Myna súhbat osydan birneshe jyl búryn orys sayttarynyng birinde jaryq kórgen. Nege ekenin qaydam, búl maqala ózining ishki mazmúnymen, jurnalisting taqyrypty ashu mәnerimen maghan birden únady. Maqalanyng qyzyqty әri tanymdyq tústary kóp. Súhbatta aitylghan mәselelerding kóbisi әli de ózekti әri búdan dindes bauyrlarymyzdy tolghantyp jýrgen keybir saualdargha da jauap tabugha bolady. Sondyqtan tәrjimany oqyrmandarymyzgha úsynudy jón kórdik. Maqalanyng týpnúsqasyn myna siltemeden oqy alasyzdar http://www.rosbalt.ru/ukraina/2011/02/28/823883.html

Oleg Kolenchuk:  (Múhammed Áliy:) Qúranda barlyghynyng jauaby berilgen

- Menen kóbine Islamgha qalay kelding dep súraydy. Mening búnday sheshim qabyldauyma ómirding ózi týrtki boldy dese bolady. Ár adamnyng boyynda tua bitkennen-aq diny baghdaryn tabugha talpynys, qúlshylyqqa qúmarlyq sezimi bolady. Men mektep bitirisimen-aq Qúdaydy izdey bastadym..Hippiymen әuestendim..Jastardyng әrtýrli úiymdaryna kirip, el kezip jýrdim. Buddizmdi bayqap kórdim. Sosyn keyin dosym ekeuimiz Pamirge jol tarttyq. Yoganyng oqulyghyn qolymyzgha alyp, tauda ómir sýrgimiz keldi. Sosyn Injildi oqydym. Biraq men oghan senbedim. Maghan ondaghy biraz dýniyeler birtýrli oghashtau bolyp  kórindi.

- Naqty neni aitasyz?

Myna súhbat osydan birneshe jyl búryn orys sayttarynyng birinde jaryq kórgen. Nege ekenin qaydam, búl maqala ózining ishki mazmúnymen, jurnalisting taqyrypty ashu mәnerimen maghan birden únady. Maqalanyng qyzyqty әri tanymdyq tústary kóp. Súhbatta aitylghan mәselelerding kóbisi әli de ózekti әri búdan dindes bauyrlarymyzdy tolghantyp jýrgen keybir saualdargha da jauap tabugha bolady. Sondyqtan tәrjimany oqyrmandarymyzgha úsynudy jón kórdik. Maqalanyng týpnúsqasyn myna siltemeden oqy alasyzdar http://www.rosbalt.ru/ukraina/2011/02/28/823883.html

Oleg Kolenchuk:  (Múhammed Áliy:) Qúranda barlyghynyng jauaby berilgen

- Menen kóbine Islamgha qalay kelding dep súraydy. Mening búnday sheshim qabyldauyma ómirding ózi týrtki boldy dese bolady. Ár adamnyng boyynda tua bitkennen-aq diny baghdaryn tabugha talpynys, qúlshylyqqa qúmarlyq sezimi bolady. Men mektep bitirisimen-aq Qúdaydy izdey bastadym..Hippiymen әuestendim..Jastardyng әrtýrli úiymdaryna kirip, el kezip jýrdim. Buddizmdi bayqap kórdim. Sosyn keyin dosym ekeuimiz Pamirge jol tarttyq. Yoganyng oqulyghyn qolymyzgha alyp, tauda ómir sýrgimiz keldi. Sosyn Injildi oqydym. Biraq men oghan senbedim. Maghan ondaghy biraz dýniyeler birtýrli oghashtau bolyp  kórindi.

- Naqty neni aitasyz?

