Júma, 27 Qyrkýiek 2024
Aqmyltyq 3028 21 pikir 27 Aqpan, 2023 saghat 10:57

Ukraina men Resey: Qazaq kimdi qoldady?

Álemdik geosayasy jaghdaygha, ekonomikalyq, energetikalyq qauipsizdikke qater tóndirgen Reseyding Ukrainagha shapqynshylyq soghysy ekinshi jylgha ayaq basty.

Aqpannyng 23-kýni ótkizilgen Birikken Últtar Úiymynyng «Reseyding ukrainadan shartsyz týrde әskerin alyp ketu» qararyna dauys beru nәtiyjesi kórsetkendey әlemdegi elderding kóbi Reseydi aiyptaghanymen, «qyrghy qabaq soghysy» kezinen Kenes yqpalynda bolghan, jaqtas bolghan elder Reseydi qoldap, qarsy shyqpasa da qalys qalyp, demokratiyamen diktaturanyn  ortasynda tandau jasaugha mәjbúr boluda.

Ukraina mәselesinde Qazaqstan byltyr da, biyl da qalys qaldy. Preziydent Toqaev Putinning «bólip al da biyley ber» sayasatyn qoldamaytynyn, Ukrainanyng memleket tútastyghyn qúrmetteytinin Kremli qojayynynyng betine tike aitty. Al Qazaqstandaghy sayasi, qoghamdyq úiymdar men qarapayym halyqtyng Resey agressiyasyna baylanysty kózqarasy әr aluan. Búl arada Toqaevtyng negizgi zangha ózgeris engizudi úsynyp (biylik basyndaghylardyng eshqanday partiyagha mýshe bolmau), túnghysh preziydent Núrsúltan Nazarbaev tóraghasy bolyp kelgen «Amanat» (Búrynghy «Núr Otan»), Qazaqstan halyq assambleyasy úiymdarynan jeke basyn auashalap alghanyn eskeru kerek.

Assambleya demekshi, Kremli sayasatkerlerining aqparattyq shabuylynda, ishki últtyq mәselelerde kóbine-kóp ýnsiz qalatyn Qazaqstan Halyq assambleyasynyng Putinning atalmysh «soghysyn» qoldauda erekshe belsendilik tanytqanyn aitpay ketuge bolmas. Ukrainanyng Qazaqstandaghy elshisi ashumen birer sóz aitqanda, osy úiymnyng beyne bir tәuelsiz qazaq elining emes, Reseyding qolbala úiymy ispetti óre týregelip, elimizding Syrtqy Ister ministrine shaghym týsirip, jenimpazdar elining elshisin elden ketirip tynghany belgili. Halyq atyn jamylghan búrynghy kommunistik partiyanyn, onyng qazirgi basshysy Ermúhamet Ertisbaevtyng Kremlige, onyng qojayynyna degen yqylasy da erekshe. Ashyq aitudan әrdayym jasqanghan emes. Álemning 141 eli aiyptap otyrghan Putinning fanaty ekenin jasyra almay ashyq aityp, «Aq jol» partiyasynan quylghan Azamat Ábildaevtyng qatarynyng mol ekeni taghy da shyndyq. Oghan «Putin kem degende Kiyevti alyp baryp toqtaydy» dep sәuegeylik tanytqan «Jana Qazaqstandyq» sayasattanushylardy qosynyz.

Al búlardan ústanymy bólek, ata qazaqtyng «Orystan dosyng bolsa, qoynynda aibaltang bolsyn» qaghidatyn ústanyp, Ukrainanyng tileuin tilep otyrghan júrttyng sany da jeterlik. Ony Kremli de sezip otyr,

Qazaq kәsipkerlerining jaryqsyz, jylusyz qalghan ukraina qalalaryna tikken kiyiz ýiining orys biyligining kózine tikenshe qadalyp, týsinik talap etkeni sonyng aighaghy.

Aytyp-aytpay Putin bastaghan soghystyng tikeley zardabyn jauynger Ukraina halqy tartqanymen, bizge de iydeyalyq, ekonomikalyq jaghynan aitarlyqtay әser etti. Jogharyda biz keltirgen mysaldar sonyng bir parasy ghana.

Tariyhqa kóz jýgirtsek, qazaq pen ukrain halqy taghdyrlas halyq. Qyzyl diktatorlardyng kesirinen әlemdegi aldynghy astyqty ólke bola túra, genosidke úshyrap, ashtan qyrylyp qala jazdady. Yadrolyq dauyldyng zardabyn tartty. Kenes odaghy taraghannan keyin sanauly yadrolyq derjavalardyng kepildigimen, qyryp-joyghysh qarulardan óz erkimen bas tartty. Putin biyligi sonyng bәrin bile túra uәdesinen bir-aq sәtte ainyp, taghdyrlas elge soghys ashty. Orys biyligining jana ghasyrda da zorlyqshyl tabighatynyng ózgermegenin aiday әlemge jariya etti. Búl da bizge qauipti signal. Orys biyligi Ukrainagha soghys ashudyng syltau retinde kórsetken nasizm kórinisteri Qazaqstanda da etek alyp keledi (Rusfobiya sipatynda) degenge sendirgisi keledi.

Túnghysh preziydent Nazarbaev dәurendep túrghan kezde ÚQShÚ, EAEO-gha mýshe bolyp, Reseymen, orys biyligimen ishtesip ketkeni mәlim. Soghystan keyin de, soghystan búryn da, Kremliding qazaq memlekettigin tәrk etken aqparattyq shabuylyna, ekonomikalyq bopsasyna úshyrap kelgen Toqaev biyligi jana әlemdik geosayasy daghdarys jaghdayynda Kremlimen qatynasyn qayta qaraugha mәjbúr boluda. Ekonomikalyq qauipsizdik ýshin jana baghyttardy, joldardy qarastyryp, naqty qadamdar jasauda. Qaruly kýshterde soghystan sabaq alyp, әskery doktorinagha týzetu engizdi. Kýni keshe senat otyrysynda Qorghanys ministrining orynbasary Kamaldinov soghysty jiti baqylap otyrghandaryn, búrynghyday Reseyding qauqarsyz soghys qarularyna emes, dron siyaqty jana tehnologiya qarularyn satyp alugha basymdyq beriletinin jetkizdi.

Biraq eng manyzdy týitkilge, atap aitqanda, Reseyding aqparattyq ekspansiyasyna tosqauyl qoyylmauda. Bil jyldan beri tәuelsiz elimizdegi últy orys túrghyndardyng Putinnen soghysyn Qazaqstanda da jýrgizuge shaqyruy, óz qandastarymyzdyng ishinde de onyng jaqtastarynyng kóp boluy Kremliding bizdegi ýgit nasihatynyng kýshtiligining naqty kórinisi. Túnghysh preziydentting «aldymen ekonomika, sonan song sayasat» bastamasynyng nege alyp kelgeni belgili. Qazirden bastap Kremliding aqparattyq shabuylyna tosqauyl qoyylmasa, bala Ertisbaevter men bala Ábildaevterding kóbeye bereri anyq. Ol kezde ekonomikalyq, jәne basqa da tәuelsizdik jolyndaghy enbekting bәri esh bolady.

Esbol Ýsenúly

Abai.kz

21 pikir

Ýzdik materialdar

Alashorda

IYdey Alasha y sovremennyy Kazahstan

Kerimsal Jubatkanov 2562