Júma, 20 Qyrkýiek 2024
Aqmyltyq 3198 28 pikir 22 Shilde, 2023 saghat 12:12

Shyghanaq shýlen tarata ma?

Preziydent Toqaev «Ortalyq Aziya + Shyghanaqtaghy arab memleketterining yntymaqtastyghy kenesinin» birinshi sammiytine qatysty.

Shynyn aitu kerek, «sammiyt» degen shyn mәninde ilude bir bolyp, siyrek oqighalar qataryna jatuy tiyis is-sharalar songhy kezde tym kóbeyip ketken siyaqty. Ony men óz basym әlemdik sayasattaghy tektonikalyq ózgeristermen, әr eldin, әr aimaqtyn, әr bloktyng janasha jaghdayda óz ornyn tabugha úmtyluymen jәne Ortalyq Aziya sekildi biregey aimaqtyng jana jaghdaydaghy rolining artyp, oghan degen qyzyghushylyqtyng ósuimen baylanystyramyn.

Búl sammitting erekshelikteri qanday? Túnghysh ret ótkizilip otyrghan forumnyng bolashaghy ne bolmaq? Sol turaly birer sóz.

Osy sammitti әzirleuge tiyis syrtqy ister ministrleri byltyr bas qosqanda, bolashaq yntymaqtastyqtyng negizgi baghyttary jariya etilgen. Olar – pandemiya kezinde ýzilip qalghan tauar jәne transport baylanystaryn qalpyna keltiru, azyq-týlik, energetika jәne su qauipsizdigin nyghaytu, jasyl ekonomikany damytu, ekologiyalyq problemalardy sheshu jәne klimattyq ózgeristerding saldarymen kýresu, barlyq saladaghy ozyq tәjiriybemen almasu, tiyisti sauda-sattyq jәne investisiyalyq mehanizmderdi ornyqtyru.

Áriyne, ózekti mәseleler. Biraq, múnday maqsattar kez kelgen elder arasynda rәsimdelui mýmkin ghoy.

Sol sebepti búl sammitting eki ghana ereksheligine toqtalayyn.

Birinshisi, meninshe, Parsy shyghanaghyndaghy arab elderining qaltasynyng qalyndyghynda, yaghny orasan zor investisiyalyq mýmkindikterinde jatyr. Saud Arabiyasy, Birikken Arab Ámirlikteri, Katar sekildi elder kez kelgen eldi jarylqap tastay alady. Al Ortalyq Aziya elderi sol qarjygha óte-móte zәru!

Preziydent Toqaev aitqanday, «UNCTAD bayandamasyna sәikes byltyr Ortalyq Aziyagha tartylghan taza investisiya 40 payyzgha artyp, 10 milliard dollardy qúrady. Onyng 60 payyzy Qazaqstangha tiyesili».

Mine, Ortalyq Aziya elderi osy qarjy ýshin ózara bәsekege týsip, talasyp qalatyn da shyghar. Bәri mýmkin.

Tek әiteuir, qarjyly arab elderi investisiya salu isin diny aghymdardyng damuymen baylanystyrmasa boldy. Áytpese, tym alysqa ketip qaluymyz mýmkin.

Ekinshi faktor arab elderining múqtajdyghyna qatysty. Ángime XXI ghasyrdyng óte-móte ózekti problemasy – azyq-týlikpen qamtamasyz etu turaly bolyp túr. Shól men shóleyt aimaghynda ornalasqan arab elderinde búl mәsele kýnnen kýnge ushyghyp bara jatqany belgili. Al Ortalyq Aziyanyng azyq-týliktik әleueti zor.

Preziydent Toqaev aitqanday, «elimiz – әlemde biday men ún óndiretin eng iri on memleketting biri. Arab әriptesterimizding «organiyk» jәne «halal» ónimderin óndiru, óndeu jәne sertifikattau tәjiriybesi men mýmkindigi mol. Sondyqtan olargha súranys joghary».

Mine, osy eki basty mýdde Ortalyq Aziya men Shyghanaqtaghy arab memleketterining yntymaqtastyghynyng bayandy boluynyng basty alghysharttary bolmaq.

Sayasy yntymaqtastyq jayly aitudyng ózi qiyn bolar, óitkeni sammitke qatysqan elderding ishki jәne syrtqy sayasattaghy ústanymdary әrqily.

Arab әlemi degende, diny faktor, әriyne, birden kózge úrady, alayda ol sheshushi bolady dep oilamaymyn. Onyng ýstine Shyghanaqtaghy keybir arab elderindegi diny aghymdardyng Ortalyq Aziya aimaghyna jat ekenin de esten shygharmaghan abzal.

Shyghanaq elderining Ortalyq Aziya aimaghyna osylaysha den qoyyna әlemning basqa sayasy yqpal ortalyqtary jay qarap otyra qoymas, sol sebepti AQSh, Euroodaq, Qytay men Resey de bizding aimaqta óz pozisiyalaryn odan sayyn kýsheytuge tyrysatyny haq.

Ol da biz ýshin jaman emes: eng bolmasa, investisiya beru sharttary jenildeydi de, olardyng somasy artady.

Ámirjan Qosan

Abai.kz

28 pikir

Ýzdik materialdar

Alashorda

IYdey Alasha y sovremennyy Kazahstan

Kerimsal Jubatkanov 2388