بۇگىن ماجىلىستە «حالىقتىڭ شامادان تىس كرەديت الۋىن ازايتۋ جانە قارجى ساۋاتتىلىعىن ارتتىرۋ» تاقىرىبىندا پارلامەنت تىڭداۋى ءوتتى.

پارلامەنت تىڭداۋىندا حالىقتىڭ باس اۋرۋىنا اينالعان نەسيە ماسەلەسىنە قاتىستى بىرقاتار جايت تالقىلاندى. ماسەلەن، پارلامەنت توراعاسى ەرلان قوشانوۆ حالىقتىڭ قارجى ۇيىمدارىنان العان نەسيەسىن قايتارا الماۋىنىڭ ءبىر سەبەبى دەپ قارجى ينستيتۋتتارىن اتادى.

«حالىقتىڭ نەسيەسىن جابا الماۋىنا قارجى ينستيتۋتتارىنىڭ دا ۇلەسى بار دەپ ويلايمىن. قارجى ينستيتۋتتارى تارتىمدى جارنامالارىن دا كەڭىنەن جاريالاپ ءجۇر. بۇل رەتتە، نەسيە الۋ پروتسەدۋراسىنىڭ جەڭىلدىگىن ەسكەرىپ، ادامدار قارىزعا باتىپ جاتىر. قازىر 14-16 جاستاعى ءجاسوسپىرىم دە ونلاين نەسيە الا الادى، ياعني سمارتفون مەن ينتەرنەت ارقىلى وڭاي راسىمدەي سالادى. بۇل جاستا قارجىلىق جاۋاپكەرشىلىك العان دۇرىس پا؟ كەيىن بۇل نەسيەلەردى ولاردىڭ اتا-انالارى مەن اتا-اجەسى تولەيدى»، – دەدى ە. قوشانوۆ.

ءماجىلىس سپيكەرىنىڭ سوزىنشە، ەكى نەمەسە ودان دا كوپ نەسيە الۋ ادەتتەگى تاجىريبەگە اينالىپ كەتتى جانە ءبىر ادامنىڭ ءبىر ادامنىڭ ميكروقارجى ۇيىمدارىنان جيىرماعا دەيىن نەسيە العان جاعدايلارى دا بار. ارينە، بۇل قارىزدان قۇتىلماق بولعاندار بۇرىنعىسىن جاڭا نەسيە الىپ جابۋ ءۇشىن امالسىزدان بانكتەردىڭ تابالدىرىعىن توزدىرادى.

«نەسيە بەرۋگە قويىلاتىن تالاپتاردى زاڭنامالىق دەڭگەيدە كۇشەيتۋ كەرەك. قارىزىن وتەي المايتىن ازاماتتارعا نەسيە بەرۋگە تىيىم سالۋ قاجەت. ونلاين نەسيە بەرۋ سالاسىن قاتاڭ رەتتەگەن ءجون، سونداي-اق نەسيە بەرۋدىڭ شارتتارىن قايتا قاراستىرۋ دا ماڭىزدى. جەكە ادامدارعا بەرىلەتىن نەسيەلەر بويىنشا شەكتى پايىزدىق مولشەرلەمەنى تومەندەتۋ كەرەك. وسى نەسيەلەردى كوللەكتورلىق ۇيىمدارعا ساتۋعا تولىق تىيىم سالىنۋى ءتيىس. كامەلەتكە تولماعان بالالارى بار وتباسىلاردىڭ جالعىز باسپاناسىنان ايىرىلىپ، كوشەدە قالۋىنا جول بەرمەۋ قاجەت. وسىنىڭ بارلىعىن زاڭ جۇزىندە بەكىتۋ ماڭىزدى»، – دەدى ەرلان قوشانوۆ.

سونىمەن قاتار، ءماجىلىس توراعاسى قازىرگى ۋاقىتتا حالىقتىڭ 84 پايىزىندا، ياعني 8,4 ميلليوننان استام ادامنىڭ قارىزى بار ەكەنىن ايتتى. ال 90 كۇننەن كەشىكتىرىلگەن قارىز كولەمى – شامامەن 1,4 ترلن. تەڭگە. ياعني، 1,7 ميلليون ادام قارىزىن ۋاقىتىلى تولەي الماي وتىر دەگەن ءسوز. وسىنىڭ ءبارى نەسيە پروبلەماسىنىڭ قانشالىقتى اسقىنىپ كەتكەنىن كورسەتەدى.

