Putin qazaqty renjitse qaran qalady

Songhy bir jyldan bergi Orys sayasatkerlerining tirlikteri týsiniksiz bolyp bara jatyr. Tipti, Orys preziydenti Vladimir Putin de shalys basyp jýr.  Ásirese, Putin myrzanyng Keden Odaghy tóniregindegi  atqaryp otyrghan júmystary qaryndy ashyrady. Sebebi, Keden Odaghynda qoldau joq, tek mýdde sayasaty jýrip jatyr. Osy mýdde sayasatynyng ózi de óte tar shenberde iske asuda.  Kezinde Qazaq preziydenti Núrsúltan Ábishúlynyng auzymen aitylghan «Evroaziyalyq Odaq», «Keden Odaghy» degen iydeyalardyn  alghashyqy jemisi retinde qúrylghan Keden Odaghy Rossiya ýshin may shelpek bolyp túr. Al Qazaq eli ýshin sayasy jaqtan shala, ekonomikalyq jaqtan paydasyz bir úiym bolyp qaluda.

Putin qazaqty renjitse qaran qalady

Songhy bir jyldan bergi Orys sayasatkerlerining tirlikteri týsiniksiz bolyp bara jatyr. Tipti, Orys preziydenti Vladimir Putin de shalys basyp jýr.  Ásirese, Putin myrzanyng Keden Odaghy tóniregindegi  atqaryp otyrghan júmystary qaryndy ashyrady. Sebebi, Keden Odaghynda qoldau joq, tek mýdde sayasaty jýrip jatyr. Osy mýdde sayasatynyng ózi de óte tar shenberde iske asuda.  Kezinde Qazaq preziydenti Núrsúltan Ábishúlynyng auzymen aitylghan «Evroaziyalyq Odaq», «Keden Odaghy» degen iydeyalardyn  alghashyqy jemisi retinde qúrylghan Keden Odaghy Rossiya ýshin may shelpek bolyp túr. Al Qazaq eli ýshin sayasy jaqtan shala, ekonomikalyq jaqtan paydasyz bir úiym bolyp qaluda.

Rossiya, Belarusi, Qazaqstan arasyndaghy Keden Odaghynyng songhy uaqytta elimiz ekonomikasyna kedergisin naqty statistika kórsetti. Biz milliondaghan qarjydan qaghyldyq.  «KO» qúrylghaly Belarustyng eksporty - 22 payyzgha, Reseydiki  - 28-ge ósken. Al, Qazaqstanda kerisinshe, 30 payyzgha kemigen!  «KO» deyin de Reseymen saudada 0 payyzdyq kedendik stavka bolatyn. «KO» ayasynda 92 payyz kedendik tarif sayasaty Reseydiki bolghandyqtan, shetel tauarlarynyng baghalary kýrt ósip jatyr. Kedendik salyqtardan týsken qarjynyng 88 payyzy Resey budjetin, 7 payyzy ghana Qazaqstan budjetin tolyqtyrady (http://www.ult.kz/kz/article/view?id=621). Al, orystar osy jaghdaydy kóre túryp, naqty qadamgha barmady, sebebi olar naghyz sayasatty týsinsede, bolashaqtaryna júmys jasaudy úmytyp qalghan synayly.

Mening aitayyn degenim, dәl osy Qazaq elining keden odaghynyn  biraz salmaghyn kótere túra, paydasynan qaghyluyna Putin myrzanyn  eshqanday anys bildirmeui bolyp túr. Búl shynyn aitqanda, Keden Odaghynyng taghdyryna qatysty mәsele ekeni Putindi oilandyrmay ma?  Gresiyagha esepsiz aqsha audarghan Evropa Odaghynan ýlgi alyp, aqshasyn bermesede tyghyryqtan shyghuyna bar kýshin salyp kómektesuge mindetti. Búl jaghdaydy kóre túryp basqa elderding búl odaqqa kiruge talpynuy mýmkin emes. Tek bir-birine kómektesip, payda keltirgende ghana barlyq mýshe birige alatynyn orystar týsinbey me? Mine, búl orystardyn  tәkapparlyghy men sayasy tanymdarynyng qanshalyqty ekenin kórsetpey me?

Bizge bolashaqqa strategiya kerek. Ol - Týrki odaghy

Búl jerde Qazaqtyng «Óz óltirmeydi, jat jarylqamaydy» degen maqaly biraz nәrseni týsindirip berdi. Orystar bizdi eshqashan jarylqaghan emes, jarylqamaydy da.  Dәl solay Týrkiya respublikasy da Evro odaqtan dәmete-dәmete «Qoshqardyng eneginen dәmetken kәri qasqyrday» salpandap-salpandap, aqyry ýmitin ýzgeli qashan. Endi sol Evropa Odaghyna kir desede kirmeytinin Erejep Tayyp Erdoghan ashyq aitqanyn júrt biledi. Qazaqstandy orystar «bylay» laqtyryp otyr. Dәl osy sebepten Týrkiya eli jana sayasy baghyt jasaugha talpynyp otyr, oghan «izdegenge súraghanday» bolyp Qazaqstannyng qosylu zandy.

