Ángime

Búl bir qyzyq kýn boldy.

Júmysqa qabarjynqyrap kelsem, solbyrayyp, únjyrghasy týsken jalghyz men ghana emes, jaghalay júrttyng barlyghy tym jabyrqau siyaqty.

Ýlken naryad bólmesining kire berisindegi ýnemi dominoshylar ýimelep otyratyn úzyn ýstel de qonyrayyp bos túr. Auysymgha erterek kelip, lezdemege deyin qúmardan shyghyp qalugha tyrysatyn eng oiynshyl jigitterding ózderi o jaqqa bet búrmastan birden jinalys zalyna ótip jatyr. Bәri de bir-birimen erin úshymen әreng kýbirlesip, enjar esendesedi.

Ásirese, elektrovoz jýrgizushi seriktesterim Aqan men Tolyanyng túrpattary tanyrqatty. Búryn anau-mynaugha qabaq shyta qoymaytyn adamdar-tyn. Búlar da jýnderi jyghylyp, ýrpiyisip qalypty. Jayshylyqta keudesin kýy kernep, ynyldap әn salyp jýretin Aqana taghy bir qayyrylyp qarasam, ýn joq, kózi kirtiyip, jýdep otyr.

Shynynda da, birtýrli kórinis edi. Áyteuir, qashan kórseng jarqyl qaghyp, shat jýretin kenshiler qauymyna jaraspaytyn-aq minez.

Ras, qazirgidey týngi auysym qarsanynda týrli kónil kýii biyley berui mýmkin. Myng qúbylghan tylsym dýnie әserine ne dep bolghan. Áy, biraq joldastarymnyng dәl múnshalyqty kónilsiz keypin búryn-sondy kórmeppin-au.

Bir ghajaby, tystaghy tirshilikting auany da tang qalarlyqtay tosyn-tyn. Mezgil sәuirding orta túsyna ilikkenimen, Aqshataudyng qys yzghary qaytyp bitpegen sol týni de demin ishine tartyp, bulygha alabúrtyp, erekshe qyzynyp túrghanday sezilgen.

Irkes-tirkes tau qoynauynda ornalasqan búl eldi mekende eki shahta bar. Biri kentting soltýstiginde, ekinshisi ontýstik shette ornalasqan qos óndiris oshaghynyng joldary jer astynda jalghasyp jatady. «Sentralinayada» qazu, qoparu júmystary jýrgiziledi. Al birshama uatylghan ken qyrgha «Kapitalinaya» arqyly shygharylady. Biz osy Kólik-tasymaldau uchaskesining júmysshylarymyz. Men de elektrovoz mashiniysimin. Ári brigadirmin. Jasym jiyrmadan jana asqanymen basshylar anau qyryq-qyryq besterdegi Aqan aghalarym, Anatoliy Shabalkin bastaghan bes-alty adamgha jetekshi etip qoyghan. Tәrizi, «diyirmende tughan tyshqan dýbirden seskenbeydi» demekshi, mening kenish týbinde tuyp-ósip, әkemning de, tipti, sheshemning de shahtada enbek etip, ispen bala kezden-aq etene tanys ekenimdi eskerse kerek. Onyng ýstine әsker qatarynan oralghanyma kóp óte qoyghan joq, berilgen tapsyrmany taq-túq, tiyanaqty oryndaugha tyrysatyn әdet bar.

Shahta júmysynyng reti de әskery tәrtipke úqsas. Árbir kezekti is aldynda uchaske bastyghy men auysym masteri brigadalar men jeke adamdardyng kýndelikti mindetterin naqpa-naq belgilep beredi. Osydan song ghana qauipsizdik erejesin saqtau kitabyna qol qoyyp, kiyim auystyryp, fonari, uly gazdan qorghaghysh sekildi kerek-jaraghyndy alugha jónelesin.

Shamdary samaladay jarqyrap, bir irgesi ken-bayytu fabrikasymen úshtasqan aumaghy at shaptyrym estakadadan qysy-jazy salqyn lep úryp túrady. Men, әdette, tobymyzben oqpandaghy tor kótermege taban tirep, shahta shynyrauyna zaulap týsip bara jatqan sәtte sonadaydaghy aspaly budkada otyratyn esepshi qyz Sholpangha «sәlem» joldap ýlgeremin. Bes sausaghymnyng úshyn býrip әkelip әdemilep «óbem» de, osy «sezimdi» soghan qaray serpe «shashyp» jiberemin. Sýiemin seni degen sóz. Aqiqatynda, múnym әsheyin erikkendik nemese kezekti «kompliymenttin» siqy. Bolmasa jay nazar audarudyng belgisi ghoy. Áytpese әketip bara jatqan mahabbat emes. Ózin jek kórmeytinim de ras. Biraq jónderimiz basqa…

Qasymdaghy kenshi aghalarym әlgi әreketime «ay, jynyndy úrayyn-ay!» degendey, bir-birine kóz astymen qarap, jymyndasyp túrady.

