BETAShAR SÓZ

BETAShAR SÓZ

Osy  balanyn  atyn  əu  basta  Adalbek  dep  tauyp qoyghan sekildi. «Atyna- zaty say» dep osynday  azamattardy  aitady. «Aqyndy  aqyn  etetin ómirbayany», - deydi biletinder. Osy - əste dúrys sóz. Bizding Adalbekjannyng besikten beli shyqpay jatyp kórmegeni joq. Býgingi geografiyalyq bólinis  boyynsha  Qytay  Halyq  Respublikasynda ómir sýrip jatqan qandastarymyz turaly biz əli de  az  bilemiz.  Túrmysyn,  saltyn,  dəstýrin  bilu, kýndelikti tirliginen azdy-kópti qúlaghdar bolu - olardy tolyq bilemiz degen sóz emes. Olardyng qazaq dep soqqan jýregin, ata qonysqa tabanym bir tiyse armanym  bolmas  edi-au  degen  ystyq  yqylasyn týsinu,  ókinishke  qaray  kez  kelgen  qazaqtyng mandayyna  jazylmaghan  baqyt,  sondyqtan  bolar, oralmandar  turaly  key-keyde  bolymdy-bolym-syz əngimelerding shang berip qalatyny. Anyghynda, ərbir  oralmannyn  kókireginde  býkil  qazaqtyng múny bar. Manghystaulyq aqyn Sabyr Aday aitqan, (onyn-daghy  babalary  bir  kezde  jat  júrtqa aughan) «Ər qazaq mening jalghyzym» degendi týsinuge tiyistimiz. Adalbekjan sol Qytaydaghy irgesi sógil-mey  otyrghan  qalyn  qazaqtyng (əldekimder  aytyp jýrgendey at tóbelindey az emes) qaynaghan ortasynda tuyp-ósken azamat. Bilimdi Qytay jerinde alghan. At jalyn tartyp minip, jiligi tolyp jigit bolghan mekeni de Shynjan ólkesi. Biraq es bilip, etek japqaly Qazaqstanym bar, qazaghym bar, mening qabyrghaly  Otanym  bar,  týptin  týbinde  men  sol jaqqa  ketemin  dep  ishtey  qaynap,  ózimen-ózi  arpalysyp,  ózimen-ózi  kýresip  ósken  naghyz  qaysar jigit. Qazaqstan egemendik alyp, kók tuy tóbemizde jelkildey  bastaghan  kýni  jýregi  órekpip,  erekshe quanbaghan qazaq bar ma eken?! Qazaqstangha ketetin kezim keldi dep quanghandardyng biri osy- Adalbek.

Biraq, qalay ketedi? Arghy bette Qytaydyng temirdey tərtibi, bergi bette qazaqtyn«ə» desen, «mə» dep jaghalasa ketetin zany jəne bar. Adalbek ýshin qysqa  kýnde  qyryq  shapqyn  alasapyran  kýnder qayta bastalady. Sol kezde Mongholiyanyng Núrbat degen azamaty eki elding arasynda irili-úsaqty sau-da jasaydy eken, múnyng ólenderin tyndap kórip:  «Ay,  qaraghym,  mynaday  talantynmen  jat  jerde qor bolasyng ghoy, ne bolsa da elge jetuge tyrys! Men  seni  jýk  mashinasynyn  bir  quysyna tyghyp shekaradan asyramyn, əri qaray qazaq jerine tabanyng tiygen song ólmessin. «El ishi- altyn kenish», óz jónindi tabarsyn», - deydi. «Qúlannyn  qashuyna- myltyqtyng basuy», Adalbek kelise ketedi. Sóitip, qaqaghan qystyng qaq ortasynda kiyim-keshek basqan mashinanyng qorabyna tyghylyp, auyr jýkting astynda on tórt saghat jatyp, óldim-taldym degende bir qaragha jetedi. «Qauipsiz aimaqqa keldik,  bala, endi beri shyghuyna bolady», - degen Núrbat aghasynyn  dauysyn  estigende,  búl  mashinadan sekirip týsip, topyraqty qúshyp, jylap jiberedi.  Qazaq dep- Núrbatty ait, qazaq dep- Adalbekti ait! Keyin osy isi ýshin dýrildep túrghan saudasynan aiyrylyp,  əbeqonyr  kýige  týsip  qalghan  Núrbat bauyrymyz  əli  kýnge  sol  Monghol  jerinde  ómir sýretin  kórinedi.  Qazaqstangha  bir  qazaqty,  qazaq ədebiyetine bir aqyndy əkelip qosqany ýshin sol Núrbatqa izet-qúrmet, shan-sharaf. Bala-shaghasynyng qyzyghyn kórsin!

Sóitip,  bizdin  qatarymyzgha  taghy  bir  tamasha  aqyn  qosyldy.  Qazaqstangha  kelgen  son  da Adalbekting tasy órge domalay jónelgen joq. Bizding «shash al dese, bas alatyn» saqshylarymyz osy bala alystan at arytyp, ton tozdyryp, elim dep keldi-au demey, izine shyraq alyp týsedi. Júmys joq, ýy joq, tamyr-tanys taghy joq. Bazargha shyghyp,  sauda-sattyq jasap, birsypyra aqsha tapqan eken, aqynnan  saudager  shyqsyn  ba,  tirnektep  jighan mýlkin bir-aq kýnde joghaltyp, qara júrtqa otyryp qalghan kýnderi de bolghan. Əyteuir, baghyna oray Janar kelinimiz bir jaqsy elding qyzy bop tap kelipti.

