Ál-Farabiy atyndaghy Qazaq memlekettik últtyq uniyversiytetinin týlegi Berik Ábdighaliyúlyn qalyn júrtshylyq ózindik kózqarasy bar, ústanymy nyq sayasattanushy, qogham qayratkeri, isker úiymdastyrushy, bilikti de janashyl basshy, qayda jýrse de óz últynyn mýddesin qorghaudy birinshi kezekti mindeti sanaytyn abzal azamat retinde jaqsy biledi. Qazir ol - Qostanay oblysyndaghy Arqalyq qalasynyn әkimi.

- Berik Ábdighaliyúly, «Zamana ziyalylar zerdesinde» aydarymen beriletin materialdarda negizinen el damuyna, últ bolashaghyna qatysty mәseleler tónireginde әngime qozghalatynyn, elimizdin ótkeni men býgini sabaqtasyp, órilip jatatynyn óziniz de bayqap jýrgen bolarsyz. Ayasy ken, aytary az emes. Uaqyt, qogham, bolashaq turaly, t.b. ziyalylarymyzdy tolghandyratyn oylar ortagha salynady. Mine, osy rette býgingi әngimeni Qazaqstan Respublikasynyn Preziydenti N.Á.Nazarbaevtyn «Qazaqstan-2050» Strategiyasy - qalyptasqan memlekettin jana sayasiy baghyty» dep atalatyn halyqqa Joldauynan bastaghanymyz jón siyaqty. Sizdin osy qújatty qolynyzgha qalam alyp otyryp oqyghanynyzgha ký­mәnim joq. Joldau turaly oilarynyzben bólisseniz.

- Elbasynyng halyqqa biylghy Joldauyn shyn mәninde keng auqymdy qújat retinde qarastyrghanymyz jón. Eger búghan deyin elimizding sayasi-ekonomikalyq baghyttaryna basymdyq berilse, biylghy Joldauda iydeologiyalyq, qoghamdyq, últtyq mәseleler de keninen qamtylghan. Ásirese, ziyaly qauymnyng qoghamdyq kózqaras qalyptastyrudaghy rólining manyzdy ekeni basa aitylghan. Ókinishke oray, býgingi tanda ziyaly qauym ókilderining últtyq iydeologiya qalyptastyrudaghy yqpalynyng tómen ekenin moyyndauymyz kerek. Ózindik ústanymy bar, aitar oiyn býkpesiz bildire alatyn ziyalylar elimizde sausaqpen sanarlyqtay ghana. Solardyng ózderining arasynda mýdde ortaqtastyghy, sayasy kýsh-jiger birligi, eldik mindetterdi sheshuge bir kisidey júmylu niyeti bayqalmay otyr.

Biylghy Joldaudyng taghy bir ereksheligi - ol el ónirlerimen kórikti, әleuetti degen oidy dәtteydi. Qazir elimizdegi ýlken qalalar men auyldardyng aiyrmashylyghy jer men kóktey. Iri qalalar men ónirlerdi salystyrghanda, әriyne, disproporsiyanyng boluy zandy. Biraq, Qazaqstanda búl disproporsiyanyng ara-jigi tym alshaq.

Jalpy, býgingi kýni Elbasy algha qoyyp otyrghan mindetterdi oidaghyday jýzege asyru ýshin ónirlerge últ, til taghdyryna jany ashityn basshylardy taghayyndaudyng manyzy zor. Tipti, jalghyz әkimder ghana emes, mekteptegi әr múghalim óskeleng úrpaqty tәrbiyeleudegi ýlken jauapkershilikti sezine bilse, últymyzdyng birtútastyghyna núqsan kelmes edi. Qazirgi qoghamdaghy ahualdy alyp qaraytyn bolsaq, elimizdegi últtyq baghyttaghy iydeologiyalyq júmys әli әlsiz.