Sholpan menen eki-ýsh jas kishiligi bar, aqqúba jýzi dóngelenip, nәrkes kózderi móldirep, әrdayym jymiyp qana jýretin bir sýikimdi bala. Elikting asyghynday ghana, taldyrmash qyz. «Sәlemdememe» qozghalaqtap, iyghynan qúlaghan bilektey búrymyn artqa qaray serpe tastap, tóbesine tympita tartqan jaulyghyn odan sayyn qos qoldap qatayta baylap, ýstindegi shap-shaq qara kýpәikesin qymtana týsip, aqsiya kýlip jauap qatady. Osynysy maghan bir auysymgha molynan jetetin «azyq». Kýni boyy keudeni shuaqqa bólep, ish jylytady.

Biraq osy joly ol qaryndasymmen amandasudyng sәti kelmey qaldy-au deymin. Túnjyrap jýrip ózin kórgen-kórmegenimdi andamay da qalyppyn.

Tetikteri ózara baylanysty konveyer retine baghyndyrylghan shahta júmysynyng ózi artyq-auys qimylgha moyyn búrghyza bermeydi. Ásirese, birer saghattay qalypty yrghaqqa týskenshe jan-jaqqa qaraylaugha múrsha joq. Týse sala kóp bógelmey, dayar túratyn bos vagonetkalardy tirkep alyp, jauapty tapsyrmagha jónegen joyghysh zymyrandarsha birimizden keyin birimiz elektorvozdy gu-gu etkizip, alty-jeti shaqyrym mejedegi lava týkpirine qaray zaulap bara jatamyz.

Kólik – «K14M». Lypyp túratyn óte jýrdek mashina…

Bizding kenish te kәdimgi metropoliyten tunnelining bir týri. Alayda ondaghyday sәn-saltanat joq, әriyne. Týkpir-týkpirge kólbete baghyttalghan úzaq sonar tas ýngir. Qarakólenke. Syz. Tóbesi de tómen. Quaty ýsh jýz seksen volittyq trolleyge sozsanyz – qol jetedi. Áytkenmen, ken iysi keulegen búl orynnyng da ózindik romantikasy jetkilikti. Shahter shamdary tús-tústan jer asty júldyzdarynday jyltyldaghan múndaghy mezgil ólshemi qyrdaghydan basqasha siyaqtanady. Úshqyr tehnikamen ersili-qarsyly qanshalyqty oiqastap jýrseniz de, uaqyt birshama bayau… mimyrt jyljityn sekildenedi.

Ýsh jýz metr tómende keletin oy salmaghy da ózgeshe. Al әn salsanyz, kenet shtrekti kerney kýngirlegen óz ýninizge óziniz tanyrqay qúlaq týrip, alghashqyda bir sәt «apyr-ay, әjeptәuir dausym bar eken-au! Búryn nege aitpay jýrgenmin» degendey antarylyp qalasyz. Biraq kókiregin әuen bughan Aqannyng bir әnin estigen kisi múnday rayynan tez qaytar edi. Onyng keyde son-ou-u týpte, onashada jýk-kóligin rettep jýrgende óz-ózinen kónil sarayy ashyla týsip, әuelete terbeytini bolady. Dauysty tym qatty da kótermeydi. Aqyryn… Bayau ghana qozghaydy. Biraq tas qúbyr ispettes alyp ózekting túnghiyq týkpirinen lekip esken mayda leppen ýzip-talyp jetetin qonyr samal ýn arqa shymyrlatady.

Qara torgha-a-y,

Úshtyng zorgha-a-ay.

Beyshara, shyryldaysyn,

Jerge qonbay!..

Áne, әn dep sony ait!

Ken ornyn seriler ruhy kezip jýrgendey kýy keship, tebirene eltip, odan sergip, serpilip, jelpinip, qanattana týsesiz.

