Býgin Mәjiliste «Halyqtyng shamadan tys kredit aluyn azaytu jәne qarjy sauattylyghyn arttyru» taqyrybynda Parlament tyndauy ótti.

Parlament tyndauynda halyqtyng bas auruyna ainalghan nesie mәselesine qatysty birqatar jayt talqylandy. Mәselen, parlament tóraghasy Erlan Qoshanov halyqtyng qarjy úiymdarynan alghan nesiyesin qaytara almauynyng bir sebebi dep qarjy instituttaryn atady.

«Halyqtyng nesiyesin jaba almauyna qarjy instituttarynyng da ýlesi bar dep oilaymyn. Qarjy instituttary tartymdy jarnamalaryn da keninen jariyalap jýr. Búl rette, nesie alu prosedurasynyng jenildigin eskerip, adamdar qaryzgha batyp jatyr. Qazir 14-16 jastaghy jasóspirim de onlayn nesie ala alady, yaghny smartfon men internet arqyly onay rәsimdey salady. Búl jasta qarjylyq jauapkershilik alghan dúrys pa? Keyin búl nesiyelerdi olardyng ata-analary men ata-әjesi tóleydi», – dedi E. Qoshanov.

Mәjilis spiykerining sózinshe, eki nemese odan da kóp nesie alu әdettegi tәjiriybege ainalyp ketti jәne bir adamnyng bir adamnyng mikroqarjy úiymdarynan jiyrmagha deyin nesie alghan jaghdaylary da bar. Áriyne, búl qaryzdan qútylmaq bolghandar búrynghysyn jana nesie alyp jabu ýshin amalsyzdan bankterding tabaldyryghyn tozdyrady.

«Nesie beruge qoyylatyn talaptardy zannamalyq dengeyde kýsheytu kerek. Qaryzyn ótey almaytyn azamattargha nesie beruge tyiym salu qajet. Onlayn nesie beru salasyn qatang rettegen jón, sonday-aq nesie beruding sharttaryn qayta qarastyru da manyzdy. Jeke adamdargha beriletin nesiyeler boyynsha shekti payyzdyq mólsherlemeni tómendetu kerek. Osy nesiyelerdi kollektorlyq úiymdargha satugha tolyq tyiym salynuy tiyis. Kәmeletke tolmaghan balalary bar otbasylardyng jalghyz baspanasynan aiyrylyp, kóshede qaluyna jol bermeu qajet. Osynyng barlyghyn zang jýzinde bekitu manyzdy», – dedi Erlan Qoshanov.

Sonymen qatar, mәjilis tóraghasy qazirgi uaqytta halyqtyng 84 payyzynda, yaghny 8,4 millionnan astam adamnyng qaryzy bar ekenin aitty. Al 90 kýnnen keshiktirilgen qaryz kólemi – shamamen 1,4 trln. tenge. Yaghni, 1,7 million adam qaryzyn uaqytyly tóley almay otyr degen sóz. Osynyng bәri nesie problemasynyng qanshalyqty asqynyp ketkenin kórsetedi.

Mәjilis deputaty Erlan Saiyrov bolsa, halyqty nesiyelendiru mәselesi azamattardyng kedeyligine baylanysty ekenin aitty.

Ol biylik jeke túlghalardyng bankrottyghy turaly zannyng nәtiyje bermegenin jetkizdi.

«Bankrottyqqa ótinim bergen 68 myng azamattyng 5,5 myny ghana maqúldandy. Elimizde nesie alu serpini artyp keledi. Tek bir aidyng ishinde 2,5 mln azamat nesie aldy, al kredittik bereshek 8,9 trln tengege jetti. Azamattardy nesie ala beredi dep aiyptaugha bolmaydy, olar kedeylikten, nan, makaron jәne et satyp alu ýshin nesie alugha mәjbýr. Biz qazir sebeppen emes, nәtiyjemen kýresip jatyrmyz», – dedi E.Saiyrov.

Qarjy ministri Erúlan Jamaubaev: «Memleket aldynda barlyghyn bankrot dep tanu mindeti túrmaydy», – dedi. Biraq ol nesiyelerdi jii alu mәselesi halyqtyng tabysynyng tómendigine baylanysty ekenin moyyndady.

«Bizde jyl sayyn halyqtyng tabysyn 20-30%-gha arttyrugha mýmkindik beretin jospar bar. Budjetimiz әleumettik baghdarlanghan, barlyq shyghyndardyng 46%- y әleumettik tólemderge júmsalady. Kiristi arttyru mәselesin birden sheshe almaymyz. Basty mәsele – azamattardy júmys oryndarymen qamtamasyz etu», – dedi qarjy ministrligining basshysy.