Ár nәrsening artyqshylyghy da, kemshiligi de bolady. Sonday dýniyening biri - jahandanu. Kez kelgen aqparattyng qas-qaghym sәtte taraluynyn, jogharghy tehno­logiyalardyng kýn sanap qaryshtap damuynyng adamzatqa tiygizer paydasyn joqqa shygharu әbestik bolar. Desek te, kez kelgen últtyng immuniyteti joghary bolmasa, onyng etnografiyalyq erekshelikteri osy jahandanudyng «jútqynshaghynda» ketui ghajap emes. Bizding tәuelsiz el bolghanymyzgha kóp uaqyt óte qoyghan joq. Keseldey bolghan kenestik iydeologiyanyng kesirinen qazaq últynyng tili, dili, dini, mәdeny múrasy, ruhany qúndylyqtary túralap qaldy. Áli de bodandyq sanadan tolyqtay aryla qoyghan joqpyz.

- Sizding Arqalyq qalasyna әkim bolyp taghayyndalghanynyzgha bir jylday uaqyt boldy. Ádette, basshy auysqanda halyq kәdimgidey elendep, tyng serpilis, sony baghyt, bir sózben aitqanda, jana kelgen adamnan eleuli ózgerister kýtedi. Onyng ýstine siz elge belgili azamatsyz. Halyq Úlytauda, Jezqazghanda tyndyrghan isterinizden habardar. Degenmen, әnshi Mәdy «Senen búlt, menen qayghy tarqamady» degendey, kenes zamanynda qayta-qayta «sýrinip», sodan onala almay kele jatqan Arqalyqtyng jóni bólek qoy...

- Arqalyqqa attanar sәtte múnda sharua shash etekten ekenin bildim. Arqalyqqa әkim bolyp taghayyndalu men ýshin әri syn, әri abyroy boldy. Nege syn deseniz, Arqalyq talay qiyndyqty kórdi. Toqsanynshy jyldar túsyndaghy daghdarys qalanyng kóp zardap sheguine әkep soqtyrdy. Qalanyng infraqúrylymy әbden tozghan, jylusyz, jaryqsyz qalghan tútastay móltek audandar yqshamdalyp, synyp-qiraghany da barshagha mәlim. Sodan boluy kerek, býginde Arqalyqtyng atymen shoshytatyndar bar. Birdene dúrys bolmasa, «ekinshi Arqalyq» bolasyng dep, tozudyng týbine jetken qala degen sarynda saqtandyra sóileydi. Alayda, Arqalyqta adam shoshitynday eshtene de joq. Problemasy az bolmasa da, ret-retimen sheshilip keledi. Depressiyalyq qala dep aitugha esh negiz joq.

Býgingi kýni qalanyng ózindik qúrylymy qalyptasyp, birte-birte sharuasy onalyp kele jatqan jayy bar. Múny Ýkimetting monoqalalardy damytu baghdarlamasynyng shapaghaty dep týsinsek te bolady. «Arqalyq - Shúbarkól» temir jol qúrylysynyng da ýmitin ýkilep otyrghan el senimin nyghayta týskeni sózsiz.

Arqalyqtyng bir ózekti problemasy - qiraghan apatty ýiler. Ýkimetting «Monoqalalardy damytu» baghdarlamasy boyynsha jylyna 500 million tengeden astam qarajat bólinedi. Sonyng 100 milliony osy ýilerdi búzyp tastaugha baghyttalyp otyr. Biyl qala ishindegi 160 qirandy ghimarattyng 17-sin búzbaqpyz. Qúday qalasa, tayau uaqytta barlyghynan da qútylamyz.

Arqalyq - san qatparly tarihy bar Torghay ónirining ortalyghy. Alash alyptaryn, ataqty aqyn-jazushylardy, batyrlar men danalardy dýniyege әkelgen shejireli ólkening gýldenuine ýles qosu - abyroy dep otyrghanym sodan. Ahmet Baytúrsynov, Mirjaqyp Dulatov, Ahmet Birimjanov siyaqty Alash qayratkerlerinen basqa da talay-talay esimi elge tanys túlghalar - osy ónirding perzentteri. Torghaydyng tarihyna zer sala qarasaq, kóptegen taghdyr shesherlik tarihy oqighalardyng shiyelenisi osy ónirde bolghanyna kóz jetkizemiz. Torghay - últtyq jiger, últtyq namys qalyptasqan orta desem janylyspaghan bolarmyn.