Teginde, Aqan jan-jýregi núrly, tereng adam. Ánining әserli shyghatyny da sodan shyghar.

Anda-sanda sheshilip, óz tirshiliginen de syr shertip qoyady. Ásirese, oqta-tekte sәti týsip qalatyn jiyrma-otyz minuttik ýzilisterde demalys kamerasynda shәy iship otyryp shýiirkelesemiz.

Erkebúlan degen bes-alty jasar sýikimdi úly bar. Erke dese erke. Atyna zaty say. Nebir shalduarlyghyn kórgenbiz. Aqan sholjyng balasyn ne istese de basyna shygharyp, ә, búl aqyldy tentek qoy dep shang juytpaydy. Auzynan tastamay aitatyny da kóbinese sonyng qylyqtary. Osy jamanymdy jetkizsem, oqytsam deydi. Tәteng keleshekte úl ma, qyz ba, Erkebúlangha bir serik tauyp berse jaman bolmas edi dep qiyaldaydy. Jengenning ýlken qalada túrghysy keledi. Qúday búiyrtyp, amandyq bolsa, kýnderding kýninde jaghdaydy jóndenkirep alyp, Qaraghandygha kóshsem deydi…

Armany kóp.

Jengimizdi jaqsy kóretinin de bilemin. Jaqsy kórmey qaytsin, otyzdy ortalaghanda zorgha alghan súluy kórinedi. Jengey súlu dese súlu. Kýnde kóremiz, kenshiler ashanasynda júmys isteytin súrsha kelinshek. Aqannan birtalay jas. Symbatty әiel. Biraq týsi suyq. Tipti, janarynda meyirim izi joq, qatygezdeu… Jәne jan balasyn mensinbeytin kekir minezdileu sekildenedi. Jýzdesken sayyn bet qaytaryp tastar ma eken degendey óz-ózinnen birtýrli qaymyghyp túrasyn.

Aqannyng ózi orta boyly ghana, aqsary kelgen jigit aghasy. Bәlendey ereksheligi de joq… Kóp qazaqtyng biri.

Búl da ghúmyrymnyng mәni úrpaghym dep biletin aghayyndardyng tobynan...

Birde osy Aqang tokqa týsip qaldy.

Shahtada ainala tónireginning bәri kók temir, tolghan avtomat... Kýn sayyn neshe qily alasapyran jaghdaylar kezdesip jatady.

Bir qarbalasta izdey qalsaq, Aqanym kórinbeydi. Jana ghana tóbe kórsetip jýrgen adam ayaq astynan joq bolyp ketti. Shamasy, jarty saghattay kýttik-au. Odan, Alla-au, búl qayda dep oqpan syrtyndaghy jolayryqty ainalsam, otyr býrsiyip elektrovozynyng týbinde… Onbay jyghylyp, bir jerin jaralaghan adamnyng keypi. Ýsti-basy alba-júlba. Kaska qisayghan. Kózden parlaghan jas. Baghjan-baghjang etedi. Ýreyim úshty.

– Aqa-ou, ne bop qaldy?!

Ýni әlden uaqyttan keyin baryp әreng shyqqan.

– Ói, mynau… Typ-tynysh, týp-týzu túrghan doghany janalay qoyayyn dep… Ústay alghany ittin…

– Oi, sen de! Bayqamaysyng ba endi!

Birden týsindim. Tok tartqan. Bosay qalghanda elektorvoz ýstine shyghyp, kólikting trolleyge jalghastyrylatyn serippe «mýiizi» – jez doghany almastyra qoymaq bolghan ghoy. Sol sәtte ayaghy tayyp ketken be, әlde kýshpen qayyryp ústap túrghan syrghauyldan airylyp qalghan ba, qoly oqysta tóbedegi symgha tiyedi.

Múndaydy bastan keshken jigitterden estigenmin, tok ótkizgish trolley turnikke tartylghanday qos qolynmen jarmastyryp bir minuttey ústap túrady eken de, osy uaqyt ishinde tәubene týsirip alyp, anadaygha bir-aq laqtyratyn kórinedi.

Óltirmeydi, әiteuir. Óitkeni elektr tizbegining bir úshy jerge qosylghan. Áytpese ýsh jýz seksen volit órtep jibermey me!

Men kórgende Aqannyng endi ghana esin jiyp otyrghan kezi sekildi.

Keyinirek reti kelgende ózinen adam ómir men ólimning shekarasynda… Qyl ýstinde túrghan shaqta ne oilap ýlgeredi eken dep súradym. Ynghaysyz bolsa da, tosyn nәrseni biluge qúmarlyq biyleydi eken...