Janar- qatonqaraghaylyq Tólegen Rahymjanúly degen aqynnyng qyzy.

 

Adalbek bərine shydady, bərine kóndi... Qazaq bolghany ýshin, qazaq aqyny bolghany ýshin kóndi.

Dýniyede qazaq boludan artyq qanday baqyt bar! Osynday sezimi bolmasa, ol Qazaqstandy qaytedi? Qazaqstan ony qaytedi?!

Endi bir-eki auyz sóz onyng ólenderi turaly. Eng birinshi anyq bayqalatyn nərse, ol- qaysarlyq.

Ekinshi ereksheligi- adaldyghy. Ekeui de ólenge óte kerek qasiyetter. Mysal keltirelik:

Týn.

Taulardyng etegi tynysh tabyn,

Qalban-qalbang etedi jynysta kim?!

Ay astynda aqsýiek armanymdy,

Alghash ret ayalap uystadym.

Eles.

Jaryq júldyzdar qashan aqty?

Ay shuaghym, sýt səulem shapaghatty.

Shyghyp ketken jýrekting shenberinen,

Tappay jýrmin ayauly mahabbatty.

Týs.

Bəri de búlynghyr týske ainaldy,

Arghy bette aq tyrnam úshpay qaldy.

Kýte-kýte suyghan sezimderdin,

Kirpigine túnghiyq shyq baylandy.

 

Tan.

Taghy da saghynysh sarsany ma?..

Uh, jettim-au aqyry ansaryma.

Saqtap kelgen sabyrdyng saqinasyn,

Jýreginning salayyn sausaghyna!..

Tenizdin  dəmi  tamshydan  deydi  ghoy,  osy  tórt shumaqtan-aq ayaq alysy kórinip túr emes pe? Jal-py,  Qytay  qazaqtarynyn  bizdi  tanghaldyratyn, tanghaldyryp qana qoymay, sýisindiretin keremet

qasiyetterining biri - tildi taza saqtay bilgendiginde. Sonshama qylbúrau men temir túsauda ósse de,

qazaqtyghyn,  tilin,  dinin  kózdin  qarashyghynday saqtap qalghandyghynda. Adalbekting jalghyz aiyrmashylyghy - tilinde  emes,  ol  aqyngha  kerek  kóp qasiyetting biri ghana, ol tilge qosa kórkemdikti de jaqsy mengergen. «Týn- bota, bozingenning qonyrauy» degen sekildi joldardy tek qazaq ghana jaza alady.

«Qaratorghay» degen  dastanyn  tebirenbey  oqu mýmkin emes. Osy poemany oqyp otyryp óz basym

sol Shynjang jerinde Omarghazy Aytanúly degen jaqsy aqyn ótkenin bildim. Men onyng eshbir kita-byn oqygham joq, biraq, bizding Adalbekjan epigraf etip alghan«Azyraq, jaz, aqynym, Azyraq aqsyn, Tabighattyng kóz jasy!» - degen joldarynan ýlken talanttyn  tegeurinin  angharugha  bolatynynyn  sezdim. Búdan bylayghy jerde Omarghazy aqsaqaldyng qanday-dýr shygharmasy kózime týsse, mindetti týrde oqimyn.

Endi bir sóz. Adalbek əli talay jaqsy ólender jazady, múnyng shygharmashylyghy turaly sóz bolghanda, irgetasy myqty qalanghan ýlken saray kózge elesteydi. Ol saraydyng esik, terezesi, ózge jasau-jabdyqtary əli týgendele jatar, eng bastysy - berikirgetas bar. Ol irgetas temirdey berik ústyndardyng ýstine qúiylghan. Irgetas dep otyrghanym- ómirbayan.

Adalbekting ómiri alda, nemen ainalyssyn, kimmen dos bolsyn, qayda jýrsin, ne jazsyn, ne jazbasyn,  eng bastysy- bala kezinen armandaghan Qazaqstangha keldi. Ózining Qazaqstanynda. Búl Qazaqstangha menin, Amanhannyn, Amanhan emesterding qanshalyqty haqy bolsa, Adalbek jəne Adalbek sekildilerding de sonshalyqty haqy bar. Onday qúqyq Adalbekke zan-zəkýnnen búryn qazaq degen qasiyetti últtyng ókili bolghany ýshin berilgen.

Talabyna núr jausyn, jas dos! Algha qaray nyq senimmen attay ber! Nege jasqanasyn?! Myna El-

sening Elin, myna Jer- sening Jerin!

Esenghaly Raushan

23. 04. 2012 j.

 

 

TAMShY

Tandayyna tastap nər,

Japyraqtyng tamshy- Ana.

Jaudy janbyr aspannan,

Jútty dala tamsana.

Jaudy janbyr, jarqynym,

Tənir Núry siyaqty.

Janarynan tamshynyn,

Kórip túrdym shuaqty.

Kórip túrdym búlaqty,

Qúrsaghynan Tamshynyn.

Bir týiir NÚR siyaqty,

Men daghy- bir Tamshymyn!

