الەمدىك گەوساياسي جاعدايعا، ەكونوميكالىق، ەنەرگەتيكالىق قاۋىپسىزدىككە قاتەر توندىرگەن رەسەيدىڭ ۋكرايناعا شاپقىنشىلىق سوعىسى ەكىنشى جىلعا اياق باستى.

اقپاننىڭ 23-كۇنى وتكىزىلگەن بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ «رەسەيدىڭ ۋكراينادان شارتسىز تۇردە اسكەرىن الىپ كەتۋ» قارارىنا داۋىس بەرۋ ناتيجەسى كورسەتكەندەي الەمدەگى ەلدەردىڭ كوبى رەسەيدى ايىپتاعانىمەن، «قىرعي قاباق سوعىسى» كەزىنەن كەڭەس ىقپالىندا بولعان، جاقتاس بولعان ەلدەر رەسەيدى قولداپ، قارسى شىقپاسا دا قالىس قالىپ، دەموكراتيامەن ديكتاتۋرانىڭ  ورتاسىندا تاڭداۋ جاساۋعا ءماجبۇر بولۋدا.

ۋكراينا ماسەلەسىندە قازاقستان بىلتىر دا، بيىل دا قالىس قالدى. پرەزيدەنت توقاەۆ ءپۋتيننىڭ «ءبولىپ ال دا بيلەي بەر» ساياساتىن قولدامايتىنىن، ۋكراينانىڭ مەملەكەت تۇتاستىعىن قۇرمەتتەيتىنىن كرەمل قوجايىنىنىڭ بەتىنە تىكە ايتتى. ال قازاقستانداعى ساياسي، قوعامدىق ۇيىمدار مەن قاراپايىم حالىقتىڭ رەسەي اگرەسسياسىنا بايلانىستى كوزقاراسى ءار الۋان. بۇل ارادا توقاەۆتىڭ نەگىزگى زاڭعا وزگەرىس ەنگىزۋدى ۇسىنىپ (بيلىك باسىنداعىلاردىڭ ەشقانداي پارتياعا مۇشە بولماۋ), تۇڭعىش پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆ توراعاسى بولىپ كەلگەن «امانات» (بۇرىنعى «نۇر وتان»), قازاقستان حالىق اسسامبلەياسى ۇيىمدارىنان جەكە باسىن اۋاشالاپ العانىن ەسكەرۋ كەرەك.

اسسامبلەيا دەمەكشى، كرەمل ساياساتكەرلەرىنىڭ اقپاراتتىق شابۋىلىندا، ىشكى ۇلتتىق ماسەلەلەردە كوبىنە-كوپ ءۇنسىز قالاتىن قازاقستان حالىق اسسامبلەياسىنىڭ ءپۋتيننىڭ اتالمىش «سوعىسىن» قولداۋدا ەرەكشە بەلسەندىلىك تانىتقانىن ايتپاي كەتۋگە بولماس. ۋكراينانىڭ قازاقستانداعى ەلشىسى اشۋمەن بىرەر ءسوز ايتقاندا، وسى ۇيىمنىڭ بەينە ءبىر تاۋەلسىز قازاق ەلىنىڭ ەمەس، رەسەيدىڭ قولبالا ۇيىمى ىسپەتتى ورە تۇرەگەلىپ، ەلىمىزدىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترىنە شاعىم ءتۇسىرىپ، جەڭىمپازدار ەلىنىڭ ەلشىسىن ەلدەن كەتىرىپ تىنعانى بەلگىلى. حالىق اتىن جامىلعان بۇرىنعى كوممۋنيستىك پارتيانىڭ، ونىڭ قازىرگى باسشىسى ەرمۇحامەت ەرتىسباەۆتىڭ كرەملگە، ونىڭ قوجايىنىنا دەگەن ىقىلاسى دا ەرەكشە. اشىق ايتۋدان ءاردايىم جاسقانعان ەمەس. الەمنىڭ 141 ەلى ايىپتاپ وتىرعان ءپۋتيننىڭ فاناتى ەكەنىن جاسىرا الماي اشىق ايتىپ، «اق جول» پارتياسىنان قۋىلعان ازامات ابىلداەۆتىڭ قاتارىنىڭ مول ەكەنى تاعى دا شىندىق. وعان «پۋتين كەم دەگەندە كيەۆتى الىپ بارىپ توقتايدى» دەپ ساۋەگەيلىك تانىتقان «جاڭا قازاقستاندىق» ساياساتتانۋشىلاردى قوسىڭىز.

ال بۇلاردان ۇستانىمى بولەك، اتا قازاقتىڭ «ورىستان دوسىڭ بولسا، قوينىڭدا ايبالتاڭ بولسىن» قاعيداتىن ۇستانىپ، ۋكراينانىڭ تىلەۋىن تىلەپ وتىرعان جۇرتتىڭ سانى دا جەتەرلىك. ونى كرەمل دە سەزىپ وتىر،

قازاق كاسىپكەرلەرىنىڭ جارىقسىز، جىلۋسىز قالعان ۋكراينا قالالارىنا تىككەن كيىز ءۇيىنىڭ ورىس بيلىگىنىڭ كوزىنە تىكەنشە قادالىپ، تۇسىنىك تالاپ ەتكەنى سونىڭ ايعاعى.