Ondayda kisining kóz aldynan ómir belesteri irkes-tirkes zulap ótedi deydi. Quanghan, opynghan tústaryndy da tiyip-qashyp tarazylap qalasyn. Ata-ana, bala-shagha, jora-joldastyng keskinderi eles berip ótetin kórinedi.

– Onyng ishinde sheshem bayghús túralap, kýirep qalatyn boldy-au dep qinaldym. Júmysqa shygharda úiyqtap jatqan Erkebúlanymdy oyatyp almau ýshin oqtalyp baryp, mandayynan iyiskemey ketip edim. Bәrinen búryn sonyma qatty ókindim,– deydi…

Jengey de elestegen shyghar. Kim bilsin. Ony aitqan joq, biraq.

Men qyryqtyng o jaq, bú jaghyndaghy Aqandy key-keyde shal dep ataymyn. Ózi Aqshataugha kórshiles Aqtoghay audany sovhozdarynyng birinen ýsh-tórt jyl búryn kóship kelip qonystanypty. O jaq ejelden airyqsha óner daryghan ólke. Sodan ba, Aqang ólen-jyrgha da jýirik. Peyili týsse neshe qily qissa-dastandardy erkin kósilip, jatqa soghady. Mәselen, qyzynghan bir shaqtarynda eki býiirin tirene qomdanyp:

«… Sheshinip kiyim, etigin,

Moynyna qyzdyng mindi endi.

Baghlan ósken han qyzy

Kóterip tazdy jýrdi endi.

Salbyratyp ayaghyn,

Emshegine úrdy endi.

Jelke shashyn tizgin qyp,

Bylay jýr dep búrdy endi!», –

dep Keyquattyng kesir salatyn sәtin mandayy busanyp, janary shoqtay jaynap, shabyttana jyrlap otyrghan kezderinde tek men emes, manaydaghylardyng bәri aitushy jadynyng kýshtiligine qayran qalyp, auzyn ashyp, kózin júmady. Ol el shejiresin qauzau jaghyna kelgende de qamshy saldyrmaydy.

Mýmkin, «shal» dep sonday súnghylalyghyna da say atap ketken shygharmyn.

Ózi belgili aqyn-jazushylardyng tasqa basylghan shygharmalarymen qatar, qayda jýrip jinay bergeni de belgisiz, solar aitypty-mys degen auyzsha anyzdardy da mýdirmey jeldirtedi. Arasynda qúlaqqa tosyndau… anayylau dýniyeler de qaptap jýredi. «Pәlenshe jәkeng bir aqyn әielmen aitysqanda bylay dep qatyrypty» nemese «týgenshe aghang әldebir sheneunikke yza bolghannan mynanday óleng jazyp jibergen eken» dep estuge ersileu bir shumaqtardy shúbyrtady.

Bylaysha qarasan, úiqasy da, maghynasy da kelisken… kәdimgi ólen! Men bәribir osylardy әlgi adamdardyng aitqanyna seninkiremey:

– Qoy, ei, shal, mýmkin emes ol!– dep an-tang bolamyn.

Sony qyzyq kóretin Aqang kýnde bir óner shygharyp keledi. Ádeyi jattay ma, әiteuir, qyzyqty «hamsalary» bir tausylmaydy. Soghan qaraghanda, әlgindey túzdyqty sózge óz janynan da birdenelerdi qosyp jiberetin boluy kerek.

Aqan da meni kónil kýiine qaray birde Jyndybala, birde Balabastyq deydi. Onysy astarsyz emes.

Bizde belgilengen tәrtip boyynsha әr tartqanda jiyrma vagonetkadan artyq jýk tirkeuge tyiym salynady. Jospar óz aldyna, biraq shahtada da «Qanaghat qaryn toyghyzady» degendey jazylmaghan qaghidalar bar. Kóp asaymyn dep apatqa úrynbau kerek. Jәne jer astynda da tasymal qozghalysyn qadaghalaytyn inspektorlar júmys isteydi. Ereje búzyp solardyng nazaryna iliksen, býkil brigadagha aiyppúl salynady. Saq jýruge tyrysasyn. Áytpese quatty kólik qyryq-elu vagonetkany da qinalmay tarta beredi ghoy…

Al Aqang әlgi zangha moyynsúnbaydy. Óitkeni jospar artyghyraq oryndalyp jatsa, ol da brigada ýshin talay tabys. Sol sebepten de әr joly mindetti týrde, keminde, tórt-bes vagondy artyq tirkep alady. Keyde osynau shekten de asynqyrap ketkenin andaghanda:

– Ói, mynauyng ne, Aqa! Narushenie bar bolghyrdan aulaq jýreyik te osy! – dep tikteu kelip qalatyn kezder de kezdesedi.