ءماجىلىس دەپۋتاتى ەرلان سايىروۆ بولسا، حالىقتى نەسيەلەندىرۋ ماسەلەسى ازاماتتاردىڭ كەدەيلىگىنە بايلانىستى ەكەنىن ايتتى.

ول بيلىك جەكە تۇلعالاردىڭ بانكروتتىعى تۋرالى زاڭنىڭ ناتيجە بەرمەگەنىن جەتكىزدى.

«بانكروتتىققا ءوتىنىم بەرگەن 68 مىڭ ازاماتتىڭ 5,5 مىڭى عانا ماقۇلداندى. ەلىمىزدە نەسيە الۋ سەرپىنى ارتىپ كەلەدى. تەك ءبىر ايدىڭ ىشىندە 2,5 ملن ازامات نەسيە الدى، ال كرەديتتىك بەرەشەك 8,9 ترلن تەڭگەگە جەتتى. ازاماتتاردى نەسيە الا بەرەدى دەپ ايىپتاۋعا بولمايدى، ولار كەدەيلىكتەن، نان، ماكارون جانە ەت ساتىپ الۋ ءۇشىن نەسيە الۋعا ءماجبۇر. ءبىز قازىر سەبەپپەن ەمەس، ناتيجەمەن كۇرەسىپ جاتىرمىز»، – دەدى ە.سايىروۆ.

قارجى ءمينيسترى ەرۇلان جاماۋباەۆ: «مەملەكەت الدىندا بارلىعىن بانكروت دەپ تانۋ مىندەتى تۇرمايدى»، – دەدى. بىراق ول نەسيەلەردى ءجيى الۋ ماسەلەسى حالىقتىڭ تابىسىنىڭ تومەندىگىنە بايلانىستى ەكەنىن مويىندادى.

«بىزدە جىل سايىن حالىقتىڭ تابىسىن 20-30%-عا ارتتىرۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن جوسپار بار. بيۋدجەتىمىز الەۋمەتتىك باعدارلانعان، بارلىق شىعىنداردىڭ 46%- ى الەۋمەتتىك تولەمدەرگە جۇمسالادى. كىرىستى ارتتىرۋ ماسەلەسىن بىردەن شەشە المايمىز. باستى ماسەلە – ازاماتتاردى جۇمىس ورىندارىمەن قامتاماسىز ەتۋ»، – دەدى قارجى مينيسترلىگىنىڭ باسشىسى.

پارلامەنت تىڭداۋىندا قارجى نارىعىن رەتتەۋ جانە دامىتۋ اگەنتتىگىنىڭ توراعاسى مادينا ابىلقاسىموۆا دا ءسوز سويلەپ، بىرنەشە ماسەلەگە توقتالدى. ونىڭ ايتۋىنشا، قازىرگى تاڭدا 297 مىڭ ادامنىڭ 37 ملرد تەڭگەگە پروبلەمالىق ونلاين-ميكرونەسيەسى بار.

«مۇنداي ونلاين-ميكروكرەديتتەر نەمەسە جالاقىعا دەيىنگى قارىز قاشىقتان بەرىلەدى. كوپ جاعدايدا قارىز الۋشى ءتيىستى دەڭگەيدە سايكەستەندىرىلمەيدى، ونىڭ تولەم قابىلەتتىلىگى باعالانبايدى. وسىعان بايلانىستى اگەنتتىك 45 كۇنگە دەيىن بەرىلەتىن جانە سوماسى 50 اەك-تەن (172 500 تەڭگە) اسپايتىن شاعىن كرەديتتى تولىعىمەن الىپ تاستاۋ تۋرالى باستاما كوتەردى»، – دەدى اگەنتتىك توراعاسى.

الايدا ونلاين نەسيەلەۋ كومپانيالارى ءوز قىزمەتىن جالعاستىرا بەرەدى. ايتا كەتەتىن اقپارات، ەلىمىزدە 254 ميكروقارجى ۇيىمىنىڭ ىشىندە 50 كومپانيا ونلاين نەسيەلەۋمەن اينالىسادى ەكەن.

مادينا ابىلقاسىموۆا قازاقستاندىقتاردىڭ تويعا نەسيە الۋىنا زاڭنامالىق دەڭگەيدە تىيىم سالۋ مۇمكىندىگىنە قاتىستى سۇراققا جاۋاپ بەرىپ، ەڭ الدىمەن قارىز الۋشىنىڭ تولەم قابىلەتتىلىگىن دۇرىس باعالاۋ كەرەكتىگىن اتاپ ءوتتى.