-  Mәselen bir ghana «jaqynyndy sýie bil» degen ósiyetti alayyq. Ádemi sóz. Biraq ómirde ony qalay iske asyrasyn? Aytalyq, mening bir kórshim músylman, endi biri evrey, ýshinshisi saghan erip shirkeuge mýlde barmaytyn adam, tórtinshisi Qúdaygha senbeytin óz aghayynyng bolsa... Búlardyng qaysysy sonda mening «jaqynym» bolady? Búl ósiyetti tarqatyp týsindiru kerek. Búnday saualdardyng jauaby Islamda tolyq berilgen, al hristiandyqta ol joq, sondyqtan osynday mәselege baylanysty әr dinbasydan әrtýrli jauap estuge bolady. 90-jyldardyng basynda Mәskeuge jii jol týsetin boldy, Arbatta boldym. Osy kezde Bhagavadgitti qayta oqy bastadym, keyin Injilge auysyp, baptisterding shirkeuine bas súqtym. Kezek Qúrangha kelgende, bastapqyda ony birden týsinbedim. Maghan ol Injilding syghymdalghan núsqasy siyaqty bolyp kórindi. Sosyn qaytalap oqy bastaghanda kenetten ondaghy Aqiqatty úqtym. Sol sәtte músylmandyqty qabyldau ýshin meshitke qaray jýgire jóneldim.  Óitkeni Jaratushygha iman keltirmey jatyp jolshybay ólip ketem be degen qorqynysh boldy boyymda.

- Qatty qoryqtynyz ba?

- Búrynghy taz qalpyma týsip, Qúdaydan qayta qol ýzip qaludan qoryqtym. Meshitte alghashqyda maghan sekemmen qarady. Búl onay jol emes ekenin eskertti. Biraq men shegingen joqpyn.

- Din degenimiz - senim ghana emes, búl әleumettik sharttylyqtardyng tútas bir toby. Jana mekenge jersinu qiyn bolmady ma sizge?

- Onay bolghan joq. Mәselen edenge otyryp ýirenudi alayyq. Sosyn óz júmysymda men tiri januarlardy beyneleuden bas tarttym. Ol kezde Qyrymda sharighattyng shartymen soyylghan mal etin satyp alu qiyn bolatyn. Tauyqty ózim bauyzdauyma tura keldi. Basynda Qyrym tatarlarynyng tilin bilmedim, qazir endi arab tilin ýirenuge qajettilik tuyp otyr.

- Dostarynyz qalay qarady?

- Qúranda  «dinsizderdi dos tútpandar» dep anyq aitylghan. Ol kezde men bir әielmen túratynmyn. Balamyz boldy. Ol IYegova kuәgeri bolatyn, sondyqtan Islamdy jalghan din sanady. Dostarymda osylay qarady. Týsindirmekshi bolyp edim, eshqaysysy sózime qúlaq asqan joq, sosyn olarmen qatynasymdy ýzdim. Al bir jyldan keyin jana dostar taptym. Bastapqyda bәri maghan meshitke kezdeysoq kirgen bireu bolar dep kýmәnmen qarap jýrdi. Keyin týsingen song bәrimiz jaqyn dos bolyp kettik.

- Ata-ananyz qalay qabyldady?

- Eshqaysysy búghan quanghan joq (kýledi). Ákeme aityp týsindirip edim, ol maghan jauabyn әli ózimde bilmeytin qiyn súraqtardy tópeletip qoyyp tastady. Al uaghyzdyng arqasynda sheshemning betin beri qarattym. Keyin ol kóp úzamay Islamdy qabyldady. Biraq, shyny kerek, búl ýshin maghan 10 jylday uaqyt qajet boldy.

- Al әieliniz she?

- Ol orys tilinen sabaq beretin.  Biz sharighat boyynsha nekelestik. Biraq ol kóp uaqytqa deyin iman keltirmey jýrdi. Qúdaygha senbegen song әielinizdi dәstýrge sәikes kiyin dep taghy kýshtey almaysyn. Búnday sheshimdi adamnyng ózi qabyldauy kerek. Biraq men ýmitimdi ýzgen joqpyn. Nәtiyjesinde eki jyldan keyin әielim de dinge kirdi.

- Jana dindi qabyldaghannan keyin shygharmashylyghynyz ózgerdi me?

- Árbir suretshining shygharmashylyghy uaqyt óte ózgeredi. Qalay sezetinin bilmeymin, músylmandyqqa deyinde men osy kәsippen ainalystym, biraq keybireuler mening suretterimde hristiandyqtyng belgisi joq ekenin aitady. Islamgha deyin  peyzajdardy muzyka tyndap otyryp әsirese rok-muzykanyng әserimen salatynmyn, al Islamda muzykagha oryn joq, osy tynyshtyqtyng әseri mening júmystarymnanda biline bastady. Jalpy músylmandar qatty emosiyagha berilmey birkelki tynyshtyqta ómir sýredi.