Búl jerde mәsele kótergen sayasatkerler «Ózbek sindromyn» algha tartyp, Týrki júrtynyng biriguine kýmәnmen qaraydy. Shyn mәninde, Ózbekstan siyaqty  birer elding búl iydeyagha eshqanday paydasy da ziyany da joq. Olar eshqanday ózgeris әkele almaydy.  Týrki Halyqtary odaghyn qúru shyn mәninde biraz uaqyttan beri jemisti týrde algha jyljyp keledi.  Eger osy Týrki júrtynyng birigui iske asyp jatsa, negizinen kishi Aziya týbeginen Týrkiya, Orta Azyadan Qazaqstan, Qap tauynan Ázerbayjan, Rossiyadan Tatarstan elderi basty ról oinaydy. Al oghan Shyghys Evropadan Vengerlerde qosylatyny songhy 5-6 jyldan bergi sayasy jaghdaydan belgili bolyp otyr.

Búl sayasatta etnografiyalyq tuysqandyq óte manyzdy ról oinaydy. Yaghni, Qazaq, Qyrghyz, Tatar, Bashqúrt, Qaraqalpaq, Noghay, Qúmyq qatarly últtardyng tili eshqanday audarmashysyz týsiniledi,  tilderi 95 payyz úqsas. Oghan dinderi men qatar jaghyrapiyalyq jaghyn qossanyz, búl últtar birin-biri bir últtay sezine alady. Búl halyqtar bir-birine jútylyp ketemiz dep te qoryqpaydy sol ýshin kez kelgen iste birge bolatyny dausyz. Al, ózbekter bayaghysynsha anadan bir qyzghanyp, mynadan bir qyzghanyp eki ortada jýredi.  Ózbekterge jaqyndyghy bar Úighyrlar men Tәjikterding azghantay yqpaly boluy mýmkin. Biraq jalpy túrghydan olar shamalarynyng kelisinshe ortaq topta bolghysy keledi. Ázerbayjandar men Týrkiya Týrikterining aiyrmashylyghy shamaly ghana, endi oghan Qap tauy  halqy jaqyn ekeni belgili. Mine, osy elder ózara bir blok boluy mýmkin. Búl jerde taghy Hakastar (Qazaqtar kәpir qyrghyz deydi, Islam dini taramay qalghan Enesey qyrghyzdary) men Altaylardy (Islam dini jetpey qalghan Qazaq taypalary) tegi men tiline qaray otyryp, ortaq topqa qosugha mýmkindik bar, sebebi olar sonda ghana ósip-órkendey alatynyn týsinse, birden bizge tartylady jәne ózderine paydaly blok jasauyna barynsha kómektesken jón. Al, onan әrmen Jaqúttar (Yakutiya) men Tvalardy, Chuashtarghada keneytip, aqyryndap kómektesuge bolady.

Mýmkin bireuler Rossiyadaghy Týrki júrtymen qalay baylanysqa týsedi dep oilap qalar. Mening kózqarasymsha, búl da myna birneshe sayasy sebepterden bizding paydamyzgha sheshilui mýmkin. Birinshiden, Rossiyada Týrki júrtynyng ýlken toby túrady, onyng ýstine olar sayasi, ghlymi, sharuashylyq jaqtan nyghai ýstindegi Avtonomiyalyq respublikalar. Jalpy Rossiya  halqynyng  25%-nan astamyn ústaytyn halyqpen sanaspauy mýmkin emes. Ekinshiden, Rossiya Orta Aziyadaghy óz  yqpalynan aiyrylyp qaludan qorqady, tipti strategiyalyq manyzgha ie eldermen atap aitqanda, Týrki tildi memlekettermen tyghyz qarym-qatynasta bolugha mýddeli bolady. Ýshinshiden, qazirgi halyqaralyq geosayasy jaghday barghan sayyn kýrdelenude. Mine, búl orystargha senimdi serikti, mýddeli odaqty kerek etedi. Evropa odaghynyng eshqashan Rossiyagha payda әkelmesi anyq, Arabtar kýireude, endi Masondardyng Sionistik tәrtibi Orys imperiyasyna baghyttaluda. Sondyqtan Rossiyagha biz eng senimid odaqtas bola alamyz, ol bizgede paydaly, búl jerde Orys bizben sanaspasa әriyne opyq jeydi. Tórtinshiden, Týrki júrty tarihy synnan ótti, kimning dos, kimning qas ekenin týsindi. Ata salty men dinin saqtaghan, ruhany jaqtan ornyqqan júrt. Al Rossiyadaghy  Týrki respublikalary damu jolynda әri syndarly sayasat qoldanuda,  qazirding ózinde jәne bolashaqta olar sayasy sahnada Roosiyanyng atoyshylary bola alady.