Ýndemeydi. Óz degeninen qaytpaydy da.

Bir ghajaby, baqylaushylar da Aqangha eskertu jasap kórmepti. «Shaldy» qatty syilaghandyqtan, tәrtip búzushylyghyn bayqasa da bayqamaghan bolatyn siyaqty.

Búlary, bir jaghynan, maghan da qolayly. Qolyng bosanqyrap, arqang keninkirep… Oghan qosa júmysyng jýrinkirep jatsa bas qatyryp neng bar!

Qalt etken mýmkindik tusa naghyz enbek maydany qyzyp jatatyn «Sentralinaya» jaqqa tartqym kelip túrady. Birtalay bosaghan kezderde elektrovozdy týpkirdegi tasalau bir oryngha qantaryp qoyyp, jayau kezip, zaboy aralap ketemin. Múnday «sayahattyn» da rahaty joq emes. Tórkinshilegen әieldey, jortyp jýrip, talaydan kezdespegen jigitterdi jolyqtyryp, arqa-jarqa qauqyldasyp qalasyn.

Odan song prohodkashylar keyinde ghana ótip, qoparushylar tayauda jaryp ketken ýngirlerdi betke alamyn. Asyl symnan arnayy jasap alghan úzyndyghy bir qúlashtay iyilgish istigim bar… Mýmkin múny istik deuge de kele qoymas, sebebi, basy eki elidey ilmek. Tar quystarda tyghylyp jatatyn jaqút tas ýlgilerin tartyp alu ýshin qajet nәrse.

Tóbeden jaqpar tastar salbyrap túratyn qauipti ýngirlerde dymyndy shygharmay, ernindi jymyryp, bashpaylarynnyng úshymen ghana sanap basyp, eppen qimyldaysyn. Áytpese quysty kernegen auagha qysym týsse jogharydaghy tas sau etip qoparylyp ketui yqtimal. Key jerdegi ótkelek óte tar. Sondyqtan otyra qalyp, qaztabandap shoynandau kerek. Qaysybir tústarda jau tylyndaghy barlaushyday jata ketip, jer bauyrlay jyljyp, jylansha iyrelendeuge tura keledi. Abaylamasang mert boluyng op-onay. Áytkenmen, sonaday jerde búiyghyp jatqan meruert pen aqyqtyng týr-týrin ústap kórgenshe taghat taptyrmas qúmarlyghyng esti alyp, aldy-artty úmytasyn.

Múnda ne tabylmaydy deysiz! Qasiyetteri san aluan akvamariyn, ametist… berill… vismutiyn… Kridiyt, piriyt, rauhtopaz, sfaleriyt, fluoriyt… Sheeliyt… Ayta berse jer jýzinde siyrek kezdesetin nebir metall týrlerining kópshiligi osynda.

Bir keremeti, tabighat-ana búlardyng bәrin betine syzat týspeytindey etip jer asty taularynyng qoynauyna súp-súr saz-balshyqqa orap, qymtap ústaydy. Kólemderi kishigirim tabaqtay… Keybiri júdyryqtay ghana miyneral kesekterin bylay alyp shyghyp, qatty aghyn sudyng astyna ústay túrsanyz bolghany, lezde kózding jauyn alyp, sәulesi bet sharpyp, jarqyrap shygha keledi.

Birining pishini tulaghan teniz jaldaryna úqsaydy. Ekinshisi qúlaqtary shoshayghan kishkene qonjyqtyng keskinin eske týsiredi. Ýshinshisi – japyraqtary salbyraghan kәdimgi mәjnýn tal. Tórtinshisining týri – әdemilep úshtap, taypaq sauytqa toltyra salyp, shashyrata sәndep qoyghan qyrly qaryndashtar…

Biri kógildir, biri jasyl, biri kýlgin… nemese qara-qoshqyl… Jalt-júlt etip, myng qúbylady.