Odan qaldy, múnda Saqan Qúsayynov, Erkin Áuelbekov, Orazbek Quanyshev, Ózbekәli Jәnibekov, Maqtay Saghdiyev, Qaratay Túrysov syndy eline eleuli enbek sinirgen memleket qayratkerleri ózindik qoltanbasyn qaldyrghan. Osynday mandayaldy azamattardyng jasaghan isin jalghastyru - men ýshin ýlken mәrtebe. Sondyqtan, ekonomikalyq-әleumettik ahual bir bólek, múnda ruhany mәselelerge kóp kónil bólinuge tiyis.

- Elbasynyng jana Joldauynda әkimderdi saylau turaly aityldy. Siz osyghan qalay qaraysyz? Búl súraqty qoyyp otyrghan sebebim, esinizde shyghar, kezinde kensharlardyng basshylaryn saylau qolgha alynyp, bir dýrlikken edik qoy. Sonyng ayaghy ne boldy. Árkim «kórpeni» ózine qaray tartyp, el arasy býlindi. Yrdu-dyrdu kóbeydi. Halyq saylady degen kóptegen basshylardyng basqaru qabileti tómen bolyp shyqty. Taghy da sonyng kebin kiyip jýrmeymiz be? Ákimdikterding basshylyghyna shyn mәninde isker, talapshyl, janasha oilaytyn adamdar kelui ýshin qanday tetikterdi iske qosqanymyz jón?

- Jalpy, ónirlerdegi jaghday kóbine biylik tizginin ústaghan basshylargha baylanysty ekeni belgili. Ákimdik júmysynda adamy faktor manyzdy ról atqarady. Niyeting bolsa, mýmkindik tabu qiyn emes. Sol sebepten, әkimderdi saylau reformasyn halyqpen mýddeles basshy biylikke keluining demokratiyalyq tetigi retinde qabyldaghanymyz jón. Ákimderdi saylau jóninde az pikir aitylyp jatqan joq. Meninshe, auyl әkimderinen keyin audan әkimderin de saylaghan dúrys. Sebebi, auyldyng jaghdayy audan әkimderine tikeley baylanysty.

Desek te, býgin engizilip jatqan saylau reformasynyng búrynghy jýieden aiyrmashylyghy shamaly. Ýmitkerler belgili bir kriyteriyler boyynsha iriktelui - qajettilik. Onyng basqaru qabileti de, tәjiriybesi de qyzmetine layyqty dengeyde bolghany jón. Kezdeysoq adam basshylyqta bolmasa ghana saylaudan útarymyz kóp bolady. Ekinshiden, halyq tek túlghagha emes, onyng saylaualdy baghdarlamasyna da sýiene otyryp dauys bergeni qúba-qúp bolar edi. Búrynghy júmys istep jýrgen әkimder qayta saylanyp, eshqanday ózgeris bolmasa, onyng aqyr ayaghy halyqty aldaghandyq bolyp shyghady.

Auyl әkimderining qolynda mýmkindik joq deuimiz dúrys emes. Birinshiden, auyl әkimining ózinen tabandylyq qajet. Sebebi, audannyng qarajaty - auyldyng da qarajaty. Halyqtyng amanatyn, onyng mún-múqtajyn audan, oblys basshylaryna jetkizip, auyldyng damuyna tiyisti qarajat bólinuin úiymdastyra bilui tiyis. Isker, talapshyl, janasha oilaytyn әkimder elimizde auaday qajet.