Dәiek retinde birneshe sayasatkerding kózqarasyn berudi jón kórdik:

Qazaqstan Respublikasynyng Preziydent Núrsúltan Nazarbaev: (qazaq-týrik biznes-forumynyng jabylu saltanatynda sóilegen sózi)

- Atatýrik aitqanday, «Býkil týrkilerding birigetin kezi keledi». Sondyqtan, men býkil týrkitildes aghayyndardy quanyshpen qarsy ala otyryp, biz dospyz degendi aitqym keledi. Altay men Jerorta tenizining aralyghynda 200 millionnan astam aghayyndar ómir sýrude. Eger biz, barlyghymyz birigetin bolsaq, әlemdegi ýlken kýshke ainalamyz.

Kirill Benediktov (Rossiya):

- o tom, smenit ly Nursultan Nazarbaev evraziystvo na panturkizm? Naselenie samogo Kazahstana - 16,4 mln chelovek, iz nih sobstvenno kazahov - 10,5 mln. Eshe 75 mln turkov jivut v Tursii. V obshiy schet poshly takje prochie gosudarstva Sredney Aziy y Azerbaydjan. No ostalinye-to milliony gde? Veroyatno, v Rossii. I, sudya po vsemu, iymenno projivaishih na territoriy nashey strany turkov nameren vkluchiti Nazarbaev v to «bolishoe y vliyatelinoe v miyre gosudarstvo», pro kotoroe on rasskazyval v Stambule.  IYdeya ne novaya. Nazyvaetsya ona, pravda, ne evraziystvo, a panturkizm. IYdealom panturkizma yavlyaetsya vossozdanie velikogo gosudarstva vseh turok - kogda-to ono u nih bylo y nazyvalosi Vechnyy Eli (chto pribliziytelino sootvetstvuet nemeskomu «Tysyacheletnemu Reyhu»). Sudya po slovam Nazarbaeva, novyy Vechnyy Eli doljen raskinutisya ot Altaya do Belogo morya, vkluchaya v sebya Tursii, respubliky Sredney Azii, Kavkaza, Povoljiya... Sovershenno ochevidno, chto podobnoe nasionalinoe obrazovanie mojet vozniknuti toliko v sluchae polnogo raspada Rossiyskoy Federasii. Togda evraziyskaya integrasiya avtomatichesky menyaetsya na turkskuu - daje esly pod surdinku priydetsya assimilirovati ostavshihsya na novyh territoriyah Vechnogo Elya russkiyh.

(http://izvestia.ru/news/537872 )

Serik Erghali, sayasatker:

- Oi, osy júrtty-ay. Elbasy Mәskeuden Ankaragha baryp sayasy baghytty ózgerte salady degenge kim senedi.Onda oghan orys ta, týrik te senbes edi. Búl jerde kópvektorly sayasattyng birynghaylana bastaghanyn, kimning dos, kimning bauyr ekenin ajyratu qajetigi tughanyn uaqyt kórsetip túr ghoy. Búdan nәtiyje shygha qoyatyny, әriyne mýmkin emes. Biraq bolashaqqa irgetasty osylay nege qúimasqa.

Múhtar TAYJAN, sayasatker:

- Qazir Keden Odaghyna kiruden ba­sy­myzgha baqtyng ornay qoymaghanyna kózimiz anyq jetti. Kýndelikti qant-shayymyz ben qúrt-mayymyzgha, ekono­mikalyq sauda-sattyghymyzgha orasan núqsan keltirgenin, әsirese, Reseymen shekaralas oblystardyng isker adam­dary aityp-shaghynghanda, etekteri jas­qa tolady. Mening oiymsha, Elbasynan bastap, elding eng jasyna deyin, eng aldymen, últtyng taghdyry men memleketting mýd­desine qatysty mәselelerdi eng manyz­dy qatargha qony kerek. Órkeniyetti el­derding ónegesi bizding bәrimizdi jәne әrbirimizdi elding taghdyrynan bólin­beuge ýiretedi. Sondyqtan, Qazaqstan oppoziy­siyasy ókilderining jalpyúlttyq referendum ótkizu turaly bastamasy shyrt úiqydaghy júrtty shoshytyp oyat­­qanday boldy. Qazaqstannyng 14 ob­­lysynan jәne Almaty men Astana qa­­lalarynan 30 delegat jinalyp bir mәmilege kelse, jalpyúlttyq referendum ótkizuge bolady. (http://dala.tv/news/reseimen-odak-kursak-tagy-da-otar-elge-ainalamyz )

Darhan QYDYRÁLI (Týrki kenesi Bas hatshysynyng orynbasary):

- IYә, býgin Qazaqstan Preziydenti N.Nazarbaev pen Týrkiya Preziydenti A.Gýldi Kenesting kók bayraghyn kóterip, ghimaratymyzdy resmy týrde ashady dep kýtip otyrmyz. Bylaysha aitqanda, týgel bolghan tórteuding tuy tigilip jatyr Stambul kóginde. Sonymen qatar, Kenesting kensesinde mýshe elderding de tulary resmy týrde kóteriledi. Endi Stambulda Qazaqstannyng tuy túraqty jelbireytin taghy bir mekeme bar dep aitugha bolady.(Arasha sayytyna 2012jyly 12 -qazanda bergen súhbaty http://arasha.kz/post/1008 )

«Abai.kz»