikten qútylatynyn kórip otyr. Biz dekolonizasiyalanyp, otarlyq sanadan aiyghyp kelemiz. Sóite túra, Mir­jaqyptyng «Oyan, qazaghynyn» parqyn dúrys baghalamay, «el oyanghanda, men de oyanarmyn» dep jýrmiz. Últ últ retinde oyanbaydy. Búl әrbir qazaqqa jekeley aitylghan sóz. Ár adam jeke túlgha retinde úiqydan túrady. Mysaly, Izraili qoghamyn qaranyzshy. Joq jerden memleket qúryp, tilin qalyp­tas­tyrdy. Oyandy. Qúndy­lyq atauly súranystan payda bolady. Izrailige sayasy kýshter Afrika, Argen­tinadan jer alyp bermek bolghan. Olar aldygha maqsat qoyyp, arab­tardyng qolas­tynda qalghan ózderining tarihy Otanynan jer satyp alyp, memleket irgesin qalady. Adamdy jasytatyn idish tilinen bas tartyp, óz Tәurat negizinde óz tilderin dýniyege kel­tirdi. Múnyng qasynda, Qúdaygha shýkir, bizde bәri bar.

- Ángimenizge raqmet!

Alashqa aitar datym...

Týbi bәrin últtyq islamgha negizdelgen janashyl mәdeniyet jenip shyghady. Últ, din, janashyl mәdeniyetti biriktire alghan kýsh Qazaqstandy biyleydi. Geosayasatta «ózining geografiyasyn bilgen adam syrtqy sayasatyn aiqyn týsinedi» degen úghym bar. Baghyt-baghdarymyzdy bilu ýshin soghan say últtyq simvolikamyzdy jasauymyz qajet. Mysaly, Ábilqayyr kóshesi Aqtóbede bar da, Almatyda joq. Búl - jershildikke bastaytyn ýrdis. Osyghan jol bermey, últtyq qúndylyq dәrejesinde túlghalardy dәriptey biluimiz qajet. Ekinshi mәsele - últtyq dizayn. Ol da janaryp, jana mәdeniyetpen astasyp jatqany jón. Últtyng ayasynan shyqqan qúndylyq mәngi bolady. Bizding memleketke taghar aiybymyz - qogham qajettiligin óteytin qúndylyqty qalyptastyra alghan joq. Qúndylyq joq bolghan son, memlekettik tapsyrys retinde milliardtap aqsha tókseng de, qúmgha singen tamshyday joq bolyp ketedi. Bizdegi bilim, ruhaniyat salasynyng aqsap jatqany «qanday memleketpiz, maqsatymyz ne?» degen súraqqa jauaptyng joqtyghynan. Fridman degen ekonomist: «Ong ózgerister toq zamanda emes, qiyn qystau kezende bolady», - deydi. Tyghyryqqa tirelgen kez - ózgeris ataulynyng basy. Sayasy erkindigi joq elde eshqanday innovasiya, eshqanday modernizasiya bolmaydy. Qazaq degen sóz erkin, azat degen sózding sinoniymi. Biz osy qazaqtyqqa layyq boluymyz kerek. Árqaysymyz jeke túlgha retinde «qazaq - azat» degen úghymdy nasihattayyq. Azat bolayyq. Sonda ghana últ tәueldilikten qútylady.

Avtor: Qanat ÁBILQAYYR

«Alash ainasy» gazeti