 

* * *

Səuleli kókten syr tyndap,

Sýidirdim týnge betimdi.

Saf altyn óleng bir shumaq,

Bir shyny sharap sekildi.

Shólmekte jatqan appaq u,

Ulady Səule-sanamdy.

Masaytyp artyq maqtanu,

Mandaydan attym maraldy.

Kózinen maral jas aqsa,

Juady kelip betimdi.

Armanym týsti qasapqa,

Maraldyng təni sekildi.

Ýzilip kókten qúlaghan,

Ýmitim júldyz sekildi.

Japanda jortyp jylaghan,

Júbatshy Maral-jesirdi.

Shenberi kýnning tarayyp,

Tartylyp barad Aralym.

Quatyng daghy azayyp,

Barasyng ólip, Maralym.

Qosh endi, qosh-qosh, Maral-baq,

Qarsy alam sensiz ghasyrdy.

Ózimdi-ózim taghy aldap,

Qúbylagha búrdym basymdy.

 

 

QASYNA KETEM...

Ajalgha da adam asyghady eken,

Təuekel, sening qasyna ketem.

Janyma səule qúimady qaytem,

Búl jerding tauy, tasy da bóten.

Botaday bozdap, bozaryp arman,

Tozady janym, ozady jalghan.

Men-daghy bir kýn məngilik sinem,

Dalama baba mazary qalghan.

Tənimdi qayta shayqasyn dalam,

Sen jylap joqtau aitasyng maghan.

Men ólgen kýni joqtaytyn adam,

Bar ekendigin bayqasyn ghalam.

Təuekel, sening qasyna ketem,

Ay qada, ólsem basyma, kókem!

 

* * *

Əy, ómir-ay, ózegimdi órtegen,

Esigimdi qaqtyng taghy ertemen.

Jaza-jaza jalyqtym ghoy men senen,

Dert ólen.

Shyryldatpay qonyrauyn esiktin,

Dert ólen-au, nege sonsha keshiktin?!

Qar-ózegim Jerge tartyp barady,

Kóship kýn.

Sen- ólensin! Jazylmaghan jylauyq,

Jazayynshy, jylamashy bir auyq.

Sezim seli janarynan jýrektin,

Túr aghyp.

Saldaqy týn sanamyzgha sanghyryp,

Sauyrymdy saghynarmyn məngilik.

Arghy betke nege ótip ketting sen,

Qanghyryp?!.

Mandayymdy tasqa sýiep sen joqta,

Balyqtayyn typyrshydym qarmaqta.

Elim meni qalghan shyghar saghynyp,

...ar jaqta.

Qara ólenim, qayta jaughan núrsyng sen,

Sýngi-kirpik synar ma eken silkinsen?!.

Múzyn jaryp ózegimning kóktegen,

Gýlsin- Sen!

 

KÓKTEM KELGENDE

Týie-taudyng silkip qaryn órkeshi,

Keldi kóktem, sýidi betten erkesi.

Óristerde tórt týligin emizip,

Bosaydy endi sýtke tolghan Jer tósi.

Tirshilikting ózegine tamsa nər,

Topyraqqa torqa japty maysalar.

Úiqydaghy ólenimdi oyatyp,

Didarymdy aimalady Sal-samal.

Tang bozynan shopan atam jaysa mal,

Jýregimning boztorghayy ən salar.

Qayyn-qyzdyng qytyqtap túr tamaghyn,

Aynalayyn japyraqtar, alqalar.

Samal esip, saumal janbyr sebelep,

Gýl sanady, gýl qanatty kóbelek.

Mening de oiym dəl solarday úshar-dýr,

Jyrdyng dənin qauyzynan kóp elep.

 

ÝRKIN OI

Týsinbeymin, Qúday-au, týsim be búl?

Kómeyimnen tógilgen týtin be jyr?!

Adamdardan baramyn bólektenip,

Əyteu mening bir pəle ishimde jýr.

Múng baylanyp ərbir tal shashyma da,

Týsip kele jatyrmyn sahynadan.

Qúmyrsqalar keudeme keulep kirip,

(Tolyp alghan siyaqty basyma da.)

Bir halyqtyng qayghysy bir basynda,

Ómirge aqyn kelgen song jyrlasyn da.

Mening janym terbelip túrghan syndy,

Týndey qara sayqal qyz syrghasynda.

 

EGIZ ShUMAQTAR

Qatygez ómir, tong jýrek,

Kónilge qayghy túna ma?!

Úlytau, ózing eljirep,

Qúlata kórme jyragha.

Syrtymnan mening sen de qyz,

Sylqyldap kýlip synama.

Jesirim be eding jenge- kýz,

Jelkeme kelip jylama.

 

* * *

Kedergim qalyng ejelden,

Sezinem, bərin, sezem men.

Bezbýirek ómir bezergen,

Asyrmay keled kezennen.

Joghalyp jastyq kóktemi,

Sezimder sergek nege ólgen?

Bosatar týri joq meni,

Qasiret- qayys kógennen.

 

* * *

Jyrymda mening myng yrghaq,

Əy, ómir, tynda, tyndama?!

Dýniyege kelgen shyryldap,

Bir ólen- beyne bir bala.

Kóz aldyng tartsa qaranghy,

Shapaghyn keshting kiyersin.