Biz ótkennen sabaq alugha tiyistimiz. Siz aityp otyrghan keshegi jaghdaydy qaytalamau ýshin auyl әkimderin saylaudy birneshe satyly jýrgizgen tiyimdi me deymin. Auyl qariyalarynan, ziyaly qauymynan, belsendi azamattarynan arnayy alqa qúryp, solardyng ortaq sheshimimen ýmitkerler úsynylsa, ol ýmitkerlerdi audan basshysy maqúldap, mәslihatqa joldasa, saylaudyng tiyimdiligi arta týsetin siyaqty. Ózim osynday tәjiriybeni Arqalyqta engizbek oidamyn. Taghy bir aitpaghym - eger әkimning qolynan týk kelmese, ony alyp tastap, merziminen tys saylau jýrgizuge qúqyqtyq negiz qajet. Ol ýshin saylau alqasy әkimning júmysyn qoghamdyq baqylaugha alyp, әr isin tarazylap otyruy kerek.

- Berik Ábdighaliyúly, qalay desek te, kóptegen mәselelerding oidaghyday sheshilui әkimderge baylanysty. Biylik te, qarjy da solardyng qolynda. Eshkimge jalynatyn emes. Niyet bolsa, qolda bar mýmkindikterge sýiene otyryp, kóp mәselelerdi sheshuge bolady. Ony óziniz de dәleldep jýrsiz. Úlytau audanyna әkim bolyp taghayyndalghannan keyin Jezdi auylynyng ortalyghynda myzghymay túrghan «kýn kósemnin» qola mýsinin júlyp tastap, ornyna Kenesary hannyng eskertkishin ornattyrdynyz. Sol siyaqty, audandaghy mektepterge handardyng attaryn bergeninizden de habarymyz bar. Búl neni bildiredi? Tariyhqa degen qúrmetiniz be, әlde...

- Búl tariyhqa da qúrmet, úrpaq tәrbiyeleuding de bir joly. Ótkenimizdi janghyrtyp, ruhani, mәdeny qúndylyqtarymyzdy qasterley almasaq, últymyzdyng bolashaghy búlynghyr bolary sózsiz.

Biz әli kýnge deyin tarihtyng rólin tolyqqandy týsinbey kelemiz. Tarih - últ dingegi, arqa sýier tiregi. Alash balasy Azattyq ýshin san ghasyr shayqasqan, tartysqan, júlysqan. Últtyq jiger men otanshyldyq ruh tariyhqa taghzym etuden bastalady. Býgin qazaqqa últtyq arman-múratyng ne degen súraq qoysan, oilanyp qalady. Bizge últtyq arman kerek. Bәsekege qabiletti bolu ýshin talpynu kerek, namystanu kerek. Qazirgi tanda qazaq qoghamynyng psihologiyasynda bir qarama-qayshylyq bar. Bir jaghynan, jalghan maqtanshaqtyq beleng alsa, ekinshiden, óz-ózin kemsitushilik, óz kýshine senbeushilik te bar. Osy bir paradoksty qúbylystyng sebep-saldaryn taldaytyn ghylymiy-zertteu júmystaryn jýrgizgen jón siyaqty.

Eldi meken, kóshe, mektepterge aty anyzgha ainalghan batyrlardan, qazaq handarynan bastap Alash ýkimetining mýshelerine deyin qanshama túlghalardyng esimderin beruge bolady. Mysaly, mekteparalyq týrli doda-bayqaularda balalar osynday tarihy túlghalardyng esimderin úrandatyp shyqsa qanday jarasymdy. Búl esimderding últtyq ruhty, sana-sezimdi oyatyp, bir serpilis beretin qasiyeti de balalargha ong yqpalyn tiygizedi.

Bir mysal keltireyin, Jezqazghanda jýrgende mektepke Jeltoqsan kóterilisining qaharmany Qayrat Rysqúlbekovting esimin bergen bolatynbyz. Biraz uaqyttan song sol mektepke qayta baryp, aralaudyng sәti týsti. Oqushylar Qayrattyng ólenderin jatqa aityp jatyr eken. Mektepting ishinde suretin, jeltoqsan oqighasyna qatysty derekterdi ilip qoyypty. Osynyng bәri óskeleng órenderdi patriottyqqa ýndep, Otanyn, últyn qadirleuge tәrbiyelep jatqanyn kórip quandym.

