Balqashqa jaqyndaghan qara dauyl selge ainalyp ketpey me?

Qazaqstan Respublikasy tarapy Qytaymen aradaghy «vizasyz rejimdi» qatty bir әbgerlikpen rәsimdeu sharalaryn tamandap, kórshi elding ýkimetine joldap ta ýlgirdi. Alayda Qytaydyng búqaralyq aqparat kenestigi Balqash kólinen shyghysqa qaraghan baytaq dalamyzdy ózderining kartasyna qosyp alugha tynymsyz әreket etip, rolik pen maqalalar jariya etip jatqan kórinedi. Búl ne sonda? 

No comment:

«Balqash kólining audany 18 200 sharshy shaqyrym, ortasha su terendigi 6 metr. Ol elimizding әsilgi eng ýlken túzdy kóli edi. Kólemi jaghynan әlemning 13-orynynda túr. Eskide Ibo hay (red: «Búratana halyqtarynyng shalqar kóli») atanyp, batys-soltýstikte jasaghan bizding halyqtar tirishilik etken jerler bolghan.  XIX ghasyrdyng ortasy men sonynda Patshalyq Resey kýshpen tartyp alghan. Onyng sebepter kóp.

Birinshiden XIX ghasyrdyng ayaghynda Resey Balqash kólin baqylaugha alu arqyly óz territoriyasyna alyp, odan әri Ortalyq Aziyadaghy yqpalyn keneytuge paydalandy.

Aqparat qaynary: Baydu sayty. Sol jaqtaghy jasyl jiyekke jabysyp túrghan Balqash kóli. Jazuy - «Resey 1864 j. 500 000 sharshy shaqyry jerdi basyp alghan».

Ekinshiden, ol kezde Sin ýkimeti batys shekarasyn basqaru men qorghau jaghynda kýshi jetkiliksiz bolyp, aqyry 1885 jyly qol qoyylghan qytay-orys sharttarynda Balqash kóli men onyng tóniregindegi aimaqtar patshalyq Reseyding yqpal etu aimaghyna ainaldy. Keyin de Qytay-Resey shartynda, Balqash kóli jәne onyng manynyng menshiktik qúqyghy tiyimdi týrde ózgermedi. Qoldanystaghy halyqaralyq qúqyqqa sýiensek, eshbir elding basqa elderding aumaghy men egemendigine qol súghugha qúqyghy joq! Biraq tarihy fakt, Balqash kólining menshik qúqyghy shynymen ózgerdi, sondyqtan ol qazir Qazaqstannyng bir bóligi retinde qaralyp jýr. Eger biz búl aumaqty qaytarghymyz kelse, aldymen Balqashty naqty zertteu ýshin tarihiy-sayasy faktorlargha sýienuimiz kerek: kólge iyelik etu, zaman ózgerip, últtyq egemendik ózgergen sayyn biz qúqyqtar men mýddeler turaly bayypty kelissózder jýrgizip, tariyhqa jýginu arqyly, kópjaqty diplomatiyalyq arnalar men tiyisti halyqaralyq úiymdar, sonday-aq elderge ýndeu jasau arqyly talabymyzdy jetkizuimiz kerek!

Degenmen, Balqash kólining menshiktik qúqyghyn qalpyna keltiruge barghanda Qazaqstanmen dostyq qarym-qatynas, Balqash kólining ekologiyalyq ortasy, iykemdi diplomatiyalyq strategiyalar siyaqty praktikalyq mәselelerdi de eskeruimiz kerek! Tariyhqa qatysy kóptegen sayasy jәne adamy faktorlardy aldygha tartsaq, Balqash kólin qaytaryp alu onay sharua emes. Sondyqtan búl mәseleni ilgeriletu barysynda biz halyqaralyq qúqyq normalaryn jәne tarihty saqtap, jergilikti túrghyndardyng qúqyqtary men mýddelerin qúrmettep, qorghaugha, sonymen birge úzaq merzimdi damu perspektivasynan yntymaqtastyqty belsendi týrde jýzege asyrugha tiyispiz.

Balqash kólining tóniregindegi audandarmen útymdy jaghdaygha qol jetkizip, ózara tiyimdilikke qol jetkizip, aqyrynda Balqash kóli mәselesin dúrys sheshudi jýzege asyruymyz kerek!»

Baydu sayty. 29.07.2023 j.

Jauap:

Sizshe tómendegi qaysy sharany qolgha alghan dúrys?

1. Bizding SIM erterektegidey QHR Qazaqstandaghy elshisine nota tapsyryp, pushkamen torghay atyp, qúmgha su qúighanday ónimsiz bolsyn!

2. QR SIM Baydu saytyn halyqaralyq sotqa berip, qyruar aqshalay shyghyndy óndirip alsyn!

3. Aqordanyng janynan vedomstvoaralyq komissiya qúryp, tómendegi sharalardy qoldansyn:

1) Vizasyz rejimdi qayta qaraudy qolgha alsyn!

2) Shyghys shekaramyzgha baqylaudy býginen bastap kýsheytsin!

3) Kedennen kirgen әrbir QHR azamatyna aldyn ala eskertu jasasyn!

4) Ghylym ministirligine dereu tapsyrma berip, osy baghyttaghy zertteudi qolgha alsyn!

Jogharydaghy sharalardyng ornyna:

5. Últtyq patriottar janynan qúrylghan qoghamdyq úiym Baydudy halyqaralyq sotqa bersin!

6. Biz de Shyghys Týrkistannyng ýsh oblysy – Altay, Tarbaghatay jәne Ilege – tarihta qazaqtyng jeri bolghanyn dәleldep, ony «qaytaryp alugha» belsendi kiriseyik!

Abai.kz