Qanshalyq sýiseng balandy,

Ólendi sonsha sýiersin.

1984-2011 j.j.

 

* * *

Jýrekti bólip tənimnen,

Tapsyryp Jerge deneni.

Ilesip sayqal- saghymmen,

Bir jaqqa ketkim keledi.

Sayynda taudyng kóktegen,

Bútanyng týbin panalap.

Shuaghy Kýnning óppegen,

Bir kesek múzbyn domalaq.

Ayghayy jardyng kónilsiz,

Jazugha endi otyrsan.

Oshaqtyng asty ómirsiz,

Qanyrap jatyr baqyrsham.

Túrasyng kóshe boyynda,

Sapynda joqtar júmysy.

Jazbaghan óleng oiynda,

Kelesing ýige týn ishi.

Kóterip oilar ap-auyr,

Óleni ólip ishinde.

Oyandy keshe bahadýr

Auylyn kórip týsinde.

Mayy joq, kemik kemirip,

Mayysyp qalghan tisimde.

Marapattargha kómilip,

Aynalghan kýni mýsinge,

Túrarmyn...

Əzir týsinbe!..

Tas qala.

 

* * *

Bilmeymin janymda bir qinalu bar,

Kesemde qolymdaghy qúighan u bar.

Desem de onashada jolyghayyn,

Kóshemde jaryghymdy úrladyndar.

Qinaghyng kelse meni, qinalayyn,

Basynday taz tóbening tyrnalayyn.

Asylday jýregindi qaq aiyryp,

Jasynday janarymmen bir qarayyn.

Kóktemning kózindegi súraqtardan,

Qashanda qara Jerge jylap tamgham.

Jasanda jastyghymdy joghaltyp ap,

Japanda japyraqtay qurap qalgham.

 

 

BIR ShÓKIM BÚLT

Bir keshinde kóktemnin,

Shyghyp auyl syrtyna.

Súraghymdy kóp berdim,

Sheksiz əlem búltyna.

Bozingen-búlt shókimdey,

Balaq jýning jalbyrap.

Qaraly el kóshindey,

Barasyng ba zar jylap.

Aytshy maghan, shókim búlt,

Qayghysy ma eng dalanyn.

Jibitpese ókindik,

Tamshyng tastyng tamaghyn.

Kóktemde kóp jylamay,

Kýzde nege bozdaysyn?!

Jýr minezing únamay,

Ótkenimdi qozghaysyn.

Anam mening kýzde ólgen,

Kýz jútady kóktemdi.

Syrlasamyn kimdermen,

Kimge aitamyn ókpemdi?!.

Shókim búlty Sauyrdyn,

Janbyryndy saghyndym.

Kirbendigin ketkeysin,

Juyp-shayyp janymnyn.

Kóktemening kezi dəl,

Qandyratyn Jer shólin.

Aq sýtindi tógip al,

Bosap qalsyn emshegin.

 

* * *

Sary dala,

Syrymdy tynda menin,

Sinip bara jatqanday qúmgha kólim.

Ómir tepti ózekke ógey úlday,

Men baqytyn kimderding úrlap edim?!

Sary dala, janymdy bilseng edi,

Shuaghy joq sózine kim senedi?

Jýregimdi jasyryp japyraq mún,

Janarymnyng ishinde núr sónedi.

Sary dala, men saghan múng shaghamyn,

Moyynymdy qylday-aq qyrqa ma Kýn?

Órtep jatyr kempir-týn keudemdegi

Júlyp alyp tózimning shyrshalaryn.

Qyrau múndy qabaqtan týsir kelip,

Barghan sayyn barady kýshim kemip.

Jem shash maghan, bir kýni qalatynday

Keudemdegi kógershin qúsym da ólip.

Tóge salyp basyma týn týnegin,

Synap əli jýr me eken mýmkin elim?!

Kóbelek jyr qondyryp men kelemin,

Kóktem shashqan gýlderge býrtik erin.

Baryp edim batysqa Kýn barmaghan,

Tondyrdy múng tənimdi múzdan jaman.

Eki ghasyr ótkerip kelip túrmyn,

Aqynyndy jarylqa túrghanda aman,

Aynalayyn altyn el,

Imandy Anam!

 

 

BEU, DÝNIYE

 

Erjan Qydyrbayúlyna!

 

Beu, dýniye, sen osy ne bilesin?!

Túlpar jyrdyng shanyna kómilesin.

Beting jaryq túrghanda beri qarap,

Bedireymey besti úldyng ber ýlesin.

Beu, dýniye, sen osy bilding qansha,

Jaryq sila jýrekke múng qúighansha.

Ólenimdi aitamyn qara tasqa,

Ózeginde óltirip qor qylghansha.

Sensiz qolym salmaymyn ózime-ózim,

Arbamasa jylanday ómir- ólim.

Beu, dýniye, men sening jýregindi,

Bórisindey taulardyng kemiremin.

Qara jerding qadalyp keudesine,

Qantarylghan túlparmyn kermesine.

Qara týndi qaq jaryp kele jatqan,

Ótemisting balasy keldi esime.

Mahang tughan edi ghoy Ótemisten,

Sol babamnyng sarqynyn sheshem ishken.

Beu, dýniye, jaulaspa menimenen,

Men ózinning keudennen kesel ishkem.