Parlament tyndauynda Qarjy naryghyn retteu jәne damytu agenttigining tóraghasy Madina Ábilqasymova da sóz sóilep, birneshe mәselege toqtaldy. Onyng aituynsha, qazirgi tanda 297 myng adamnyng 37 mlrd tengege problemalyq onlayn-mikronesiyesi bar.

«Múnday onlayn-mikrokreditter nemese jalaqygha deyingi qaryz qashyqtan beriledi. Kóp jaghdayda qaryz alushy tiyisti dengeyde sәikestendirilmeydi, onyng tólem qabilettiligi baghalanbaydy. Osyghan baylanysty agenttik 45 kýnge deyin beriletin jәne somasy 50 AEK-ten (172 500 tenge) aspaytyn shaghyn kreditti tolyghymen alyp tastau turaly bastama kóterdi», – dedi agenttik tóraghasy.

Alayda onlayn nesiyeleu kompaniyalary óz qyzmetin jalghastyra beredi. Ayta ketetin aqparat, elimizde 254 mikroqarjy úiymynyng ishinde 50 kompaniya onlayn nesiyeleumen ainalysady eken.

Madina Ábilqasymova qazaqstandyqtardyng toygha nesie aluyna zannamalyq dengeyde tyiym salu mýmkindigine qatysty súraqqa jauap berip, eng aldymen qaryz alushynyng tólem qabilettiligin dúrys baghalau kerektigin atap ótti.

«Biz konstitusiyamen adamdardyng qúqyqtaryn shektey almaymyz. Eng aldymen, qaryz alushynyng tólem qabilettiligin dúrys baghalau kerek. Eger ol nesie alsa, standart boyynsha onyng ay sayynghy tólemderi kirisining 50 payyzynan aspauy kerek.

Sonymen qatar biz qaryz alushy ýshin jalpy qaryzdyq jýkteme koeffisiyentin engizbekpiz. Ol ay sayynghy tólemning qansha ekenin ghana emes, kiriske qatysty qaryzdyng jalpy somasyn da qamtamasyz etedi.

300 myng tenge jalaqy alatyndar ýshin ay sayynghy tólem 150 myng tengeden aspauy kerek. Qazir múnday esepteuler jýrgizilude. Mysaly 6 jalaqyny 300 myng tengeden alsanyz, onda barlyq qarjy úiymdaryna bereshek boluy mýmkin qaryzdyng eng joghary mólsheri 1 800 000 tengeden aspauy kerek», – dedi ol.

M.Ábilqasymova qazaqstandyqtardyng nesiyesi búrynghyday keshirilmeytinin de aitty.

«Ókinishke qaray, 2019 jyly nesie keshirilgennen keyin bizding qarjy sektorynda kredit kólemi qaytadan ósip ketti. Onyng ishinde problemalyq kreditter de ósip ketti. Eger memleket qarajatyn bólip, qayta-qayta keshire bersek, odan da kóp jana kreditter kóbeyedi», – dedi ol.

Agenttik tóraghasy sol sebepti kollektorlyq agenttikterge jauapkershilikti kýsheytu kózdelip otyrghanyn atap ótti.

«Ol qalay bolady? Olar endi zang boyynsha problemalyq bereshekti retteuding mindetti rәsimin jasau kerek. Eger qaryz alushy bankke jýginse, ol osynday rәsimdi ótkizui tiyis. Osy rәsimdi jýieli týrde qoldanu ýshin biyldan bastap memleket basshysynyng tapsyrmasy boyynsha barlyq bankter men mikroqarjy úiymdary, kollektorlyq úiymdar jeke jobalaryn әzirledi. Problemalyq kredittermen júmys isteuding jeke josparlaryn dayyndady. Ol jeke josparlar ishinde qazir 1 mln 449 myng adamdy qamtu josparlanghan. Búl josparlar janartylady. Onyng ishinde bankterding kreditterdi qayta qúrylymdauy, ekinshiden qaryzdy ishinara nemese tolyq esepten shygharu sharalary bar. Mysaly, tóleuge qabileti joq bolsa nemese qaryzdyng somasy qatty ýlken bolmasa, birneshe jyl problemalyq krediyti bolsa, onda bankter óz esebinen ishinara nemese tolyghymen óz esebinen jauyp tastaydy, – dedi ol.

Abai.kz