- Meninshe teledidardaghy janalyqtar sizding sózinizdi teriske shygharatyn siyaqty.

- Men islamdy qabyldaghan kezde lankesshiler turaly әngimening birde-bireui bolmaghan. Ál-Kayda men Sheshenstandaghy soghys ta bolghan joq. Júrt músylmandardan dәl qazirgidey qoryqpaytyn.

- Al júrttyng býginderi islam turaly estip-kórip jýrgeni eshkimdi ýrkitpey me?

- Islam turaly aitylyp jýrgen qazirgi әngimelerding barlyghy  ózge júrttyng dinimizge qyzyghushylyghyn oyatyp, islamdy jaqynyraq tanyghysy keletinderding qataryn kóbeytude. Teledidardyng shyndyqty aita bermeytinin bәri biledi.

- Batys órkeniyeti men islam әlemining arasyndaghy qyrghiy-qabaq kózqaras kýsheygen kezdegi  alghashqy әseriniz esinizde me?

- Áriyne, ynghaysyz jaghday boldy. Biraq keyin Mәskeudegi jarylystardyng arandatu ýshin jasalghany, 11 qyrkýiektegi oqighanyng da dәl osynday niyetpen úiymdastyrylghany turaly aqparattar jariyalandy ghoy.

- Al әlemning kóp jerinde músylmandardyng qatysuymen bolyp jatqan soghystar turaly ne aitasyz?

- Bireulerge soghystyng bolghany tiyimdi. Al kimge tiyimdi bolsa solar osydan aqsha tauyp otyr degen sóz. Islamda múnday nәrse mýlde joq. Bizding dinimiz beybit din. Senimen kórshi túratyn, ózinnen esh jamandyq kýtpeytin adamdardyng arasynda jarylys jasaugha bolmaydy. Búl islam emes. Jalpy Sunnetti bekem ústanatyn músylmandar eshqashan basshygha qarsy shyqpaydy. Islamdaghy aghymdardyng kóbisi-taza sayasattan tughan. «Músylman bauyrlar», «Hizb ut-Tahriyr» solardyng qatarynda.

- Fundamentalisterge qalay qaraysyz?

- Payghambarymyz ben sahabalardyng zamanynda qalyptasqan Qúrannyng týsinigi bar. Mәselen, «Hizb ut-Tahrirlyqtar» óz sheyhtaryn payghambardyng izbasarlarynan joghary qoyyp, ayattardyng maghynasyn ózderinshe taldaydy. Habashitterde solay. Búlarda óz sheyhtarynyng sózin ertedegi ghalymdardyng pәtuasynan biyik qoyady. Bizde bir ghana prinsip bar. Ol әuelgi negizden auytqymau. Qyrym moldalarynyng kóbisimen búl mәselede ortaq pikirdemiz.

- Pravoslaviyada shirkeuding ishindegi kýnә, shirkeuding kýnәsi emes, kerisinshe kýnә oghan qarsy degen payym bar. Býginderi islam әleminen qatygezdikti jii bayqaymyz. Osyghan jauapty  qaydan tabugha bolady?

- Tek Qúran men Sýnnetten ghana. Jalpy Siriya, Iordaniya, Mysyr siyaqty birqatar islam elderinde hristiandar bayaghydan bar. Eshkim olargha tiyispeydi. Olardyng shirkeuleri men sinagogalary da sol kýii saqtauly túr. Al Ispaniyadaghy Andalusiyadan dýniye-mýlkin tartyp alyp músylmandardy quyp shyqqanyn bilesiz. Yugoslaviyadada músylmandar  qyrghyngha úshyrady. Sondyqtan Býgingi soghysta әli ayaqtalyp bitpegen sol krest joryqtarynyng jalghasy bolyp tabylady. Biraq әdis-aylasy sәl ózgergen. Qazir endi  shiitter men sunnitterdi bir-birine aidap salyp, músylman partiyalaryn qúryp, bizdi jikke bólude. Sosyn músylmandardyng birin-biri qalay qyryp jatqanyn syrttay baqylap qana otyrady.

- Sizding pikirinizshe, islam әleminde bolyp jatqan oqighalar din dúshpandarynyng jymysqy әreketinen tughan ba?