Mang qyrany dalamnyng Mahambetter,

Jyr tenizge bop kelgen qashanda ótkel.

Beu, dýniye, qasyma keler bolsan,

Óz balamday bauyryma basam dep kel.

Keudemizde túnshyghyp túmsa qayghyn,

Jarqyldasyn janarda bir sət aibyn.

Men jetelep baramyn bolashaqa,

Mahambet pen túlparyn Isataydyn.

Beu, dýniye, kelmey me týsinging de,

Syrtym múngha,

Tolyp túr ishim gýlge.

Bilem sening qolynnan bəri keler,

Erteng mening qanymdy iship jýrme?!

1989-2010 j.j.

 

 

JANBYRLY TÝN

Janbyrly týni tanysyp,

Janbyrly týni dostastyq.

Janbyrly týni qauyshyp,

Janbyrly týni qoshtastyq.

Syrymdy nesin qyzghanam,

Ózimdi-ózim úmyttym.

Janbyrda bizdi múzdaghan,

Jylytyp edi túnyq Týn.

Bizderdi ayap bau-baq ta,

Bauyryna ýnsiz qysyp ed.

Biz túrghan jerden aulaqqa,

Bir júldyz aghyp týsip ed.

Júldyzy eken ol kimnin?!

Jýrekti túrdy múng qysyp.

Ózimdi əreng sendirdim.

Tóbemde ajal jýrdi úshyp.

Men aman qaldym ajaldan,

(Kelmeske) biraq Ol ketti.

Myng təubə deymin o, jalghan,

Oshaghyng oty sónbepti...

Erjanym!

 

 

SYNAR QÚS

Kýz de keldi, shyq túrdy jasyl belge,

Aq seleuler soghyp túr basyn jerge.

Búlttay bozdap barady jalghyz aqqu,

Janarynyng tamyzyp jasyn kólge.

Jaraly qús janymdy sezine me?!

Úiyp túrdy jas kelip kózime de.

Qara jerge qadalyp qalghan ýnsiz,

Qazyq tənim siyaqty óli dene.

Ketken syndy tirshilik qaqyrap bar,

Kóldey múngha malshynyp atyraptar.

Tyr jalanash sheshinip qyzyl qayyn,

Tym-tyraqay qashyp jýr japyraqtar.

Qabaghynda nar qayyng qyrau-qayghy,

Tyrnalardyng tizbegi tyraulaydy.

Synyq qanat synar qús tóbemdegi,

Jalghyz qalghan botamnan bir aumaydy,

ARGhY bette!

 

 

MENDI QYZ

Bir keship edik tang shyghyn,

Alaulap arman kózinde.

Balalyghynnyng sarqynyn,

Siladyng kimge kezinde?!

Ayta almay maghan syryndy,

Jýzindi judy tamshylar.

Tamshylar, bəlkim, búrynghy,

Aytylmay qalghan ən shyghar.

Sezim be qalghan sarqylmay,

Ózindi qinay bermeshi.

Ashylghan ba əlde, Ay tumay,

Terezenning perdesi?!

Ot eding shirkin, mendi qyz,

Janymdy bir kez órtegen.

Kózinnen kórip endi kýz,

Kózinnen nege dert emem.

Jelkene bitken sýikimdi,

Taryday qara mendi anau.

Qashyryp týngi úiqymdy,

Sipaghan kýnder

Arman-au!..

Ne degen bizding dala ken?!

Alysta qalghan taghdyr-ay.

Jelkene bitken qara men,

Jelkeme mingen qayghyday!

 

 

BALA KÝNGI BAL ARMAN

Kók tóbeler bauyrynda,

Terushi edik jauqazyn.

Ótetúghyn tau, qyrgha,

Sorghyzyp búlt sausaghyn.

Kók jusannyng nilimen,

Boyap eki balaghyn.

Oynaytúghyn týnimen,

Esinde me bala kýn?!

Kezdesudi ózinmen,

Jazdy taghdyr taghy da.

Jalghyz tamshy kózinnen,

Týsti qúlap janyma.

Shónet sening kózinde,

Syr qalghanyn jasyryn.

Sezbeppin ghoy kezinde,

Keshir, meni, asylym.

Bala kýngi bal arman,

Kózinde bir súraq túr.

Keudemizde qamalghan,

Jýrek ýnsiz jylap túr.

 

 

JEZTANDAY

Óleng jazsam shayyrlarday bayyrghy,

Týnimenen tauysyp kóz mayymdy.

Tamsanushy eng tandayyndy qaghyp sen,

Sol dybystar taghatymnan aiyrdy.

Óleng jazsam, tyqyldaytyn tandayyn,

Shyqylynday saghattyng búl qanday ýn?!

Kirpigine damyldaytyn tamshylar,

Týnge tamyp, shashylarday armanym.

Óleng jazdym, tamsanuyng bastaldy,

Kózimmenen terbep túrdym jas taldy.

Tandayynnan shyqqan dybys úlghayyp,

Qaq aiyryp bara jatty aspandy!

 

 

GÝLNARDYNG QOShTASUY

Sen býgin ýilenesin,

Basqa bir ýige enesin.

Esinnen shyghar meni,

Es-týssiz sýimegesin.

Ýirilgen jas pa kózge?