«ءبىز كونستيتۋتسيامەن ادامداردىڭ قۇقىقتارىن شەكتەي المايمىز. ەڭ الدىمەن، قارىز الۋشىنىڭ تولەم قابىلەتتىلىگىن دۇرىس باعالاۋ كەرەك. ەگەر ول نەسيە السا، ستاندارت بويىنشا ونىڭ اي سايىنعى تولەمدەرى كىرىسىنىڭ 50 پايىزىنان اسپاۋى كەرەك.

سونىمەن قاتار ءبىز قارىز الۋشى ءۇشىن جالپى قارىزدىق جۇكتەمە كوەففيتسيەنتىن ەنگىزبەكپىز. ول اي سايىنعى تولەمنىڭ قانشا ەكەنىن عانا ەمەس، كىرىسكە قاتىستى قارىزدىڭ جالپى سوماسىن دا قامتاماسىز ەتەدى.

300 مىڭ تەڭگە جالاقى الاتىندار ءۇشىن اي سايىنعى تولەم 150 مىڭ تەڭگەدەن اسپاۋى كەرەك. قازىر مۇنداي ەسەپتەۋلەر جۇرگىزىلۋدە. مىسالى 6 جالاقىنى 300 مىڭ تەڭگەدەن الساڭىز، وندا بارلىق قارجى ۇيىمدارىنا بەرەشەك بولۋى مۇمكىن قارىزدىڭ ەڭ جوعارى مولشەرى 1 800 000 تەڭگەدەن اسپاۋى كەرەك»، – دەدى ول.

م.ابىلقاسىموۆا قازاقستاندىقتاردىڭ نەسيەسى بۇرىنعىداي كەشىرىلمەيتىنىن دە ايتتى.

«وكىنىشكە قاراي، 2019 جىلى نەسيە كەشىرىلگەننەن كەيىن ءبىزدىڭ قارجى سەكتورىندا كرەديت كولەمى قايتادان ءوسىپ كەتتى. ونىڭ ىشىندە پروبلەمالىق كرەديتتەر دە ءوسىپ كەتتى. ەگەر مەملەكەت قاراجاتىن ءبولىپ، قايتا-قايتا كەشىرە بەرسەك، ودان دا كوپ جاڭا كرەديتتەر كوبەيەدى»، – دەدى ول.

اگەنتتىك توراعاسى سول سەبەپتى كوللەكتورلىق اگەنتتىكتەرگە جاۋاپكەرشىلىكتى كۇشەيتۋ كوزدەلىپ وتىرعانىن اتاپ ءوتتى.

«ول قالاي بولادى؟ ولار ەندى زاڭ بويىنشا پروبلەمالىق بەرەشەكتى رەتتەۋدىڭ مىندەتتى ءراسىمىن جاساۋ كەرەك. ەگەر قارىز الۋشى بانككە جۇگىنسە، ول وسىنداي ءراسىمدى وتكىزۋى ءتيىس. وسى ءراسىمدى جۇيەلى تۇردە قولدانۋ ءۇشىن بيىلدان باستاپ مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسى بويىنشا بارلىق بانكتەر مەن ميكروقارجى ۇيىمدارى، كوللەكتورلىق ۇيىمدار جەكە جوبالارىن ازىرلەدى. پروبلەمالىق كرەديتتەرمەن جۇمىس ىستەۋدىڭ جەكە جوسپارلارىن دايىندادى. ول جەكە جوسپارلار ىشىندە قازىر 1 ملن 449 مىڭ ادامدى قامتۋ جوسپارلانعان. بۇل جوسپارلار جاڭارتىلادى. ونىڭ ىشىندە بانكتەردىڭ كرەديتتەردى قايتا قۇرىلىمداۋى، ەكىنشىدەن قارىزدى ءىشىنارا نەمەسە تولىق ەسەپتەن شىعارۋ شارالارى بار. مىسالى، تولەۋگە قابىلەتى جوق بولسا نەمەسە قارىزدىڭ سوماسى قاتتى ۇلكەن بولماسا، بىرنەشە جىل پروبلەمالىق كرەديتى بولسا، وندا بانكتەر ءوز ەسەبىنەن ءىشىنارا نەمەسە تولىعىمەن ءوز ەسەبىنەن جاۋىپ تاستايدى، – دەدى ول.

Abai.kz