- Ótken ghasyrdyng basyndaghy alasapyranda halqymyz nebir asyl úldarynan aiyrylyp qalghanyn eske alghanda ózegimiz otqa oranady. Olardy aqtap alu, halqyna qaytaru onay bolghan joq. Qazir tәube, tәuelsiz elmiz, eshkimge jaltaqtamaymyz, joghaltqanymyzdy týgendep jatqan jayymyz bar. Siz qalay oilaysyz, biz sol qazaq erkindigin armandap, kóre almay ketken, «últ» ýshin basyn bәigege tikken asyldarymyzdy elge, halqyna sinirgen enbegine qaray qúrmettep otyrmyz ba?

- Áli de әdiletti baghasyn ala almay kele jatqan túlghalar, әriyne, bar. Alash qozghalysyn aitar bolsaq, eng aldymen Ahmet Baytúrsynovty, Álihan Bókeyhanovty, Mirjaqyp Dulatovty, Maghjan Júmabaevty ataytynymyz ras. Biraq, osy arystarmen birge múrattas, mýddeles bolghan birsypyra Alash qozghalysynyng qayratkerlerin, әr ónirde Alash komiytetterin basqarghan últjandy azamattardy halyq tany qoymaytyny shyndyq. Azattyq ýshin arpalysqan osynday azamattardyng ómirbayany, olardyng atqarghan isteri әli kýnge deyin tolyq zerttelip, elge jetkizilmey keledi. Alashtan basqa, asharshylyq jyldary qolyna qaru alyp, qazaqqa qastyq etkenderge qarsy kóteriliske shyqqan keybir azamattar әli kýnge aqtalghan joq. Sozaq, osy ónirdegi Batpaqqara kóterilisi, Manghystaudaghy, Aqsudaghy, Abyralydaghy halyq kóterilisterining kóshbasshylaryn әli kýnge deyin bilmeytinimiz taghy shyndyq.

Jogharyda aitqanymday, qazekeng әli de sol rushyldyqtan asa almay jýr. Rubasylargha, әulet basshylarynyng qúrmetine eskertkish, mazar salamyz. Ol dú­rys ta shyghar. Biraq, qazaq memlekettigining irgetasyn qalaghan, alty Alashtyng basyn qosqan iri túlghalargha layyqty qúrmet kórsetilmey keledi. Mysaly, Kerey - qazaqtyng túnghysh hany, orny bólek, sayasy últ basshysy, al Jәnibek - qazaq tarihyndaghy airyqsha túlgha, songhy býkil qazaq handary osy Jәnibekting úrpaqtary. Qúdaygha shýkir, Astanada eskertkish túrghyzyldy, degenmende ortalyq emes bir kóshege ekeuining aty berildi. Ekeuine eki bólek kósheni qimadyq.

Shynayy últtyq auqymdaghy is-sharalar oblys ne audan basshysynyng qalauymen emes, memleketting bekituimen, tikeley núsqauymen jýrgizilui kerek degen oidamyn. Sondyqtan, Ýkimet tarapynan bir konsepsiya qabyldanyp, osynday taghylymy mol sharalar jýrgizilse núr ýstine núr bolar edi.

- Sizben әngimelesip otyryp memlekettik tildi damytu mәselesin orap óte almaymyz. Erterekte bergen bir súhbatynyzda «Qazaq tilining mәselesi qa­rajatqa, oqulyqqa, әdistemege, mamangha emes, sayasatqa tirelip túr», odan keyin bólinip jatqan qarjy óz maqsatyna júmsalmaydy degen siyaqty pikirler aitqan ediniz. Elbasynyng jana Joldauynda kónilge ýmit úyalatatyn tústar bar siyaqty. Áyteuir, halyq quanyp jatyr. Siz Joldauda tilderdi damytugha baylanysty jasalghan tújyrymdardan qanday oy týidiniz?

- Elbasynyng Joldauynda jyl sayyn qazaq tilining mәrtebesin kóteru jayynda az aitylyp jatqan joq. Osy tapsyrmalar qalay jýzege asyryluda, mәsele osynda.