Qonasyng basqa kólge.

Syrghaly sezimindi,

Syndyryp, tasta kórge!

Kómip ket məngilikke.

Atpaytyn tandy kýtpe.

Men degen ózing jazghan,

Ólenge songhy nýkte.

Úshasyng biyik-biyik,

Keudeme kýiik qúiyp.

Kel beri, aqyrghy ret,

Qalayyn sýiip-sýiip.

 

 

JÝREKSIZ DENE

Sezem maghan, sensiz baqyt qonbaydy,

Erimeydi keudemdegi sen-qayghy.

Bir kýrsinip qoysang ghana bolghany,

Kórgen sətte jalghyz úshqan torghaydy.

Esine alyp erteli-kesh oilama,

Baqytyndy bútaghyma baylama.

Taghdyr jazyp tar kóshede keziksek,

Basyndy iyip, kýlip ótshi jay ghana.

Taghdyr bizdi tas betine tamyzghan,

Ekeumiz de aiyryldyq tamyrdan.

Nege ghana berip eding sen maghan,

Jýregindi júlyp alyp janynnan.

Sen de meni,

Men de seni kýiretip,

Janymyzdy jalghyzdyqqa ýiretip,

Eki bólek ketip bara jatyrmyz,

Jýregi joq qúr deneni sýiretip.

 

 

* * *

Kónilim nege kók túman,

Jýzimnen nege qashty qan?

...botaqanym-ay, men kimge,

Taghdyryndy tapsyram?!

Kónilim nege oiran búl?

Arylmadym-au oidan bir.

Alaqanynda taghdyrdyn,

Quraysyn-au, qayran gýl.

Kónilim nege qan maydan,

Ajarym nege sarghayghan?

Baqytyng bolyp aldynnan,

Jolyghar eken qanday jan?!

Kónilim neden búzyldy,

Kýderim nege ýzildi?!

Tondyrmay taghdyr qyzyndy,

Aqyngha syila syzyndy.

 

 

JAN

 

Ayym -«tәurat»,

Janym -«zәbýr»,

Ar -«injil».

O, Tәnirim, Núr«qúrangha» tabyndyr.

Tónirekke jayylady bir kýni,

Jýrektegi jusap jatqan Tabyn-Jyr!

 

 

* * *

Teris qarap,

jatyp qaldyq ekeumiz,

Ne bop keter ekenbiz?!

Sen oiladyng basqa jan,

Men oiladym bóten qyz.

Teris qarap biz jattyq,

Sóilemedik syzdap týk.

Kóldey kórpe jetispey,

Tənimizdi múzdattyq.

Ay batady qiya almay,

Kýn shyghady úyalmay.

Mynau tylsym ýnsizdik

Jelkemizdi qiyarday.

JANARYM!

 

 

ANA

(poema)

I

Talyqsyp baryp Kýn batqan,

Taulardyng təni qyp-qyzyl.

Keudemdegi qúndaqtan,

Sheshilip jyrym, shyqshy bir.

Tosyrqap túrmay múndayda,

Tepkile, ólen, keudeni.

Manghaz dalanyng qúrghay ma,

Malynghan múngha jórgegi?

Keudende jýrgen Ýn ólse,

Tulama jýrek, búlqynba.

Ilesip ketpe tym erte,

Saghymday sayqal sylqymgha.

Tenizge tenep qaytesin,

Túnghiyq týn-qyz janaryn.

Tartylyp bara jatpay ma,

Tabighat-Ana, anaryn.

Janarda Kýndey sónedi,

Ensendi berme, Alatau.

Tarih shaldyng ózegi,

Ólgen be, nege samarqau?!

 

Qarashy, taugha, betkeyge,

Jusandar qayda, jalbyzdar?

Qaharyn bir kýn tókpey me,

Týnerip túrghan sal-qúzdar?..

Jatqan joq tegin kýrsinip,

Jaraly Anam- dala jəy.

Túr neden janyng týrshigip,

Aq tamaq qayyn, qaraghay?

Qayynnan azghan adammyn,

Oyymdy auyrsynbaghyn.

Qalaysha erte joghaldyn,

Syndarly samyrsyndarym?

Tang atpay Kýnim kelmeydi,

Aghady ómir ózeni.

Tarih aityp bermeydi,

Dalanyng kəri teregi.

Basymnan baghym taydy ma,

Bəribir ómir emes mún.

Bolmandar ortaq qayghyma,

Sonynda ketsem elestin.

Jaqsy jyr jazsam dep keyde,

Armanda jýrdim qansha kýn.

Jete almay ARGhY betkeyge,

Qajydy janym, sharshadym.

 

Janyma jasyn tamyzyp,

Baghymnyng bərin Jer jey me?!

Bir baqyt ketse jan ýzip,

Bir baqyt taghy kelmey me.

Saghymdy quyp jeter me oi,

Kóshimen uaqyt joghalghan.

Osynsha tozyp keterdey,

Auylgha, kóke, ne bolghan?!

Qara búlt oinap aspanda,

Týn jeli terber qoghany.

Tonazyp túrghan jas talgha,

Torghay jyr qalay qonady?!

Ólgenmen birge ólmek kim,

Təuekel, sabyr qylayyn.

Toz-tozy shyqqan jer-kóktin,

Kóz jasy bolyp túnayyn.