- Áriyne.

- Hristiandar Iisustyng atymen qanshama jamandyq jasalghanyn moyyndaugha dayyn, al  sizderden osynday qadamdy kýtuge bolama?

- Eger  Qúranda búghan qatysty eshqanday dәiek tabylmasa әriyne.  Músylman dinbasyda qatelesedi. Ol da pende.

- Tәlipter Aughanstandaghy Buddanyng mýsinin jaryp jiberdi, estigen shygharsyz?

- Al siz Aughanstandaghy sol mýsinning 21 ghasyrgha qalay aman-esen jetkenin oilap kórdiniz be?  Oghan deyinde osy ónirde músylmandar túrghan. Bireulerge Ony jaryp, býkil әlemde dýrbeleng tughyzu qajet boldy. Eger Buddanyng mýsini músylmandargha ziyandy bolsa bayaghyda-aq ony búzyp tastaytyn edi. Aleksandriyadaghy kitaphanany da músylmandar órtegen joq. Búny hristiandar istegen.

Meni týsinseniz Qúranda osylardyng barlyghynyng jauaby berilgen. Hristiandarmen qalay sóilesip, qalay aralasugha bolatynyna deyin bayandalady. Tipti jat dindegilermen qalay qarym-qatynas jasaugha bolatyny Qúranda tútas bir ghylymgha para-par dýnie desek bolady. Al hristiandarda búl joq.

- Sonda hristiandarmen yntymaqta ómir sýruding mәnisi nede?

- Adasyp jýrgenderge uaghyz jýrgizip, olardyng qatesin týsindiru kerek. Bir nәrseni týsinu qajet, dýnie ózgerip barady. SPIYD, nashaqorlyq, betimen ketken balalar, týsik tastau-osynyng bәri hristiandardyng sanyn azaytuda. Al músylmandardy búnday keselder jalpylama aitqanda ainalyp ótude.

- Orystar sizderge qalay qaraydy?

- Qalypty qaraydy. Biraq keyde meni Ben Laden deytini bar (kýledi). Degenmen Qyrymda islamdy qabyldaghan slavyandar sany jyl sayyn artyp barady.  Basynda men jalghyz bolatynmyn, keyin qatarymyzgha eki orys qosyldy, sosyn birtindep kóbeye berdik. Búryn kópshiligi músylmandargha kýieuge shyqqan әielder bolsa, endi jasy qyryqqa deyingi er adamdarda kóptep úshyrasady. Barlyghyn dinge alyp kelgen qoghamdaghy tensizdik. Songhy jyldardaghy islamgha qarsy baghyttalghan sharalar kerisinshe búqaranyng dinimizge degen qyzyghushylyghyn arttyra týsti.

- Islam ómirding barlyq tústaryn retteydi delik. Qarapayym súraqtargha jauap izdep keletinder kóp pe?  Keyde kýmәnge  erik beretin keziniz bolmay ma?

- Qanday Kýmәndi aitasyz?

- Endi suretshi degenimiz kýmәnmen ómir sýretin adamghoy..

- Óz júmysyma kýmәndanuym mýmkin, biraq dinge kýmәndanbaymyn.

- Siz Qúran men Injildi, músylmandar men hristiandardy jii salystyrasyz. Nelikten?

- Óitkeni men bir kezderi shirkeuge baryp, talay mәrte Injildi oqyghan adammyn. Búlar maghan jaqyn taqyryptar. Sondyqtan ýnemi salystyrumen bolamyn. Óziniz oilap kórinizshi. Islamda ajyrasugha rúqsat etilgen, al hristiandar oghan tyiym salady, biraq Batysta ajyrasqandar sany әldeqayda kóp.

- Siz әli oryssyz ba?

- Men oryspyn, biraq islam adamgha Músylman ya bolmasa Dinsiz dep qana qaraydy. Shetelde jýrgen orystardy siz osynyng qaysysyna jatqyzasyz? Men últymdy joghaltsam da, Tәnirdi tapqan adammyn.

- Biraq Qyrym tatarlary músylman bolsada Tatar bolyp qala beredi ghoy.

- Tatarlarmen salystyrghanda men taza músylmanmyn. Men ózime kerektining bәrin Qúran men Sunnetten alamyn. Al hristiandyqpen baylanysqan últtyq dәstýrlerding bәrinen   bayaghyda bas tartqam.