Jer asty «patshalyghynyn» ertegi ispettes osynau ghajayyptaryna eligushiler kóp. Ken qúimalaryn jinaumen әuestenushiler bizding tastardy izdep sonau Reseyden de at arytyp kelip jatady.

(Basqasyn aitpaghanda, dýniyeni dýrliktirip, kókke jii samghap jatatyn gharysh kemeleri jabdyqtarynyng deni bizding alaqanday Aqshataudyng molibdeni men voliframynan jasalatynyn myna júrt bile bermeydi-au, әtten! Syryn túnghiyq terenine býkken… qúbatóbel, qayran atamekenim!).

Tabighattyng pende balasyna ózekti jan ekenin eskertip, tәubesine keltirip otyratyn әdisteri jetkilikti. Mysaly, managhy Aqandy qorqytqan tokpen salystyrghanda jarqyldaghan nayzaghay ottary jýz ese qaterlirek qoy. Nemese alyp kemelerding ózderin qaqpaqyl oinatqan súrapyl tolqyndardy alynyz. Bolmasa jýz jylghy emenderdi tamyrymen qoparyp tastaytyn alapat dauyldardy elestetiniz. Yaky tútas qalalary sel astynda qaldyratyn qiyapat topan su… Mine, osylardan ýreyliligi eshbir kem týspeytin taghy bir qúbylys bar. Ol – óli tynyshtyq.

Tynyshtyqtyng nelikten sonsha qorqynyshty bolatynyn kim bilgen. Áyteuir, bir sәt jym-jyrt kenistik ayasynda onasha qalghan adamnyng boyyn súmdyq ýrey biyler edi.

Týnning bir mezgilinde shahtada da tym-tyrys ýnsizdik ornay qalady. Tónirekting tymyqtyghy sonsha – tóbeden qúlaghan bir týiir tastyng tyrsyly otyz-qyryq qadam jerden anyq estiledi.

Degenmen, osynau tylsym tynyshtyqqa syrttay qúlaq týrip, boy ýiretip ýlgergen adam әlgindey arbaugha týsken jan iyesin odan sayyn shoshytyp ermek qylugha qúmartady.

Men de dәl sonday bir shaqta lava jaqtan kele jatyp, tútqiyldan, jýk tizbegin rettep, kýibendep jýrgen Aqannyng ýstinen týstim de, «múny bir qatyrayyn!» degen tentek oy keldi.

Onyng jýk keruenining bas jaghyna tap kelgen ekenmin, jalma-jan mandaydaghy shamdy óshirip, eki temir arbanyng arasyna jasyrynyp otyra qaldym.

Ásheyinde orysshagha orasholaq Aqang osy tilde sanaugha kelgende sandughashsha sayraydy. Andap otyrmyn, tizbekting sonynan ilgeri qaray, bir jaghynan, shynjyr tirkeulerdi tekserip, ekinshiden, shygharyp jalghap alghan vagondaryn kýbir-kýbir etip sanap keledi.

Aynala manay alakólenke.

Aqan tura túsyma kelgen kezde:

– Hayt, pәtshaghar!– dep aqyryp, ornymnan elbeng etip atyp túrdym.

Ol qalbalaqtap artqa serpildi. Esten airylghany menireygen týri men auzynda qalghan songhy sózdi maghynasyz qaytalauynan-aq kórinip túr.

Bir uaqytta «semnadsati… semnadsati… semnadsati…» dep qos qolyn aldyna qaray dәrmensiz sermelep, shalqalay-shalqalay baryp, tas qabyrghanyng jiyegine gýrs etip qúlady.

Iman ýiirerdegi «Lәh-illo- Allasy» nemese «Ket, pәleket, keti» sol «semnadsattyn» ishine syiyp ketken siyaqty.

Abyroy bolghanda, shtrek jiyegindegi jylgha men jaqta qalghan. Áytpese es-týssiz jyghylghan adamnyng malmanday bolatyny óz aldyna, әjeptәuir tereng sugha túnshyghyp qaluy ghajap emes qoy.

Odan әlde qiq etken, әlde shiq etken týsiniksiz dybys shyqty.

Áytkenmen, esin tez jinaghan.

– Alda ghana, әkenning auzyn-ay! Sen ekensing ghoy! Itting balasy… Suyldatyp… jýrekti úshyryp!..

Qolyna sala qúlash búrghylau shtangasynyng qaydan týse qalghanyn bilmedim, meni әlden mezgilde jetpis bir atadan týk qaldyrmay boqtap, tizbekti ainaldyra tyrqyratyp quyp kele jatty.