Qaranghy týnde qamyghyp,

Atyrap, nege jylaysyn?!

Qara shəlisin jamylyp,

Ómirding ózi múnaysyn.

Bozqaraghyny bozdaghan,

Qúshaqta meni, boz dala.

Basymdy qoyyp keudene,

Alayyn myzghyp az ghana.

 

Otyna malyp jalghannyn,

Taghdyrym taghy jylatpa.

Ólimge-daghy san bardym,

Óle almay qayttym biraq ta.

Ózindi-ózing óltiru,

Bərinen qiyn eken-au.

Bar mende azdap búlqynu,

Saghyndym seni, kókem-au.

II

Janghyryp jartas tau qayghy,

Janymda mening býginde.

Oyymnan óleng qaulaydy,

Tynymsyz shahar týninde.

Əlsirep janyp aldymda,

Balauyz sham túr kədimgi.

Əketip qayda qaldyndar,

Qasymda jýrgen baghymdy?

Taghdyrym, jauap ber maghan,

Ne deymin erteng qauymgha.

Qasymda jýrgen sorly adam,

Ketti aghyp qaysy aghyngha?

Baqytsyz maghan kýn qayda,

Baqytymdy izdep tabayyn.

 

Qayghymdy qayyng tynday ma,

Təuekel aityp baghayyn.

Qyzaryp batqan kýnderge,

Qyzaryp úzaq qaraymyn.

Qalada qanghyp týnderde,

Júldyzyn kókting sanaymyn.

Janardan nege jas tamdyn,

Búlynghyr oilar basymda.

Júldyzy aghyp aspannyn,

Jondargha sinip jatyr ma?

Jol izdep jýrgen jalghyzdyn,

Janary bolyp janayyn.

Qyrlardy kezgen qar qyzdyn,

Kóz jasy bolyp tamayyn.

Shaharda mening ermegim,

Júldyzben ghana syrlasu.

Oyymnyng toqyp órmegin,

Múnarly taumen múndasu.

Kelmeske ketken Anama,

Barayyn desem jayaumyn.

Quanysh týiip sanana,

Qasyma kelshi, ayaulym.

 

Ketting be sen de ghayyp bop,

Arghymaq eles, týsimdey.

Janynda bar dep aiyp kóp,

Jýrsing be əli týsinbey?!

Bar ma edi syrym ashpaghan,

Barasyng ýrkip sen nege?

Menimen birge basqa jan,

Alghan ba kirip keudene?!

Saqina saghym qualap,

Qay mangha qashtyng qasymnan.

Dúghalap əlde, dualap,

Dýniye, saghan bas úrman.

Ekensing meni qate úqqan,

Tamyry taza pendemin.

Aqyldan emes, baqyttan,

Azyraq qana kendemin.

Jyly dep aitpa qabaghyn,

Qabaghym jyly, ishim u.

Ómirdi shyndap, qaraghym,

Ólimnen qiyn týsinu.

Armangha qashan jetem-au,

Tauysyp taghdyr kýibenin.

Ajaldan auyr eken-au,

Týsinbey ketse sýigenin?!

 

III

Bozaryp túrghan dalagha,

Ýzilip úzaq qaradym.

Qoshtasa almay Anama,

Shyn úlyp, úzap baramyn.

Sauyrdyng salqyn samaly,

Anamday betten sýiedi.

Shylanyp jasqa janary,

Terekter basyn iyedi.

Múztaudyng múnday múzyna,

Qyzyghyp nesin qaradym?!

Auyldyng qara qyzyna,

Ayta almay arman baramyn.

Jarylghap tughan tauyma,

Jamyray singen bala kýn.

Jiydeli baqsha-bauyma,

Qosh aityp ketip baramyn.

Qimastyq mendegeni me,

Qytyqtap jeli dalanyn.

Qoshtasyp jengelerime,

Quana almay baramyn.

Qúshaqtap dostar taghy da,

Tamyrdy kezdi san aghyn.

Qoshtasyp ústazdaryma,

Qalagha ketip baramyn.

 

Jəudirey qarap kók shópke,

Taghdyryn keshtim aranyn.

Qosh aityp ana-mektepke,

Mekennen bezip baramyn.

Basymdy tosyp jauyngha,

Shomylghan kýnder saghymgha.

Elesi qalyp janymda,

Qoshtasyp túrmyn auylgha.

Jusany Júpar qyratpen,

Kýlkisi kəusər búlaqpen,

Qoshtasyp ketip baramyn,

Jýzimdi jasqa shylap men!

Quanysh ýshin jas tógip,

Armandar ýshin myng ólsem.

Qalady deme tas bolyp,

Kóremin bərin kýni ERTEN.

Quana jylap kórmegen,

Pendeler sirə, ne bilsin.

Quansang kózden kóldegen,

Quanysh jasy tógilsin!

IV

Eske alyp esil Anany,

Eniremeyin desem de.

Qasiretterding sharaby,

Shayqalyp túrdy kesemde.

 

Tabylmay eshbir aghayyn,

Jaraly jangha ýniler.

Manyrap marghau manayym,

Jamyrap qaldy iniler.

Shyqpay-aq beli besikten,

Ústady qazan qaryndas.

Quanysh shyghyp, esikten

Qasiret kirdi arylmas.