- Qyrymda ómir sýrgen sizge qolayly ma?

- IYә. Jalpaq tilmen aitqanda jaqsy. Bauyrlarym keybir islam elderimen salystyrghanda Ukrainada erkindik kóp ekenin aitady. Al Reseydegi jaghday mәz emes. «Músylmannyng kelbeti», «BirTәnirlik», «Músylman qorghany» siyaqty kóptegen kitaptargha ol jaqta tyiym salynghan.

Mening Sabrina men Amina degen eki qyzym bar. Mektepte qúrbylary olargha keyde tiyisetin kórinedi. Óitkeni balalarym basyna oramal taghyp, úzyn kóilekpen jýredi. Áriyne músylmandar músylmandardyng ortasynda ómir sýrui tiyis, sondyqtan biz olargha tózu qajet dep aqylymyzdy aitamyz. Bir jaghynan mektepte  balalaryma Darvinning ilimin oqytqanyn, olardyng jappay ishkilikke salynghan adamdardy kórgenin qalamaymyn. Biz qazir uaghyz jýrgizip, júrtty Islamgha tartyp jatyrmyz. Meni júbatatyn osy.

- Al sonda óner qayda qalady?

- Muzykamen qoshtastym. Tiri januarlardy beyneleytin ónerding barlyq týrinen bas tarttym. Qúranmen tanysqannan keyin әdebiyet te men ýshin manyzyn joghaltty. Kiynematografiya da uaqytty tekke ótkizu. Qazir tek keskindeme ghana qaldy. Búdan men estetikalyq lәzzat alamyn.

- Siz búrynnan osynday baysaldy adamsyz ba?

- Joq (kýledi). Óte qyzba edim. Qazir endi meni ashulandyru óte qiyn. Negizi kýshti dep ústasqandaryn shaq keltirmeytin adamdy emes, óz ashuyn auyzdyqtay biletin adamdy aitu kerek.

- Islamgha deyin sizde aqshagha múqtajdyq boldy ma?

- Men Islamgha deyin de, qazir de aqshagha múqtaj bolghan adam emespin. Mamandyghymnan jerigen kezimde bolghan joq. Tek ruhany izdeniste jýrdim. Aytpaqshy, birde sanap kórsem mening kartinalarymdy әlemning qyryqtan astam elinde satyp alypty. Olardyng arasynda músylman emester de kóp eken.

- Shetelde boldynyz ba?

- Osydan toghyz jyl búryn Saud Arabiyasyna qajylyqqa baryp qayttym.

- Dinge qatty qaraytyn bauyrlarynyz sizben  aralasa ma?

- IYә, әriyne. Olar sizdi de sózge tartar edi. Tipti aradaghy búl әngime olardy emes, aldymen sizdi mezi qylar edi. Biz eshkimge eshnәrseni tanbaymyz, tek týsindiremiz. Bizding әngimemizding nәtiyjesin Alla ghana sheshedi.

- Al jihad turaly ne deysiz?

- Búl endi eng songhy amal. Saghan shabuyl jasasa-qorghanugha qaqyng bar. Al eger adam islamdy qabyldamasa ony kýshtey almaysyn. Dinde zorlyq joq.

- Qúran jóninde әngime qozghalghanda ýnemi ondaghy dinsizderdi óltiru turaly ayattardy mysalgha keltirip jatady.

- Búnda sóilemning jartysy ghana keltirilgen. Al onyng ekinshi jartysynda «eger senderge shabuyl jasasa» delinedi. «Eger senderge shabuyl jasasa, dinsizderdi óltirinder» degen sóilemning olar «dinsizderdi óltirinder» degen bóligin ghana alyp, qalghanyn qyrqyp  tastaghan.

- Islam fanatikteri bar ma?

-IYә, «takfiritter» dep atalatyn onday aghym bar. Allanyng elshisi búlardy tozaqtyng iyteri dep atap, kezdesken jerde olardy óltirudi búiyrghan. Búlar ózderining qataryna kirmegenderding barlyghyn kәpirler dep ataydy. Biraq biz Qyrym mýftiyine baghynamyz. Onyng oi-pikirleri dәstýrli islamgha qayshy kelmeydi.