Ókinishke oray, qazir qazaq tili mәselesi úrangha ainalyp ketken siyaqty. Aytyluy aitylady, biraq, naqty bir nәtiyjesi kórinbey keledi. Elbasynyng tapsyrmalaryn oryndau ýshin tabandylyq, qúlshynys bayqalmaydy. Qazaq tilining taghdyry barshamyzgha ortaq, әrqaysymyz atsalysugha tiyistimiz. «Qazaqpen qazaq qazaqsha sóilesui kerek» desek te, әli de býgingi memlekettik tilding qoldanys ayasy kónil kónshitpeydi. «Qazaq elining bolashaghy - qazaq tilinde» desek te, onyng ana tilimizden alshaqtap bara jatqan qazaqtarymyzgha yqpaly kýshti bolyp túrghan joq.

Bolashaqta memleket iyesi - qazaqtar qazaqsha sóileytinin qalaytyn bolsaq, biz býginnen bastap balabaqshalarda jәne mektepte qosalqy pәnderdi memlekettik tilge kóshiruimiz qajet. Orys tildi mektepterindegi enbek, әn, dene- shynyqtyru, alghashqy әskery dayyndyq siyaqty pәnderdi tolyq memlekettik tilde jýrgizetin mezgil jetti. Búl úsynysty men Jezqazghanda jýrgende bastaghan bolatynmyn. Arqalyqta da qolgha alyp jatyrmyn.

- Ózim súhbattasyp jýrgen azamattardyng bәrine qoyatyn bir saualym bar. Ol býgingi auyl tirshiligine qatysty. Bireulerding auyldyn, әsirese, qazaq auyldarynyng jýdegenine, túrghyndardyng ejelgi mekenderin tastap kóship jatqandaryna qabyrghalary qayyspaytyn siyaqty. Óz basym osyghan qarsymyn. Auyl onalmay, qazaq onbaydy. Biz auyldyng qadir-qasiyetin, olardyng úrpaq tәrbiyesindegi rólin tómendetip jibergen siyaqtymyz. Siz qalay oilaysyz? Ásirese, shalghaydaghy shaghyn auyldardyng jaghdayy nashar. Olardyng bolashaghy qalay bolar eken?

- Men sizben tolyq kelisemin. Auyl - qazaq mәdeniyetinin, salt-dәstýrining ajy­ramas bóligi. Auyldyng amandyghyn oilamau óz tamyryna balta shapqanmen para-par. Auyldyng jýdep-jadap bara jatqanynyng bir sebebi - ondaghy jaghdaydyng tómendigi. Jaghdaydyng tómendigi auyz su tapshylyghyna, jylu, kәrizdik jýielerding joqtyghyna, oiqy-shoyqy joldardyng jaramsyzdyghyna, bilimning sapasyzdyghyna kelip tireletini barshagha ayan. Áriyne, býgingi tanda Ýkimet tarapynan qoldau kórsetilmey jatqan joq. Auyldardy ústap túrghan - auyl sharuashylyghy salasyna memleket birshama subsidiya bólip jatyr. «Sybagha» baghdarlamasy arqyly mal basyn asyldandyrugha, kóbeytuge jenildetilgen nesiyeler berilude. Áytse de, auyldardan kóshu ýrdisin toqtatu onay bolmay túr.

Auylgha býgin keregi - túrmystyq dengeydi kóteru. Aldymyzgha bәsekege qabiletti 30 elding qataryna enemiz degen meje belgilep qoydyq. Eger auyldarda qarapayym kommunaldyq iygilikter bolmasa, biz qalaysha jarty әlemdi ozyp jenbekpiz? Mysaly, Germaniyada HIH ghasyrdyng ózinde barlyq eldi mekenderde kәrizdik jýie ornatylghan bolatyn. Al bizding auyldarda búl әli kýnge deyin arman bolyp keledi.

Ekinshiden, auyldyng mәdeniy-ruhany ómirin jandandyrugha kómektesu kerek. Meshit, mәdeny klubtar, kitaphanalarmen shektelmey, tipti, sol auyldyng tarihynan syr shertetin múrajaylar da ashu kerek.