Shaghylyp shattyq shanyraq,

Sauylmay qoyy, siyry.

Ýi-ishi suyp anyrap,

Əkening týsti iyghy.

«Nemene, erkek emes pe,

Erten-aq qatyn alady».

Kórshiler kýndes, kerekte,

Bireui qatynamady.

Kóz jasyn bizge bildirmey,

Əke jýr jylap onasha.

Bir kýning bolyp myng kýndey,

Suynyp aldy qarasha.

Qasiret minip arqana-ay,

Qaldyng ba, kókem, sharshap-ay?!

Jap-jasyl ómir arsham-ay,

Shattyghyng túrsyn tarqamay.

 

Toryghyp túrmyn ómirden,

Ózine ógey-jazghanyn.

Ketkendey úshyp kónilden.

Oralmas jaqqa qazdarym.

Shoshynghan aqqu kele me,

Kóterip kóktem, shalghaydan.

Qasiret emey nemene,

Býrlemey jatyp sarghayghan.

Býldirip besik dalamdy,

Aldyng ba, qaryndastarym.

Quantyp səby ghalamdy,

Kelding be, qarlyghashtarym?!

Shoshynyp sende túrmysyn,

Úyandy kórip búzylghan?!

Barmaqtay ghana jyl qúsym,

Qanatyng nege qyzyl qan?!

Ajal bar tosar aldynda,

Jyl qúsym, kelshi qasyma.

Kezigip sen de qaldyng ba,

Adamnyng qarshyghasyna.

Keudemdi taghy tepkilep,

Tulama jýrek, jyrlashy.

Əueni netken ótkir ed,

Boztorghay ənin tyndashy.

 

Boztorghay jýrek bozdasyn,

Boz jusan, dala terbelip.

Kózimning jasy qorghasyn,

Bara jatyr ghoy jerge enip.

Kóktemeydi əzir kóktemde,

Tappadym izdep daladan.

Túqymyng qúryp ketken be,

Tobylghy, jynghyl, qaraghan?

Sekseuil shoghyn basqanday,

Bozdadyng nege, bozingen?!

Ýgilip jatqan tastarday,

Týnilip túrmyn ózimnen.

Kýnirenip týnde jylaghan,

Ýn estip qara tastardan.

Tógilmey menin

Əy, adam,

Kózimde sarqyn jas qalghan.

Túrghanda tózim azayyp,

Úyalap ýrey keudeme.

Peyili ketken tarayyp,

Ne deyin mynau pendege?!

Jatady keyde aghalar,

Jauyz dep, tənir-qasqyrdy.

Biz toyyp etke, al, olar

Qanshama təulik ash jýrdi?!

 

Kózinde ýrey kóshkini,

Ne degen jýdeu keskini.

Jegeni ýshin eshkini,

Kórip jýr bizden tepkini.

Jep keter me eken ózindi,

Qalghanda jalghyz onasha?!

Sýiekten óter jelindi,

Soqtyra kórshi qarasha.

Keudene sening esiktey,

Kóz jasym mening tógiler.

Qúry ma eken keshikpey,

Úlyghan Aygha bóriler.

Oylargha teniz shomasyn,

Onasha qalghan sətterde.

Tógilmey jýrgen sol jasym,

Tógilip ketti dəpterge.

Shydamym óldi rasynda,

Auylgha ketem, qúrysyn.

Kókemning bolyp qasynda,

Jenildeteyin júmysyn.

Oqydym jeter biraz jyl,

Aldym ghoy bilim kóp-kórim.

Úl bolsam eger shyn alghyr,

Oqiyn ómir mektebin.

Týnerip túrghan kók aspan,

Ómirim saghan únay ma?

Əteshtey jemge talasqan,

Talastyq ózen, múnaygha.

Dalamnyng tósin tilgilep,

Kanaldar qazdyq su aghar.

Tenizden kelgen týngi lep,

Sen-daghy mendey jylap al.

Tariyh, ózing bagha ber,

Bólingen bóri toptargha.

Tózedi qansha Ana-Jer,

Tóbeden jaughan oqtargha?!

Tabighat əbden sharshady,

Úlidy taugha bóriler.

Anamyz bolghan Jer shary,

Anamday mening kóz iler.

Kebinge jyrymdy orama,

Esine salar Qúdaydy!

Ózindi tughan Jer-Ana,

Ózinnen ghúmyr súraydy!

1988-2012 j.j. Jemeney Almaty.

 

 

KÓKE

Mening kókem qap-qara shúbar adam,

Qaramasyn, qaraugha shydamaghan...

Shúbarlyghy bolsa da únamaghan,

Bolghan anam jiyrma jyl synar oghan.

Mening kókem shúp-shúbar, qap-qara adam,

Ala jibin eshkimning attamaghan.

Óz kókemdi ózim-aq maqtap alam,

Syrty qara, jýregi appaq adam.

Shúbar gýli sheshekting shyqqan betke,

Tamshylardyng taby ghoy búqqan bette.

Qara degen úghym ghoy qasiyetti,

Qara daghy betimning jusam ketpe.

Qara boyau, qara ólen- bay úghymy,

Qara taular qazaqtyng jayylymy.

Kókemizding betinde myng shúnqyr bar,

Bireuining osy óleng qayyrymy.

Abai.kz