ايتىپ-ايتپاي پۋتين باستاعان سوعىستىڭ تىكەلەي زاردابىن جاۋىنگەر ۋكراينا حالقى تارتقانىمەن، بىزگە دە يدەيالىق، ەكونوميكالىق جاعىنان ايتارلىقتاي اسەر ەتتى. جوعارىدا ءبىز كەلتىرگەن مىسالدار سونىڭ ءبىر پاراسى عانا.

تاريحقا كوز جۇگىرتسەك، قازاق پەن ۋكراين حالقى تاعدىرلاس حالىق. قىزىل ديكتاتورلاردىڭ كەسىرىنەن الەمدەگى الدىڭعى استىقتى ولكە بولا تۇرا، گەنوتسيدكە ۇشىراپ، اشتان قىرىلىپ قالا جازدادى. يادرولىق داۋىلدىڭ زاردابىن تارتتى. كەڭەس وداعى تاراعاننان كەيىن ساناۋلى يادرولىق دەرجاۆالاردىڭ كەپىلدىگىمەن، قىرىپ-جويعىش قارۋلاردان ءوز ەركىمەن باس تارتتى. پۋتين بيلىگى سونىڭ ءبارىن بىلە تۇرا ۋادەسىنەن ءبىر-اق ساتتە اينىپ، تاعدىرلاس ەلگە سوعىس اشتى. ورىس بيلىگىنىڭ جاڭا عاسىردا دا زورلىقشىل تابيعاتىنىڭ وزگەرمەگەنىن ايداي الەمگە جاريا ەتتى. بۇل دا بىزگە قاۋىپتى سيگنال. ورىس بيلىگى ۋكرايناعا سوعىس اشۋدىڭ سىلتاۋ رەتىندە كورسەتكەن ناتسيزم كورىنىستەرى قازاقستاندا دا ەتەك الىپ كەلەدى (رۋسفوبيا سيپاتىندا) دەگەنگە سەندىرگىسى كەلەدى.

تۇڭعىش پرەزيدەنت نازارباەۆ داۋرەندەپ تۇرعان كەزدە ۇقشۇ، ەاەو-عا مۇشە بولىپ، رەسەيمەن، ورىس بيلىگىمەن ىشتەسىپ كەتكەنى ءمالىم. سوعىستان كەيىن دە، سوعىستان بۇرىن دا، كرەملدىڭ قازاق مەملەكەتتىگىن تارك ەتكەن اقپاراتتىق شابۋىلىنا، ەكونوميكالىق بوپساسىنا ۇشىراپ كەلگەن توقاەۆ بيلىگى جاڭا الەمدىك گەوساياسي داعدارىس جاعدايىندا كرەملمەن قاتىناسىن قايتا قاراۋعا ءماجبۇر بولۋدا. ەكونوميكالىق قاۋىپسىزدىك ءۇشىن جاڭا باعىتتاردى، جولداردى قاراستىرىپ، ناقتى قادامدار جاساۋدا. قارۋلى كۇشتەردە سوعىستان ساباق الىپ، اسكەري دوكتوريناعا تۇزەتۋ ەنگىزدى. كۇنى كەشە سەنات وتىرىسىندا قورعانىس ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى كامالدينوۆ سوعىستى ءجىتى باقىلاپ وتىرعاندارىن، بۇرىنعىداي رەسەيدىڭ قاۋقارسىز سوعىس قارۋلارىنا ەمەس، درون سياقتى جاڭا تەحنولوگيا قارۋلارىن ساتىپ الۋعا باسىمدىق بەرىلەتىنىن جەتكىزدى.

بىراق ەڭ ماڭىزدى تۇيتكىلگە، اتاپ ايتقاندا، رەسەيدىڭ اقپاراتتىق ەكسپانسياسىنا توسقاۋىل قويىلماۋدا. ءبىل جىلدان بەرى تاۋەلسىز ەلىمىزدەگى ۇلتى ورىس تۇرعىنداردىڭ پۋتيننەن سوعىسىن قازاقستاندا دا جۇرگىزۋگە شاقىرۋى، ءوز قانداستارىمىزدىڭ ىشىندە دە ونىڭ جاقتاستارىنىڭ كوپ بولۋى كرەملدىڭ بىزدەگى ۇگىت ناسيحاتىنىڭ كۇشتىلىگىنىڭ ناقتى كورىنىسى. تۇڭعىش پرەزيدەنتتىڭ «الدىمەن ەكونوميكا، سونان سوڭ ساياسات» باستاماسىنىڭ نەگە الىپ كەلگەنى بەلگىلى. قازىردەن باستاپ كرەملدىڭ اقپاراتتىق شابۋىلىنا توسقاۋىل قويىلماسا، بالا ەرتىسباەۆتەر مەن بالا ابىلداەۆتەردىڭ كوبەيە بەرەرى انىق. ول كەزدە ەكونوميكالىق، جانە باسقا دا تاۋەلسىزدىك جولىنداعى ەڭبەكتىڭ ءبارى ەش بولادى.

ەسبول ۇسەنۇلى

Abai.kz