- Qanday jaghdayda siz qolynyzgha qaru alar ediniz?

- Otbasym men Ýiimdi qorghau ýshin. Shabuyl jasalghanda ghana.

- Qanday jaghdayda naghyz músylman soghysqa shyghady?

- Allanyng sózi basqalardan biyik boluy ýshin, tek Allanyng razylyghy ýshin ghana.

- Búl degenimiz jaulap alu soghysy emes pe?

- Siz búl ómirge óz qalauynyzben kelgen joqsyz. Sondyqtan  oiynyzgha kelgendi istep, ómirdi tekke ótkizuinizge esh negiz joq. Adamnyng bar ghúmyryn tәuelsizdik deklarasiyasynyng yrqyna  baghyndyryp qonggha bolmaydy. Eger músylmandar  Hristiandardyng arasynda uaghyz jýrgize alsa, hristiandar músylmandarmen beybit ómir sýre alady. Eshkimning menshikti jeri joq. Barlyq jer Allanyng menshigi.

- Biraq músylmandar hristian uaghyzshylaryn óz ishterine kirgizbeydi ghoy?

- Joq, kirgizbeydi (ýnsizdik). Sizge búl aqylgha syiymsyz bolyp kóriner. Biraq  sizder...

- Biz Músylman bolmaghandyqtan ba?

- ...Siz búl dindi tereng týsinbeysiz (ýnsizdik). Biz hristiandardy adasqandar sanatyna qosamyz. Sondyqtan ony nasihattaudyng ne qajeti bar?

- Yaghni, búl sizder ýshin búrys jol boldy ghoy?

- IYә.

- Sonda hristiandar músylmandardyng ekspansiyasyn kýshpen tejep otyruy qajet pa?

- (ýnsizdik) Islam tarihynda olar (hristiandar) birinshi bolyp qatygezdikke jol berdi. Bizge uaghyz jýrgizuge mýmkindik bergen joq, baghynghysy kelmedi, qaru alyp qarsy shyqty.

- Hristiandarmen aqylgha kelip, kelisimge keluge bolady. Dәieginiz ben dәleliniz bolsa nege bәtualaspasqa? Sizdi oiynyzsha búl kýshtilik pe әlde әlsizdikting belgisime?

- Búl әlsizdik (ýnsizdik).

- Yaghni, beybit ómir sýru mýmkin emes pe?

-  Allanyng sózi basqasynyng barlyghynan biyik túrghan jaghdayda ghana mýmkin. Eger adam islamdy qabyldaghysy kelmese, onda ol salyq tóleui tiyis. Islam memleketi Osy salyghy ýshin ony óz qamqorlyghy men qorghauyna alady.

- Ne uaghyzgha rúqsat beru qajet, ne jat dinde bolghanyng ýshin salyq tóleuing kerek. Ekeuining bireui ghana eken. Búdan basqa jol joq pa?

- Basqa joly-soghys. Biraq búl ýshin eldegi halyqtyng kóbisi músylmandar boluy qajet. Eger Angliyadaghy músylmandardyng sany 80 payyzgha jetip, olar sharighatpen ómir sýrgisi keletinderin mәlimdese, kim kederi jasaydy?

- Sonda Europanyng músylmandardan qorghanyp jatqany dúrys boldy ghoy?

- Sharighatty qalamasa, músylmandardyng qol astynda ómir sýrgisi kelmese bir jaghynan olardiki de dúrys  әriyne. Dindar adamgha dinsizderding qaysysy baghynghysy keledi deysiz. Býgingi tandaghy bizding amalymyz - tek nasihat qana. Eger qoldan kelmese - tóze túru kerek. Eger ol ónirde músylman memleketi bolmasa músylmandardyng birde-bireuining jalang kýshke sýienuine qaqy joq. Eger biz zayyrly elde túrsaq, onyng zanyna boysúnugha mindettimiz. Músylmandar zangha baghynatyn adamdar.

- Sizde soghys jaqyndap kele jatqanday әser joqpa?

- Joq.

- Yaghni, siz soghystyng bolatynyna senbeysiz ghoy?

- Siz mening әserim turaly súradynyz, súraghynyzgha jauap berdim...

Tәrjimalaghan Jolymbet Mәkishev.

Abai.kz