Auyldy aman saqtap qalu auyldaghy aghayyngha da baylanysty. Eger enbekke bilek sybana kirisuge dayyn azamattar kóp bolsa, auyldyng da jaghdayy birte-birte onalary sózsiz.

- Elimizding tәuelsizdik alyp, derbes memleket retinde damy bastaghanyna 21 jyl toldy. Osy uaqyt ishinde atqarylghan ister shyn mәninde úshan-teniz. Al osy jyldar el iyesi, jer iyesi - qazaqtyng sanasyna qanday ózgerister әkeldi dep oilaysyz? Qazaq qalyptasqan jaghdaydy, jahandanu talaptaryn dúrys baghalap, uaqyt talabyna ilese alyp otyr ma? Bireuler qazaq júrtynyng etek-jenin jinap, ózine-ózi kelui úzaqqa sozylyp bara jatqanyna alandaydy. Qazaqtyng últ bolyp tútasuyna kónili tolmaytyndar da bar. Jalpy, biz ortaq últtyq qúndylyqtarymyzdy taptyq pa? Býgingi tanda qazaqqa bәrinen de ne jetpey túr dep oilaysyz?

- Sizding búl súraghynyz - bir ghylymy institut ainalysatyn tereng taqyryp. Tәuelsizdik alghan shaqtan bastap kýni býginge deyingi qazaq qoghamyndaghy qúbylystardy ghylymy negizde zerttep, qazaq últynyng damu strategiyasyn bekitu qajet dep oilaymyn.

Ázirshe biz ortaq qúndylyqtarymyzdy taptyq dep tap basyp aita almaymyz. Nege deseniz, qazaqqa birlik jetispeytin siyaqty. Bylaysha aitqanda, qazir elimizde әrtýrli toptar kóp. Birining ekinshisinde sharuasy joq әri óz tobynyng qúndylyghyn ózge toptyng kózqarasynan joghary qoyady. Diny nanym-senimi boyynsha jik-jikke bólinip jatqandar da az bolyp túrghan joq. Songhy uaqytta elimizde beleng alghan týrli diny aghymdar últtyq iydeologiyanyng әlsizdiginen keng taralyp jatyr. Biz ózimizdikinen ózgenikin joghary qoyamyz, búl aqyr ayaghy jaqsylyqqa aparmaytyny anyq.

Býgingi tanda ghylym men bilim salasyna milliardtaghan qarajat qúiyluda. Al búl baghytta júmys atqarylyp jatyr ma? Ol júmysqa kónil tola ma? Jalang úrandargha berilmey, bir strategiyalyq qújat bekitip, sol boyynsha tarih aqtandaqtaryn ashugha, úrpaq tәrbiyesi mәselesine jete mәn berilui kerek. Qazirde qazaqqa keregi - auyzbirshilik, ortaq mýdde. Memlekettik, últtyq, otandyq qúndylyqtargha negizdelgen iydeologiyalyq túghyrnama bolsa, irgesi berik, memlekettigi bekem el bolarymyzda dau joq.

- «Mening pirim Sýiinbay» demekshi, әrkimning de ýlgi tútar túlghalary bolatyny anyq. Sizdi ómir jolynda óz ónegesimen demegen osynday túlghalar bar ma?

- Ózime pir tútqan, ýlgi sanaghan túlghalardyng biri dep qazaqtyng jaryq júldyzy Shoqan Uәlihanovty aitar edim. Azghantay ghúmyrynda qazaqtyng bilim men ghylym kókjiyeginde jarq etip ótken júldyzdyng keyingige múra etip qaldyrghan enbekteri eresen. Tariyhqa degen qyzyghushylyghymdy eseley týsirgen qazaq kemengerining beynesin әrdayym parasattylyq pen patriottyqtyng nyshany retinde óz jadymda saqtap jýremin.