– Ói, shal, jyndymysyn?! Múnyng ne? Oiyndy bilmeysing be?!.

Vagonetkalardyng ara-arasyna búghyp, jan úshyryp jýrmin. Jaqyn kelse ondyrmaytyn týri bar.

Sodan eki-ýsh kýndey qashqalaqtap, manayyna jolamaugha tyrystym.

Ashuy úzaqqa sozylghan joq. Bir kýni:

– Ei, jyndy neme! Kel, jaraydy. Tiymeymin,– dep shaqyryp alyp, bauyryna qysty. Joldastaryna:

– Myna naqúrys, sóitip, óltire jazdady meni!– dep kýlip, birtalaygha deyin aityp jýrdi.

Endi, mine… Sol kónil hoshynyng biri joq. Búl sapar әn de… Jyr da, syr da aitylmady. Árqaysymyz shahtagha týsken bette ózimizge tiyisti mindetterimizdi ýn-týnsiz atqarugha kiristik.

Jalghyz-aq, auysymnyng orta túsyna qaray Anatoliy kelip súranghan. Búl da, shynynda, әdette joq óte tosyn jәit edi. «Mazam ketip túr. Qyrgha kóterilip, ýige baryp kelmesem bolatyn emes. Masterge sezdirmey-aq qoyarsyn» deydi.

Búl jaghdayyn Aqangha da eskertip qoyghanday. Ol ekeumiz bir-birimizge qarap, mәn-jaydy aitpay-aq úghystyq. Demek, Tolya qaytyp oralghansha otyz vagonetkadan sýirey túramyz.

Bir mezet ekeuinen: «Osy, senderge ne bolyp jýr? El aman, júrt tynyshta sonshama týnerip ne kýn tudy?!» dep súraghym keldi de, batpadym. Bir-birimizge oqshyraya qarap biraz túrdyq ta bet-betimizge kettik.

Qysqasy, vagon shygharushymyz bar… mashiniysimiz bar… Býkil brigada ókpelesken baladay, esh til qatyspastan túnjyray jýrip, auysymdy da ótkizdik.

Tanerteng dushqa týsip, kiyim auystyrghan song ýnsiz qol alysyp jón-jónimizge taraghanbyz.

Kóshe-kósheni aralap, tau baurayyn órley salghan tastaq jolmen ýige jetkenshe jerleuge alyp shyqqan eki adamdy kórdim. Bir mezet «Mynalardyng bәrine ne bolghan býgin?! Qyrylyp qalghan ba, nemene?..» degen shalt oy qylang berip, dereu ishtey: «E, Jasaghan iyem, kýpirlik etsem keshe gór!» jalbarynudan ózge laj qalmaghan.

Jolay kezdesken bireuler amandasa sala kózderi ejireyip:

– Keshe týnde bayqadyng ba, ay tútyldy ghoy!– deydi.

Búryn-sondy onday keremetti kezdestirmegenderin aitady. Óitkeni kýnde kórip jýrgen kәduilgi kýmis tabaq ay túryp-túryp, óz-ózinen órttey alaulap zәreni alghan. Áyteuir, Qúday saqtady, әldebir apattan aman qaldyq dep baqyrayysady.

Júmysqa kele jatqanda tu tóbede tolyqsyghan appaq aidyng sol jaq jiyegindegi alqyzyl jolaqty kórip men de tanyrqaghanmyn. Biraq soghan mәn bermeppin. Sol jinishke boyau birtindep ghalamshardyng túla boyyna órley shauyp, asa qorqynyshty әser tughyzatyn kórinedi. Ony bayqap ýlgermeppin…

Bayaghyda shaldardyng әldebir qasiyetti adamdar el-júrtymen baqúldasar sәtte… nemese qaysybir qandyqol qaraqshylar qarghysqa úshyrarda ay tútylady deytinin qúlaq shalushy edi. Áyteuir, jer qara, kýn jylyda aidyng «órtenui» jaqsylyqqa jorylmaydy…

Aqannyng renish sebebi de sol kýni-aq mәlim boldy. Ýidegi jengemiz Almatydan fabrikagha issaparmen kelgen bireumen qolústasyp… qashyp ketipti.

Aqangha jaghdayyn keng jýrekpen týsinuin súrap… Óitkeni múnyng kýrmeui mol qym-quyt ómir ekenin aityp… Sóge-jamandamauyn, aghayyn-tuys aldynda abyroyyn tókpeuin ótinip, әrkimning osynau jaryq dýniyege baqytty bolu ýshin keletinin jetkizip… kóz jasyn kóldetip, jeti-segiz paraq hat jazypty.