Ómir aghymymen әri qaray jogharghy oqu ornyna týskenimde de ózime baghyt-baghdar berip, jol kórsetip, jón siltegen birqatar azamattardy da aitpay ketuge bolmaydy. Janasha oilaugha, liyberaldyq kózqarastyng qalyptasuyna, kóshpendiler órkeniyetin, túrmys-saltyn, sharuashylyghyn zertteuge yqpal etken belgili ghalym Núrbolat Masanovtyng esimin erekshe ataghym keledi. Aghamyzben pikirlesetin, syrlasatyn, aitysatyn sәtterimiz az bolghan joq. Nәtiyjesinde mening sayasatqa degen kózqarasym, jalpy azamattyq ústanymym qalyptasty.

Keyin oqudy bitirip, Preziydent janyndaghy Strategiyalyq zertteu institutyna qyzmetke ornalasqanymda institut diyrektory Ómirserik Qasenovten alghan tәlim-tәrbie de zor boldy. Halyqaralyq qatynas, geosayasy jaghdaylargha qatysty kóptegen nәrselerdi úghyndyryp, birqatar halyqaralyq ghylymy konferensiyalargha joldama berui oi-órisimning kenenine sep tiygizdi. Odan keyin ýlken sayasatqa aralasuyma Altynbek Sәrsenbayúlynyng yqpaly da boldy.

Ákimdik qyzmetke men 29 jasymda kelippin. Basqaru tizginin alghash ústaghanymda halyqpen júmys jasaudy, el senimin aqtay biludi ýiretken - qazirgi Ýkimet basshysy Serik Ahmetov. Ol tústa, bilesizder, Serik Nyghmetúly Temirtau qalasynyng әkimdigin basqardy. Sonda әkimning orynbasary bolyp taghayyndalghanymda әkimdik júmysyndaghy jauapkershilikti alghash sezingen edim.  Elbasynyng Temirtaudan kele jatqan tól shәkirti Serik Nyghmetúly kez kelgen iste «halyqqa janyng ashuy kerek» degen ústanymyn algha tartyp otyratyn. Shyn mәninde, óz halqyna әkimderding jany ashymasa, olardyng jaghdayyn dúrystaugha niyeti bolmasa onday әkimnen ne payda?

- Halyq arasynda «Ákim bol, halqyna jaqyn bol» degen sóz bar, ótken uaqytta siz halyqqa qanshalyqty jaqynday aldynyz?

- Júmys babymen de, júmystan tys uaqytta da qarapayym halyqpen jýzdesuden eshqashan tartynghan adam emespin. Bir jaghynan osynday ashyqtyqtyng nәtiyjesinde bolar, jeke elektrondyq poshtama, әkim blogyna, ghalamtordaghy әleumettik jelilerde halyq tarapynan kóp hattar keledi.

Ásirese, Jezqazghan qalasynyng túrghyndarynan kelip jatqan tilekter kóp. Olardyng barlyghyn ózim jinap otyramyn. Búl jay ghana ermek emes, júmysymnyng qanshalyqty nәtiyjeli bolghanyn aighaqtaytyn kórsetkish desem artyq aitpaghan bolarmyn. Ekinshiden, halyqtyng alghysy júmysyna tyng serpin berip, jana jobalargha, halyqqa ontayly jaghdaylar tughyzugha, túrmysyn jaqsartugha jigerlendiredi.

Arqalyq qalasyna kelgenime bir jylgha tolmas uaqyt bolsa da, múnda da aitary bar aghayyn jeterlik. Osynda kelgenimde әkimning jeke qabyldauyn ashyq formatqa auystyryp, jergilikti mekeme basshylarynyn, BAQ ókilderining qatysuymen ótkizuge kóshtik. Ákimnen әdildik izdep keletin halyqtyng mún-múqtajy az emes. Ókinishke oray, barlyghynyng mәselesin sheship beruge mýmkindik shekteuli. Desek te, әkimning qolynan kóp nәrse keledi. Belgili bir týiindi tikeley sheship bere almasaq ta, jergilikti azamattardyng kómegimen, basqa da joldarmen jәrdemdesuge mýmkindik bar. Tek halyqpen jaqyn bolugha, halyqtyng halin dúrystaugha niyeting bolsa bolghany.

- Ángimenizge rahmet.

Ángimelesken

Jarasbay SÝLEYMENOV,

«Egemen Qazaqstan»