Toq eterin aitqanda, ghúmyr boyy armandaghan baqytymdy endi taptym. Sen de baqytty bol, soghan shyn jýregimmen, barlyq ynta-shyntammen tilektespin degen ghoy.

Sózining sonynda «ynghayy kelgende Erkebúlandy alyp ketemiz, әzirshe jýre túrsyn» depti…

***

Tayauda Erkebúlandy kórip qaldym. Osy... Almatyda…

Zingittey jigit bolypty. Týr-túlghasy әkesinen ainymaydy. Tipti iyegindegi shúqyryna deyin úqsay qalypty. Biraq әkesine qaraghanda týsi sústylau… Ári boyshandau eken.

(Qarap otyrsam, sodan beri de arada jiyrma jyldan asa uaqyt ótipti-au!).

Birden tanyghanmyn. Ol da meni tanydy. Biraq amandasqan joq. Amandasu qayda, meni kórgende óz-ózinen jiyrylyp, qanyn ishine tartyp, beynebir ata jauyn kezdestirgendey tistene… súrlana qarap, teris búrylyp ketti. Ómirge degen bitispes óshi… kegi bar adamday. Bayaghy beykýnә… Balghyn Erkebúlan emes. Mýlde basqa adam. Kózine úyalaghan mún… Múng da emes, qatyp qalghan qasyret taby da boy tiksintti.

Men de, nege ekenin, ózimdi onyng aldynda kinәli adamday sezinip, qolaysyzdanyp, manaydan tezirek úzap ketuge tyrystym.

Sonau ay tútylghan sәtter eske týsti. Sóitsem, ol basqa-basqa, osy Erkebúlannyng beyqam balalyghynyn… erkeliginin, joq, tipti, býkil… jaqsylyqqa… izgilikke degen senimining ólgen kýni eken ghoy!

Men de sol jyly kýzge qaray oqugha attanghanmyn.

Keyin estidim, qashyp ketken jengemiz birtalaydan keyin Aqshataugha qayta oralypty. Álgi ýlde men býldege orap, újmaq ómir ornatugha uәde berip, aldap- sulap ilestirip ketken adamy ýili-barandy bir quayaq bolyp shyqqan. Biraz uaqyt ermek qylghan song iz jasyryp, dalagha tastap ketse kerek.

Aqan, әriyne, әielin qayta qabyldamaydy. Tughan-tuys… aghayyn-bauyry birneshe mәrte ayaghyna jyghylyp kelgen eken, qara tastay qatyp ap, jibimey qoyypty. Qatelikti keshire almapty.

Ózining minez-qúlqy da adam tanymastay kilt ózgerip ketken deydi. Dostan da, dúshpannan da kónili qalyp, eshkimmen qatyspaytyn halge jetken. (Men ony qútyryp jýrip, sonau sapar shahta astynda jýregin syzdatyp, qorqytqanyma ókinemin. Ishine kim kirip-shyghypty, degenmen, so kezding ózinde otbasynda әldebir qolaysyz kezenderdi bastan keship, jan auyrtyp jýrgeni anyq qoy).

Jengey keyinirek eli jaghynda… Aqtoghayda taghy da túrmys qúrady. Estuimizshe, onysynyng da qiiy kelmegen-au. Eki ortada tәlkek bolghan taghy da Erkebúlan…

Al Anatoliy «tamyr» әlgi joly súranyp ketkennen qaytyp kelgen joq-tyn. Aldynda zayybymen qyrghiqabaq bolyp shyqqan ol da týn ortasynda qayta ainalyp barghanynda әieli men kónildesi ekeuining ýstinen týsken ba-au… Ekeuining birin ólimshi qylyp sabaghan ba-au… Áyteuir, beyshara, әielimen ajyrasqany bir basqa… sotty bolyp, shatylyp, basymen qayghy bolyp ketti…

Sholpannyng taghdyrynan beyhabarmyn.

Bir ghajaby, sol týni men de bir boyjetkenmen jýz shayysyp qalghan edim. Sodan beri ony kórgen de emespin.

Qúltóleu Múqash

Sening terezen... Hikayat, әngime, esse. – Almaty: JShS RPBK «Dәuir», 2021. – 134-b.

Abai.kz